Morgunblaðið - 02.01.2021, Blaðsíða 26

26 MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 2.1. 2021
Á þessu ári hefur heimurinn þurft að takast á
við tvær risavaxnar áskoranir: kórónuveiruna
og efnahagslegu hörmungarnar, sem fylgt
hafa í kjölfar sjúkdómsins. Hvor tveggja hefur
valdið miklum búsifjum hjá verkamönnum í
viðkvæmri stöðu, sem fyrir máttu sætta sig við
lág laun og litla félagslega vernd. Áþján þeirra
hefur afhjúpað það mikla misrétti, sem víða
um alþjóðavæddan heim leikur lausum hala —
þar á meðal í tískuiðnaðinum.
Sá efnahagslegi þrýstingur sem faraldurinn
hefur valdið sýnir hvað tískan er háð ódýru
vinnuafli og hversu afdrifarík gagnkvæm þörf
þeirra fyrir hvort annað getur verið þegar
ósköpin dynja yfir. Alþjóðabankinn hefur var-
að við því að allt að 150 milljónir manna geti
hrakist aftur í sára fátækt í lok 2021 vegna far-
aldursins og því er ekki hægt að horfa fram hjá
málefninu.
Fyrr á þessu ári þegar kórónuveiran fór að
breiðast út og takmarkanir skelltu heiminum í
lás kom það sárast niður á undirlaunuðum
verkamönnum í fatnaðarverksmiðjum þróun-
arlandanna. Þegar birgðakeðjur rofnuðu,
greiðslur voru frystar og pantanir voru aftur-
kallaðar urðu verksmiðjueigendur víða í Víet-
nam, Kambódíu, Indlandi og Bangladess fyrir
þungu höggi. Margir starfsmenn voru sendir
heim án launa og urðu að reyna að bjarga sér á
meðan heilsuvá, sem má eiga von á einu sinni á
öld, fór yfir heiminn.
Á meðan kórónuveiran hélt áfram að geisa
vöktu talsmenn mannréttinda einnig athygli á
hlutverki tískuiðnaðarins í að ýta undir kúgun
úigúra í Xinjiang-héraði í Kína.
Úigúrar eru stærsta þjóðarbrot múslima í
Kína og Kommúnistaflokkurinn, sem situr
einn að völdum, hefur rekið herferð kúgunar
gegn þeim. Allt að ein milljón manna hefur
verið handtekin, neydd til að láta af hefð-
bundnum lífsháttum og þvinguð til vinnu.
Samkvæmt skýrslu ástralskrar rannsóknar-
stofnunar, Australian Strategic Policy Insti-
tute, voru að minnsta kosti 80 þúsund manns
flutt brott frá Xinjiang í verksmiðjur víða í
Kína á árunum 2017 til 2019. Þar var fólkið lát-
ið vinna, fékk ekki að fara og var undir stöðugu
eftirliti.
Þessir flutningar virðast hafa haldið áfram
árið 2020, jafnvel þótt baráttan við faraldurinn
stæði yfir, samkvæmt ríkisreknum fjölmiðlum
Kína. Í júlí birti bandalag alþjóðlegra samtaka
undir heitinu Bindum enda á nauðungarvinnu
úigúra (End Uyghur Forced Labor) nöfn
tískumerkja, sem þau telja að hafi ekki gripið
til fullnægjandi aðgerða til að tryggja að
birgðakeðjur þeirra tengdust ekki nauðung-
arvinnu fólks frá Xinjiang. (Um 85% af bómull
frá Kína — þaðan koma næstum 20% heims-
framleiðslunnar — er frá Xinjiang).
Verkamenn í fataverksmiðjum Asíu eru ekki
einir um að berjast í bökkum. Í rannsókn
blaðsins The Sunday Times of London kom
fram að starfsmenn verksmiðju í Leicester
fengu aðeins greidd svo lítið sem þrjú og hálft
pund á klukkutímann (630 krónur) fyrir hrað-
skynditískuframleiðandann Boohoo. (Lág-
markslaun í Bretlandi fyrir fólk yfir 25 ára
aldri eru 8,72 pund (1.573 krónur) á tímann).
Samkvæmt samtökunum Labour Behind the
Label (Vinnan á bak við merkið), sem berjast
fyrir réttindum verkamanna, störfuðu þó
nokkrar verksmiðjur í Leicester áfram meðan
á faraldrinum stóð án þess að mikið tillit væri
tekið til reglna um nálægð. Sumir starfsmenn
sögðu að þeim hefði verið sagt að mæta til
vinnu jafnvel þótt þeir hefðu mælst jákvæðir
af kórónuveirunni.
Á heildina litið eru horfur fyrir lágt launaða
verkamenn ömurlegar, sérstaklega á meðan
heimurinn berst við banvænan sjúkdóm.
Könnun rannsakenda við Imperial College í
London gefur til kynna að í löndum með lágar
tekjur og í lægri kanti landa með meðalháar
tekjur eru fátækir einstaklingar mun líklegri
til að deyja af völdum kórónuveirunnar en hin-
ir ríku. Í Bandaríkjunum hafa efnahagslegar
afleiðingar faraldursins verið verstar fyrir
tekjulágt fullorðið fólk.
