Morgunblaðið - 05.02.2021, Side 11

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Rannsóknir eru gerðar hérlendis og
erlendis á aðferðum við að gelda lax-
fiska. Framleidd eru þrílitna hrogn
hér á landi til útflutnings en laxinn
þolir misvel aðstæður í eldi. Fyrstu
seiðin af þeirri gerð sem hér eru alin
fara væntanlega í sjó í vor. Verið er
að rannsaka og þróa nýjar aðferðir
til að framleið venjulegan tvílitna lax
sem þó er ófrjór. Það yrði mikilvægt
fyrir laxeldið hér og í heiminum ef
það tækist.
Aukinn áhugi á eldi ófrjórra laxa
stafar af vandamálum í laxeldi. Ann-
ars vegar möguleikanum á að lax
sleppi úr sjókvíum, gangi í ár og
tímgist þar með villtum laxi. Hins
vegar stöðvast vöxtur á laxi þegar
hann verður kynþroska og verður að
illseljanlegri vöru. Það á sérstaklega
við þegar laxinn er alinn í heitari sjó
eða ferskvatni, eins og notað er í
landeldisstöðvum sem eru að rísa á
nokkrum stöðum í heiminum. Ófrjór
lax getur hjálpað til að leysa þessi
vandamál.
Í sjó í Berufirði
Benchmark Genetics Iceland (áð-
ur Stofnfiskur) framleiðir meirihluta
þeirra þrílitnu hrogna sem notuð eru
í sjókvíaeldi samkvæmt svokölluðum
grænum leyfum í Norður-Noregi.
Þar fengu fyrirtæki tvöföldun á leyf-
um gegn því að nota ófrjóan lax.
Eitthvað hefur dregið úr því en í
staðinn er aukin eftirspurn frá land-
eldisstöðvum en sú grein er í mikilli
framþróun í heiminum. Þrílitna
hrognin eru meðhöndluð undir
þrýstingi eftir frjóvgun þannig að
þau verða ófrjó. Þessir laxar eru við-
kvæmari fyrir háu hitastigi og súr-
efnisleysi og fleiri vandamál eru
samfara eldi þeirra.
Fyrstu ófrjóu laxaseiðin sem hér
verða alin í sláturstærð fara í sjó í
Berufirði í vor. Fiskeldi Austfjarða
er að ala hálfa milljón þannig seiða í
seiðastöð sinni í Kelduhverfi af
hrognum frá Benchmark Genetics.
Hluti starfs- og rekstrarleyfa Fisk-
eldis Austfjarða er ætlaður fyrir eldi
á ófrjóum laxi. Í fyllingu tímans, eftir
eitt og hálft ár, er von á 2.000 tonn-
um af laxi upp úr þessum kvíum. Að-
stæður eru taldar heppilegar til
þessa eldis fyrir austan, sjórinn er
kaldur og ekki miklar hitasveiflur.
En spennandi verður að sjá árang-
urinn.
Unnið er að mismunandi aðferð-
um við að framleiða ófrjóan tvílitna
lax, eins og Ragnar Jóhannsson,
sviðsstjóri fiskeldis hjá Hafrann-
sóknastofnun, greinir frá. Hafrann-
sóknastofnun, Maryland-háskóli og
Benchmark Genetics Iceland vinna
saman að þróun á nýrri aðferð til
fjöldaframleiðslu á kynlausum laxi
til notkunar í fiskeldi samkvæmt að-
ferð vísindamanna við Maryland-há-
skóla í Baltimore. Svokallaðri gena-
þöggun er beitt á fyrstu stigum
lirfuþroska og felst aðferðin í að
slökkva á genum í kynfrumum. Fisk-
arnir verða eðlilegir að öllu öðru
leyti en því að þeir mynda ekki hrogn
eða svil. Besti árangur í rannsókn-
inni til þessa er að 70% hópsins varð
ófrjór en markmiðið er að ná 100%
árangri.
Hafrannsóknastofnun er aðili að
Evrópuverkefninu EATFish en það
er þverfaglegt samstarf háskóla,
rannsóknastofnana og aðila úr við-
skipta- og iðnaðargeiranum um ný-
stárlegar rannsóknir á líffræði- og
tæknilegum þáttum fiskeldis. Hafró
fær fjármagn til að kosta doktors-
nema til að þróa umræddar aðferðir
við genaþöggun.
Ekki er nóg að þróa árangursríkar
aðferðir til framleiðslu, neytendur
þurfa að kaupa afurðirnar. Aðferðin
sem Hafró tekur þátt í að þróa er
ekki flokkuð sem erfðabreyting. Að-
ferð sem rannsóknastofnanir í Nor-
egi eru að vinna að er hins vegar
flokkuð þannig samkvæmt dómi
Evrópudómstólsins og afurðirnar
því taldar erfðabreyttur matur. Því
er ekki leyfilegt að nota aðferðina við
matvælaframleiðslu. Höfundar
grunnaðferðarinnar sem nefnd er
CRISPR/Cas9 fengu Nóbelsverð-
laun í efnafræði á síðasta ári. Gengur
rannsóknin í Noregi út á að búa til
kynlausan lax sem þó er með kyn-
færi.
