Morgunblaðið - 02.01.2021, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ TÍMAMÓT 2. 1. 2021 63
Kórónuveiran hefur veitt vinnandi
konum högg – getur það eflt okkur?
Það eru nú orðnar gamlar fréttir að konur
hafi verið að vinna tvöfaldar og þrefaldar
vaktir í kórónuveirufaraldrinum. Þegar kon-
ur þurfa að samræma dagvinnuna í fyrir-
tækinu og axla meira en sinn skerf af því að
hugsa um fjölskylduna og sjá um heimilið
— eins og margar okkar gera — verður
staðan fljótt slæm. Sú saga er sögð í hverri
rannsókninni á eftir annarri.
Í árlegri skýrslu ráðgjafarfyrirtæksins
McKinsey & Company og samtakanna
LeanIn.org, sem eru helguð konum og
vinnu, er gerð grein fyrir þeim tolli, sem
faraldurinn og meðfylgjandi samdráttur,
hefur tekið í Bandaríkjunum. Konur og þá
sérstaklega litar konur eru mun líklegri til
að hafa misst vinnuna. Hjá þeim sem hafa
vinnu hefur það fyrirkomulag sem gerði
þeim mörgum kleift að vinna bæði og hugsa
um fjölskyldur að engu orðið. Skólar hafa
til dæmis skipt alfarið yfir í fjarkennslu eða
blanda saman kennslu á staðnum og fjarri
honum með þeim afleiðingum að margar
vinnandi konur hafa þurft að gegna hlut-
verki aðstoðarkennara um leið og þær hafa
þurft að uppfylla starfsskyldur sínar. Sam-
kvæmt skýrslunni veltir nú ein af hverjum
fjórum konum í Bandaríkjunum því nú fyrir
sér að hægja á sér í starfi eða fara alfarið
af vinnumarkaði. Þetta ætti ekki að koma
neinum á óvart. Slík þróun gæti gert að
engu margra ára framfarir hjá vinnandi
konum.
En tölur segja ekki alla söguna. Konur
þurfa nú að takast á við stress, sem áður
var ekki hægt að ímynda sér. Fólk vant að
halda mörgum boltum á lofti í einu missir
þá nú reglulega um leið og hin ýmsu hlut-
verk þess — í starfi, umönnun — skarast á
klukkutíma fyrir klukkutíma, jafnvel mínútu
fyrir mínutu. eins og Katherine Goldstein,
stjórnandi hlaðvarpsins „The Double Shift“,
benti nýlega á: „Mér líður eins og allar
mæður þurfi að koma sér saman um nýja
kveðju. Í staðinn fyrir að spyrja hvernig
gengur kæmi „Hefur þú grátið í dag?““
Sjö mánuðum eftir að faraldurinn hófst
opnuðu þrjár konur sem höfðu misst vinn-
una á árinu sig fyrir hlaðvarpi Harvard
Business Review, „Women at Work“, þar
sem ég er meðstjórnandi. Við heyrðum í
Veronicu, sem hafði í fyrra skipt úr vef-
hönnun yfir í nuddmeðferð — hennar
draumastarf — og elskaði sitt nýja líf. En
faraldurinn hafði leitt til þess að það þurfti
að loka stofunni þar sem hún vann og nú er
hún að reyna að komast aftur að við vef-
hönnun. Veronica er að gera það sem þarf
til að laga sig að sínum nýja veruleika, gera
það sem þarf til að vinna fyrir sér.
Við heyrðum líka í Emily. Hún er lista-
maður og óperufélagið hennar slökkti ljósin
í mars og hún hafði ekki komið fram mán-
uðum saman. „Baráttan snýst ekki um
starfið. Baráttan snýst um merkingu,“ sagði
hún við okkur. „Er ég söngvari ef ég syng
ekki?“ Fyrir þau okkar sem tengjum skynj-
un okkar á hver við erum með órjúfandi
hætti við vinnuna getur það vegið að rótum
tilverunnar að vinna ekki. Svo vitnað sé í
félagsfræðinginn Aliya Hamid Rao: „At-
vinna eða skortur á henni getur orðið eðl-
islægur kvarði á siðferðislegt virði ein-
staklings.“
En við sjáum merki vonar á meðan við
glímum við að ná tökum á hinum nýja raun-
veruleika. Þegar takmarkanir stóðu sem
hæst í vor var rúmlega helmingur banda-
rísks vinnuafls farinn að vinna heima hjá
sér. Í september voru um 33 af hundraði
enn í fjarvinnu. Þótt hinn nýi raunveruleiki
hafi verið óvæginn, er ástandið ekki svo
með öllu illt að ekki boði nokkuð gott. Millj-
ónir okkar þurfa ekki lengur að þola eymd
langra ferða til og frá vinnu og vinnustaðir
eru orðnir mun sveigjanlegri í vinnu-
tilhögun og það er líklegt að sú þróun haldi
áfram.
Engu að síður getum við ekki horft fram
hjá því að þó að við losnum við ferðirnar
vinnum við lengur — og fyrir þann tíma
fáum við ekki greitt. Allur þessi nýi sveigj-
anleiki skapar ný vandamál í að ná jafnvægi
milli einkalífs og vinnu og neyðir okkur til
að horfast í augu við að ákveðin viðmið eru
orðin úr sér gengin.
Hin lífseiga aðdáun á hinum „ákjósanlega
starfskrafti“ hefur beðið verulegan hnekki.
