Morgunblaðið - 05.02.2021, Side 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 2021
VINNINGASKRÁ
234 9474 20016 28152 38155 48936 59117 68913
314 10532 20028 28253 38620 49036 59209 68994
502 10714 20623 28544 38791 49312 59363 69795
560 10982 20666 28709 38829 49486 60137 69835
629 11062 20700 28949 39257 49614 60179 69948
818 12468 20949 29438 39523 50317 60230 70246
1459 12574 21180 29480 39730 50349 60634 70279
1884 12999 21803 29758 39917 50604 61236 70864
2100 13019 21854 30164 40020 50766 61356 71390
2760 13823 22213 31506 40048 50822 61497 71761
2947 13990 22520 31923 40651 51004 61841 72020
3709 14661 22645 32017 41121 51653 62744 72096
3796 14689 22715 32250 41448 51895 63128 72819
3837 14905 22716 32477 42055 51910 64216 73745
3852 14907 22761 32686 42124 51996 64364 73785
4322 15145 23002 32851 42196 52709 65567 74707
4721 15311 23296 33184 42243 53051 66076 74735
4748 15528 23458 33373 42647 53556 66284 75148
4786 15555 23476 33700 42870 53754 66394 75809
5446 15716 23510 33989 42931 54078 66568 76460
5524 15736 23688 34005 43191 54750 66573 76494
5586 15780 23840 34061 43356 55966 66657 76757
5785 16721 23900 34251 43665 56149 66712 76810
6084 17031 24330 34301 43948 56326 66865 77750
6226 17155 24576 34404 44109 56793 67134 77754
6345 17260 24584 35150 44631 57390 67199 78013
6883 17432 24752 35258 44962 57575 67404 78290
7147 17750 24758 35259 45323 57741 67449 78940
7245 17827 24984 35323 45472 58121 67686 79285
7251 17968 25126 36140 45562 58283 67720 79799
7342 18160 25134 36673 46472 58341 67999 79897
7356 18274 25626 36715 46864 58418 68030
7365 18688 26304 36814 46973 58503 68085
7665 18748 26400 37161 47016 58570 68210
7702 18802 27027 37299 48055 58584 68546
7759 18964 27351 37456 48211 58750 68724
9141 19863 27701 37591 48520 59051 68837
872 10273 20838 28856 37858 54747 63271 73882
3074 12155 20900 30480 39264 54952 63299 73939
3152 13314 21594 30518 40640 56023 64856 74060
3174 14520 22642 30943 40770 57454 65103 74395
4226 14569 23109 31224 40885 57573 68429 75616
5644 15544 23305 31686 41142 57663 68821 76322
6095 16231 23567 32738 41780 57664 69810 77686
6482 17029 23923 32838 42139 57846 70136 77697
6549 18512 25682 33171 45426 58327 70323 79418
7866 19965 26421 33591 47001 60779 70619
7890 20097 27466 34427 50400 61499 72398
8360 20354 27939 34821 50726 61885 72635
9238 20787 28554 36033 54281 62689 72677
Næstu útdrættir fara fram 11., 18. & 25. febrúar 2021
Heimasíða: www.das.is
Vinningur
Kr. 12.000 Kr. 24.000 (tvöfaldur)
Vinningur
Kr. 25.000 Kr. 50.000 (tvöfaldur)
Vinningur
Kr. 150.000 Kr. 300.000 (tvöfaldur)
18146 21908 30853 51462 69976
Vinningur
Kr. 50.000 Kr. 100.000 (tvöfaldur)
9818 15744 28906 43093 58081 71851
11816 17692 31202 44640 59242 72984
13053 26497 40439 49616 70156 74308
14494 26600 41614 56012 70731 74841
Aðalv inningur
Kr. 4.000.000 Kr. 8.000.000 (tvöfaldur)
5 2 2 5 2
40. útdráttur 4. febrúar 2021
Öðruvísi mér áður
brá þegar fyrrverandi
formaður Sjálfstæð-
isflokksins og sjáv-
arútvegráðherra talar
fyrir þjóðnýtingu sjáv-
arútvegs á Íslandi í
Fréttablaðinu 28. jan-
úar sl. Erfitt var að sjá
fyrir sér að Þorsteinn
Pálsson talaði fyrir
þjóðnýtingu og ráð-
stjórn, en því auðveld-
ara að sjá formann flokks hans í þeim
sporum. Þorsteinn notar hugtökin
virk og óvirk þjóðareign á auðlindum.