Á fundi frumkvöðla í tísku, sem The Bus-
iness of Fashion skipulagði 2016, spurði hol-
lenski greinandinn um strauma og stefnur, Li
Edelkoort: „Hvernig er það mögulegt að flík
er ódýrari en samloka? Hvernig getur vara,
sem þarf að sá, rækta, uppskera, kemba,
spinna, prjóna, sníða, sauma, prenta, setja á
merkimiða, pakka inn og flytja, kostað tvær
evrur?“
Þessi spurning hefur verið mér ofarlega í
huga alla tíð síðan.
Bómullar-, textíl- og klæðaiðnaðurinn
tengdust misnotkun vinnuafls löngu áður en
kórónuveiran afhjúpaði rotnunina. Tískuiðn-
aðurinn hefur lengi verið samsekur í kerfi þar
sem greidd eru laun, sem duga ekki til við-
urværis, til þess að hagnaðurinn verði sem
mestur. Þetta viðskiptalíkan, sem snýst um að
selja fjöll af fötum á ósjálfbæru verði, gefur
minna og minna í aðra hönd til þeirra, sem
sköpuðu það.
Tökum Bangladess þar sem búa fjórar millj-
ónir verkamanna í fataiðnaðinum. Margir
þeirra þéna lítið meira en lágmarkslaun fyrir-
skipuð af stjórnvöldum: aðeins 8.000 taka eða
minna en 100 dollara (13.600 krónur) á mánuði.
Þeir sem berjast fyrir sanngjörnum launum
segja að tvöfalda þá upphæð þurfi til að lifa
mannsæmandi lífi.
Jafnvel hátimbruðustu tískumerkin taka
þátt í að arðræna verkamennina í viðkvæm-
ustu stöðunni í birgðakeðju sinni. Munaðar-
merki á borð við Dior og Saint Laurent snúa
sér oft til undirverktaka á Indlandi til að fram-
leiða fínlegan útsaum og skreytingar með
minni tilkostnaði en ella. Handverksmenn-
irnir, sem ráðnir eru til þessara verka, eru sér-
lega kunnáttusamir og fá lítinn heiður og lág
laun fyrir vinnu sína. Reyndar er það svo að
fyrirtækin, sem ráða, ljúka síðustu handtök-
unum við að setja flíkurnar saman í Evrópu til
þess að geta sett þá misvísandi merkingu að
þau séu „Framleidd á Ítalíu“ eða „Framleidd í
Frakklandi“.
Sagt er að viðbrögðin þegar á bjátar sýni
innri mann. Það sama mætti segja um tísku-
iðnaðinn í heiminum, sem veltir 2,5 billjónum
dollara (340 billjónum eða 340 þúsund millj-
örðum króna) og vanda hans. Faraldurinn hef-
ur leitt til verulegs tekjufalls og bylgju gjald-
þrotabeiðna hjá smásölum. Í sameiginlegri
skýrslu The Business of Fashion og McKinsey
& Company, sem ég var meðhöfundur að, er
því spáð að greinin muni hafa dregist saman
um 30 af hundraði nú í árslok.
Mun tískugeirinn geta fært sér knýjandi
neyð augnabliksins í nyt og breyst til hins
betra?
Greinin þarf að axla meiri ábyrgð á að betr-
umbæta viðskiptalíkan, sem í grundvallar-
atriðum á sér rætur í óréttlæti. Lausnin er
ekki að segja upp samningum, flytja fram-
leiðsluna í verksmiðjur heima fyrir og láta vél-
menni koma í stað manna, heldur að beita sér
svo um munar fyrir því að bæta vinnuaðstæður
mikilvægustu starfsmannanna í geiranum:
þeirra sem búa fötin okkar til. Tískufyrirtæki
ættu að hafa það í huga þegar þau skipuleggja
hina löngu leið að því að komast á réttan kjöl.
©2020 The New York Times Company og Imran
Amed. Á vegum The New York Times Licensing
Group.
Munir Uz Zaman/Agence France-Presse Getty Images
Hvernig getur kjóll verið
ódýrari en samloka?
IMRAN AMED
er stofnandi og forstjóri tímaritsins og vefmiðilsins
The Business of Fashion.
Hvernig getur vara, sem þarf að sá,
rækta, uppskera, kemba, spinna, prjóna,
sníða, sauma, prenta, setja á merkimiða,
pakka inn og flytja, kostað tvær evrur?
TÍMAMÓT: KÓRÓNUVEIRAN SÝNDI HVAÐ TÍSKUIÐNAÐURINN ER HÁÐUR MISNOTKUN ÓDÝRS VINNUAFLS
’’
Verkamaður með andlitsgrímu í fata-
verksmiðju í Bangladess eftir að
stjórnvöld gripu til hafta í mars til að
draga úr útbreiðslu kórónuveirunnar.
Kórónuveirufaraldurinn steypti tískuiðnaðinum um allan heim í kreppu - í vestrinu hefur verslunum verið lokað, fólki sagt upp
og fyrirtæki verið lýst gjaldþrota og um heim allan standa verkamenn í fataiðnaði frammi fyrir því að missa lífsviðurværi sitt.