Eftirspurn frá landeldi
Spurn eftir hrognum af þrílitna
laxi frá Benchmark Genetics Iceland
fara vaxandi vegna mikillar upp-
byggingar landeldis í heiminum.
Eins og fyrr segir getur ótímabær
kynþroski í hlýju vatni valdið
skemmdum á afurðum og þar með
tjóni í eldinu. Jónas Jónasson for-
stjóri segir að þess vegna hafi fyrir-
tækið einnig ræktað hreina hrygnu-
stofna fyrir landeldið.
Benchmark er í samstarfi við Há-
skóla Íslands og Hafrannsókna-
stofnun um að finna leiðir til að gelda
fisk, annaðhvort með bólusetningu
eða öðrum aðferðum til að koma í
veg fyrir að hann verði kynþroska.
Segir Jónas að þetta séu grunnrann-
sóknir. Ekki sé útlilokað að
CRISPR-tæknin verði hluti af þeim
en tekur fram að gæta þurfi þess að
aðferðin verði viðurkennd af öllum
til notkunar í matvælaframleiðslu.
Þróa nýjar aðferðir við
að gelda lax fyrir eldi
 Myndi leysa vandamál við erfðablöndun og landeldi
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Laxeldi Fyrsti ófrjói laxinn sem alinn er hér fer í kvíar í Berufirði í vor.
Ragnar
Jóhannsson
Jónas
Jónasson
FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2021
Álfheimum 74, 104 Rvk, sími 568 5170
Verið velkomin
Útsala
síðustu dagar
50%afsláttur
af útsöluvörum
Garðatorg 6 | s. 551 5021 | www.aprilskor.is
Ten Points Pandora
27.990 kr.
Nýjar vörur frá
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
„Þjóðin er náttúrlega í stofufangelsi
og þess vegna hafa þorraveislurnar
færst heim í stofu,“ segir Jóhannes
Stefánsson, veitingamaður í Múla-
kaffi.
Þorravertíðin hefur verið rólegri
hjá Jóhannesi þetta árið en oftast
áður. Samkomutakmarkanir vegna
kórónuveirunnar hafa komið í veg
fyrir stór þorrablót og hefðbundin
mannamót. „Veislurnar hafa verið
80% af rekstrinum hjá okkur og við
værum á kafi ofan í tunnunum dag
og nótt núna ef við hefðum fengið að
lifa eðlilega. Það væri allt á yfirsnún-
ingi fram í apríl í veisluhaldi,“ segir
Jóhannes. Til að mæta breyttum að-
stæðum í ár ákvað hann að leggja
meiri áherslu á þorramat sem fólk
getur tekið með sér heim og hefur
það mælst vel fyrir.
„Við höfum verið að selja hjóna-
bakka og trog fyrir fimm manns og
fleiri. Þetta verður á boðstólum hjá
okkur í Múlakaffi fram til 20. febr-
úar.“
Borg brugghús er að setja á
markað nýjan áfengislausan þorra-
bjór sem er taðreyktur. Ber hann
nafnið Hrymur og fer í sölu í næstu
viku í Krónunni, Melabúðinni,
Fjarðarkaupum, Rangá, Pétursbúð
og víðar. Jóhannes fékk að smakka á
bjórnum, fyrstur manna, í vikunni
og kveðst telja að hann passi afar vel
með þorramatnum.
„Bjórinn smakkast vel og hann
hefur þessi þorra-einkenni. Hann er
áfengislaus svo reglufólkið getur
fengið sér einn svona með matnum.
Ég mæli eindregið með því,“ segir
Jóhannes.
Sturlaugur Jón Björnsson, brugg-
meistari hjá Borg, kveðst telja að
líklega sé Hrymur fyrsti taðreykti
óáfengi drykkur sem framleiddur er
í heiminum. Brugghúsið hefur verið
að prófa sig áfram við gerð óáfengra
bjóra síðustu mánuði og hafa þeir
notið vinsælda.
Borg hefur áður gert taðreykta
bjóra og vöktu þeir mikla athygli
meðal bjóráhugamanna úti í heimi.
„Það stuðaði marga að við Íslend-
ingar værum að reykja matvæli með
úrgangi kinda. Okkur fannst
skemmtilegt að útskýra fyrir fólki að
taðreyking væri hversdagsleg hér á
landi, að hér sé borðað taðreykt
hangikjöt á brauðsneiðum alla daga
ársins.“
Ljósmynd/Hari
Blót Jóhannes og Sturlaugur skáluðu í Hrym og gröðguðu í sig þorramat.
Þorrastemning
í trogi og glasi
 Taðreyktur áfengislaus bjór á markað