Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.01.2021, Qupperneq 10

SKÁKLIST
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.1. 2021
húsum. Alls staðar var Guðlaug eina stelpan
uppi á dekki.
„Það höfðu engar aðrar stelpur áhuga á því
að tefla; hvorki vinkonur mínar né aðrar,“ seg-
ir Guðlaug og bætir við að mótin hafi alltaf ver-
ið á kvöldin. „Þannig að ég mætti oftar en ekki
þreytt í skólann.“
– Hvernig tóku strákarnir því þegar þú
vannst þá?
„Þeir voru alltaf mjög almennilegir við mig
enda var ég í raun bara eins og ein af þeim.
Þeir sýndu alla vega ekki mikil viðbrögð en ef
til vill hefur þetta verið þeim erfitt undir niðri.“
Guðlaug sýnir mér úrklippu úr blaði frá
árinu 1972, þar sem fyrirsögnin var: „Þeir urðu
anzi spældir eldri strákarnir sem ég vann“.
„Það fyndna er að ég sagði þetta aldrei sjálf.
Blaðamaðurinn gekk bara á eftir mér og vildi
fá mig til að segja að þeir hefðu orðið spældir.
Ég var mjög sár yfir þessari fyrirsögn.“
Hún hlær.
Fannst athyglin óþægileg
– Þóttir þú skrýtin?
„Já, ætli það ekki,“ svarar hún hlæjandi.
„Annars velti ég því ekki svo mikið fyrir mér,
fannst bara gaman að tefla. En stundum var
kallað á eftir mér og því haldið fram að ég væri
góð með mig – sem ég var alls ekki. Ég var
feiminn og lokaður krakki. „Hey, Gulla skák,“
kölluðu krakkarnir. Það festist snemma við
mig.“
Henni fannst athyglin alltaf óþægileg. „Það
þótti mjög merkilegt að komast í blöðin; kæm-
ist maður í þau varð maður frægur á Íslandi –
og mig langaði ekki að vera fræg. Ég hugsa að
foreldrum mínum hafi þótt þetta miklu merki-
legra en mér enda var enginn frægur í fjöl-
skyldunni; foreldrar mínir voru venjulegt al-
þýðufólk, hann rennismiður og hún vann á
skrifstofu hjá Lyfjaverslun ríkisins. Ömmum
mínum og öfum fannst líka mjög merkilegt að
ég var orðin fræg sem og æskuvinkonum mín-
um.“
Hún hlær.
Ekki var það til þess fallið að draga úr frægð
Guðlaugar þegar hún gerði sér lítið fyrir og
hélt jöfnu gegn tékkneska stórmeistaranum
Vlastimil Hort í fjöltefli. „Mér fannst allt of
mikið gert úr því og fannst ég ekki standa und-
ir öllu þessu hóli. Hann var séntilmaður, bauð
jafntefli í miðtaflinu og það var heilmikið eftir
af skákinni. Undir niðri var ég viss um að ég
hefði tapað ef við hefðum haldið áfram. Ég
meina, fjölmiðlar kölluðu mig „skákstjörnuna“
og síðan „skákdrottninguna“. Það voru stórir
titlar að bera,“ segir Guðlaug og gamlar úr-
klippur renna stoðum undir þetta geðslag en
þar kemur gjarnan fram að hún sé hógvær og
lítillát.
Guðlaug upplifði aldrei neitt nema hvatn-
ingu í skáksamfélaginu en viðurkennir að hún
hafi verið svolítið utanveltu sem eina stelpan.
„Þetta voru mest eldri strákar sem ég var að
tefla við og almennt litið niður á konur á þess-
um tíma. Þær áttu ekki að kunna neitt fyrir sér
í skák og þetta var strákasport. Þannig var tíð-
arandinn bara. Á móti kemur að ég hefði
örugglega ekki fengið neina sérstaka athygli
eða umfjöllun hefði ég verið strákur.“
Fyrsta konan í landsliðinu
Guðlaug var að sönnu frumkvöðull í skáklist-
inni hér heima en 1973 var hún fyrsta konan,
eða stelpan, til að tefla erlendis fyrir Ísland,
það var með landsliðinu á Norðurlandamótinu
í Robe í Danmörku. Eitt kvennaborð var þá á
slíkum mótum.