Sú hugmynd að mikilvægasti starfsmað-
urinn væri sá, sem ynni lengst, væri alltaf
til taks og tæki vinnuna alltaf fram yfir allt
annað hefur aldrei gengið upp fyrir flestar
vinnandi konur, enda hafa þær þegar allt
kemur til alls alltaf þurft að sinna skyldum
á heimilinu og í vinnunni. Joan C. Williams,
stofandi og stjórnandi lagastofnunarinnar
Center for WorkLife Law við lagaskóla
Hastings-háskóla í Kaliforníu, gat þess fyrr
á árinu í grein að hugmyndin um hinn
ákjósanlega starfskraft væri háð fyrirmynd-
inni um „fyrirvinnuna og húsmóðurina“, arf
frá fyrri tíma þegar meðalmaðurinn fór í
vinnuna og meðalkonan sá um heimilið.
Williams hélt því fram að „fyrirmyndin
„fyrirvinnan og húsmóðirin“ hefði löngum
heimtað meiri toll af konum — sem unnu
ekki aðeins dagvinnuna heldur var líka ætl-
ast til að þær öxluðu ábyrgð á fjölskyldunni
og heimilinu.“ Hún hélt áfram: „Ef nokkurn
tímann var rétt að leggja þessa gamaldags
hugmynd um hinn ákjósanlega starfsmann
til hvílu er það nú.“ Amen.
Við erum líka að öðlast dýpri skilning á
þeirri staðreynd að virði okkar veltur ekki á
því að vera með formlega vinnu. Tim
O’Brien, sem veitir forystu verkefninu For-
ysta á 21. öldinni við Kennedy-skólann við
Harvard, bendir á að þegar við blöndum
starfshlutverki okkar saman við tilfinningu
okkar fyrir sjálfum okkur missum við yf-
irsýn og dómgreind okkar líður fyrir það.
„Þetta mynstur versnar þegar þú blandar
hlutverki þínu saman við mat þitt á því
hvers virði þú ert og heldur að þú sért að-
eins jafn verðmætur og mikilvægur og það
formlega hlutverk sem þú gegnir,“ skrifaði
hann fyrr á árinu.
Óperusöngvarinn Emily virðist hafa til-
einkað sér þennan skilning. „Ég veit ekki
hvenær ég mun geta komið fram aftur,“
sagði hún við okkur. „En ætli ég þurfi ekki
bara að minna sjálfa mig á að ég er ekki
manneskja byggð á starfi mínu, ég get ekki
skilgreint mig út frá því.“ Þegar hún gat
ekki sinnt þeirri köllun, sem hún hafði fylgt
í 15 ár, ákvað hún að meta sjálfa sig að
nýju.
Víst er að undanfarnir mánuðir hafa
neytt margar konur til að tileinka sér nýtt
sjónarhorn. Lisa er frumkvöðull í heilbrigð-
isþjónustu og hún var þriðji gesturinn í
hlaðvarpinu okkar. „Þegar kórónuveiran
skall á stoppaði allt. Ég fór af færibandinu
og í raun var það frískandi. Þótt það hafi
verið erfitt hefur það verið gott fyrir mig
persónulega. Ég hef getað breytt mínusnum
í plús.“
Dr. Rao hefur í rannsóknum sínum komið
auga á seiglu og ákveðni í mörgum þeirra
kvenna, sem misst hafa vinnuna. „Það neyð-
ir konur til að hugsa upp á nýtt hvernig
þær ætla að komast aftur á vinnumarkaðinn
á eigin forsendum: „Ég vil frekar hafa meiri
stjórn á því sem ég geri. Kannski opna ég
einkastofu eða verð ráðgjafi og vinn fyrir
sjálfa mig,““ sagði hún við mig.
Ég vil ekki draga upp of bjarta mynd.
Árið 2020 hefur verið miskunnarlaust.
Margar konur munu þurfa að vinna mikið
upp þegar kemur að framgangi og launum;
þær munu jafnvel aldrei ná því upp til fulls.
Aðrar gætu fundið nýjar leiðir fram á við
sem þegar upp er staðið munu veita þeim
meiri fullnægju. Það væri fagnaðarefni.
Einn lærdóm skulum við þó öll draga af
áföllum ársins 2020 og það er að tími er
kominn til að konur lagi væntingar sínar að
eigin metnaði — ekki einhverjum úreltum
ytri fyrirmyndum — og að vinnuveitendur
virði það.
Við munum ekki snúa aftur til þess sem
taldist „eðlilegt“. Og kannski er það gott.
©2020 The New York Times Company og Amy
Bernstein. Á vegum The New York Times Li-
censing Group.
Rebecca Conway/The New York Times
Um leið og við lögum okkur að nýjum venjum á vinnustaðnum þurfa vinnuveitendur að setja í forgang
að endurstilla væntingar til vinnandi kvenna.
AMY BERNSTEIN
hefur verið ritstjóri Harvard Business Review frá
2011. Hún er einnig meðstjórnandi hlaðvarpsins
„Women at work“.
TÍMAMÓT: ÁRLA Í FARALDRINUM GERÐU FYRIRTÆKI UM HEIM ALLAN STARFSFÓLKI SKYLT AÐ VINNA HEIMA
Starfsmaður í fataverksmiðju stendur á þaki
blokkarinnar sem hún býr í og horfir yfir
borgina Bangalore á Indlandi í desember
fyrir ári. Höft vegna kórónuveirunnar og ein
mesta kreppa í efnhagsmálum í áratugi ógna
þeim bótum sem konur hafa náð í lífskjörum.
Einn lærdóm skulum við þó öll draga af
áföllum ársins 2020 og það er að tími er
kominn til að konur lagi væntingar sínar
að eigin metnaði — ekki einhverjum úreltum ytri
fyrirmyndum — og að vinnuveitendur virði það.’’