Skákáhuginn jókst hratt meðal kvenna á Ís-
landi og árið 1975 var skákdeild kvenna stofn-
uð innan Taflfélags Reykjavíkur að frumkvæði
Birnu heitinnar Norðdahl. Hvorki fleiri né
færri en 48 konur skráðu sig á stofnfundi.
Sama ár varð Guðlaug bæði Íslands- og
Reykjavíkurmeistari kvenna. Hún var einnig
sama ár Norðurlandameistari kvenna og varði
titilinn 1977 og 1979. Hún var einnig kjörin
íþróttamaður ársins í Kópavogi árið 1975.
Ísland sendi kvennasveit á Ólympíu-
skákmótið í fyrsta skipti 1978 í Buenos Aires í
Argentínu, þar var Guðlaug að sjálfsögðu í
sveit Íslands á fyrsta borði.
– Najdorf gæti hafa verið að þvælast þar og
fylgjast með?
„Ábyggilega,“ svarar hún hlæjandi. „Þetta
var mjög eftirminnilegt mót. Teflt var á knatt-
spyrnuvelli River Plate en þetta var sama ár
og Argentínumenn urðu heimsmeistarar í
knattspyrnu á heimavelli. Einnig hafði nýlega
tekið völd illræmd herforingjastjórn en við
urðum lítið vör við átök, nema hvert sem við
fórum voru vopnaðir verðir að gæta skák-
manna. Það var meira en að segja það að fara
út en Birna Norðdahl safnaði sjálf fé til ferð-
arinnar, þar sem Skáksambandið vildi ekki
senda kvennasveit þar sem álit á okkur var
ekki mikið. Þegar fordæmið var komið „neydd-
ist“ Skáksambandið til að fylgja þessu eftir og
hefur reglulega sent út kvennalið á ólympíulið
eftir þetta. Nú þykir sjálfsagt mál að kvenna-
sveit sé send. Birna á heiður skilinn fyrir sitt
framlag; hún á stóran þátt í að hefja skák
kvenna til vegs og virðingar á Íslandi.“
Árið 1986 gerði Guðlaug langt hlé á skákferli
sínum. Hún var þá í námi og vinnu og hafði að
auki eignast sitt fyrsta barn. Guðlaug fór í sér-
nám í geðlækningum í Svíþjóð en hún ákvað
snemma að verða læknir. Því til staðfestingar
sýnir hún mér blaðaviðtal frá því hún var tíu
ára. Þar er hún spurð hvort hún ætli að verða
skákkona eða flugfreyja þegar hún verði stór,
en svarið er „læknir“.
Búin með sínar landskeppnir
Það var ekki fyrr en fimmtán árum síðar, 2001,
að hún tók upp þráðinn og fór þá með kvenna-
sveit Íslands á Ólympíuskákmótið á Mallorca.
Síðast fór hún með sveitinni til Batumi í
Georgíu 2018. „Er ekki við hæfi að hætta þátt-
töku með landsliðinu á 40 ára afmælinu?“ Þá
voru 40 ár frá mótinu í Argentínu 1978. Ég
kaldsvitna en gömul seigla tekur sig upp og ég
kreisti svarið fram: Fjörutíu ár.
Bingó í sal!
Guðlaug reiknar ekki með að Ólympíumót
hennar verði fleiri. „Ég held að ég sé búin með
mínar landskeppnir. Ungar og flottar stelpur
eru teknar við. Staðan í kvennaskák á Íslandi
er góð í dag og gróskan mikil. Karlar eru löngu
búnir að viðurkenna að konur geti teflt.“
Hún glottir.
„Karlar tefla þó enn þá meira en konur. Það
detta margar stelpur út við kynþroskaald-
urinn. Því þurfum við að breyta og leggja meiri
áherslu á skák í skólum landsins. Um leið og að
læra að tefla læra krakkarnir að einbeita sér
og hugsa í lausnum, eiginleikar sem nýtast
þeim á fleiri sviðum. Hugarfarsþjálfun er aldr-
ei ofmetin. Annars virðist mér skákáhugi á Ís-
landi alls ekki vera minni núna
en fyrir fimmtíu árum.“
Guðlaug er hvergi nærri
hætt að tefla. „Skákin hefur
fylgt mér alla tíð og svo verður
áfram. Þetta er íþrótt sem mað-
ur getur stundað alla ævi. Ég
tefli mikið á netinu í dag, meðal
annars eins konar bréfskák,
þar sem þrír dagar eru gefnir á
leik. Ég hef líka alltaf jafn gam-
an af því að fylgjast með. Þetta
snýst líka um félagsskapinn;
skáksamfélagið á Íslandi er
eins og ein stór fjölskylda. Það
þekkja allir alla.“
Ekkert gaman að tapa
Sjónvarpsþættirnir Drottningarbragð (The
Queen’s Gambit) hafa farið sem eldur í sinu um
heimsbyggðina frá því þeir voru frumsýndir á
efnisveitunni Netflix fyrr í vetur en þeir fjalla
um unga konu, Beth Harmon, sem er undra-
barn í skák. Þeir hafa að vonum ekki farið fram
hjá Guðlaugu.
„Þetta eru ljómandi góðir þættir og talað um
að þeir hafi ýtt undir áhuga á skák um allan
heim. Það er ákaflega ánægjulegt. Það var í
öllu falli gríðarlegur vöxtur í netskák á árinu
2020, ætli kórónuveiran og The Queen’s Gam-
bit beri ekki ábyrgð á því í sameiningu. Það eru
allir að tala um þessa þætti í skákheiminum,
meira að segja bestu skákmenn heims eins og
Judit Polgár og Magnus Carlsen.“
Hún kannast við margt í þáttunum, annað
ekki. „Ég kannast vel við umhverfið og and-
rúmsloftið á mótunum; þættirnir ná því mjög
vel. Mér kemur það á hinn bóginn spánskt fyr-
ir sjónir hvað gömlu meistararnir bregðast vel
við þegar Beth vinnur þá. Ég kannast ekki við
þessa miklu virðingu frá eldri skákmönnm og
hef aldrei vitað til þess að menn taki tapi með
því að hrósa andstæðingnum fyrir góða tafl-
mennsku. Skákmenn eru upp til hópa mikið
keppnisfólk og tapsárir.“
– Á það við um þig sjálfa?
„Mér finnst ekkert gaman að tapa,“ svarar
hún hlæjandi. „En ég er yfirleitt nokkuð fljót
að jafna mig. Næsta skák tekur bara við. Ann-
ars er ekki sama hvernig maður tapar; hvort
manni er rúllað upp eða hvort maður leikur af
sér og glutrar niður unninni stöðu. Það er
verst af öllu. Það gerist alltaf annað slagið, að
maður leiki af sér. Við erum bara mannleg.“
Annað sem Guðlaugu fannst ekki ganga upp
var lyfja- og áfengisfíkn Beth Harmon.
„Það nær enginn svona langt í skák, drekk-
andi áfengi í óhófi og poppandi pillur frá barns-
aldri. Það vita allir sem lagt hafa skák fyrir sig.
Til að ná langt í greininni þarf fólk að vera í
toppformi, bæði andlega og líkamlega. Það út-
heimtir mikla orku að undirbúa sig og tefla á
mótum. En í svona þáttum þarf auðvitað að
passa upp á dramað.“
Guðlaug, til vinstri, ásamt systkinum sínum, Ragnheiði og Sigurði,
en mikill skákáhugi var á æskuheimili þeirra í Kópavoginum.
Málverk Neimans af Guðlaugu og Najdorf að tefla í Glæsibæ
sumarið 1972. Hann hefur að öllum líkindum verið staddur hér
á landi vegna einvígis Fischers og Spasskís í Laugardalshöllinni.
Guðlaug ung að árum við skákborðið.
’Ég kannast ekki við þessamiklu virðingu frá eldri skák-mönnm og hef aldrei vitað tilþess að menn taki tapi með
svona mikilli reisn. Skákmenn
eru upp til hópa mikið keppn-
isfólk og mjög tapsárir.
LeRoy Neiman, bandaríski listamaðurinn sem
málaði myndina af Guðlaugu og Najdorf 1972.
AFP