Réttara væri að kalla þetta réttum
nöfnum; ráðstjórn eða markaðs-
hagkerfi.
Stjórnarskráin
Nú á að nota stjórnarskrá lýðveld-
isins til að láta drauminn rætast um
þjóðnýtingu sjávarútvegs og hug-
myndin er þá að úthluta kvóta tíma-
bundið með útboðum ríkisins. Slíkt
kerfi hefur verið reynt í öðrum lönd-
um með mjög alvarlegum afleið-
ingum og hruni í atvinnugreininni.
Það þarf ekki sérfræðing til að sjá að
með tímabundinni úthlutun mun eng-
inn fjárfesta til langs tíma, en sjávar-
útvegur er mjög fjárfestingafrek at-
vinnugrein. Þeir sem bjóða í
veiðiheimildir verða þá að hafa að-
gang að skipum og vinnslum til að
geta boðið í kvótann, sem augljóslega
býður upp á offjárfestingu í greininni.
Annað er, að slík óvissa myndi hafa
veruleg áhrif á stöðu sveitarfélaga
sem eru háð sjávarútvegi og kæmust
þau ekki að við útboðið, og þá stæðu
þau sveitarfélög eftir á vonarvöl.
Gegn þeim rökum hafa sósíalistarnir
sagt að í slíkum tilfellum verði gripið
til sértækra aðgerða af hálfu ríkisins.
Virk/óvirk þjóðareign
En hvers vegna að draga línuna við
sjávarútveg? Stóriðjan er auðlindah-
áð og hefur notið góðs af hagstæðri
orku, sem fengin er úr sameig-
inlegum auðlindum þjóðarinnar. Er
þá ekki næsta skref að segja við eig-
endur þeirra fyrirtækja
að framvegis verði að-
eins samið við þá í tíu ár
og síðan færi fram út-
boð á raforkunni? Dett-
ur einhverjum í hug að
stóriðja hefði byggst
upp á Íslandi ef slík
ákvæði væru jafnvel
bundin í stjórnarskrá?
Hvað með bændur, á að
veita þeim tíu ára beit-
ingarrétt á afréttum í
senn?
Annað sem ég hnýt
um í grein Þorsteins er
tilvitnun hans um ósvinnuna um
óvirka þjóðareign, að aflaheimildir
geti erfst milli ættliða. Ef slíkt er sett
í stjórnarskrá að útgerðarmaður af-
hendi fyrirtækið til ríkisins þegar
hann deyr, hvers vegna að einskorða
það við sjávarútveg; má þá ekki setja
slíkt ákvæði um t.d. stóriðju og bænd-
ur? Hvers eiga aðrir hluthafar í út-
gerð, t.d. lífeyrissjóðir, að gjalda við
slík tímamót? Ég er þess fullviss að
svona umræða gæti hvergi átt sér
stað á Norðurlöndum nema á Íslandi.
Hvergi nema hér myndu stjórn-
málamenn tala af slíku ábyrgðarleysi
um eignarréttinn. Málið er að grund-
völlur fyrir velgengni íslensks sjávar-
útvegs er eignarréttur á nýtingu afla-
heimilda. Þess vegna erum við
heimsmeistarar í sjávarútvegi og er-
um undantekning þar sem greitt er
auðlindagjald fyrir uppsjávar- og
botnfiskveiðar til ríkisins.
Afkoma sjávarútvegs
Fyrir nokkrum árum tók undirrit-
aður þátt í að taka saman skýrslu
{+}(i{+}) um áhrif veiðigjalda á fjár-
festingagetu útgerða. Það var á tím-
um hreinnar vinstristjórnar sem
hækkaði veiðigjöld verulega og hafði
hugmyndir um að bæta hressilega í.
Niðurstaðan var sú að hefðu villtustu
hugmyndir sósíalista náð fram að
ganga hefði engin útgerð fjárfest í
nýjum skipum, enda engin banki lán-
að þeim fyrir fjárfestingunni. Í þess-
ari úttekt var ekkert pláss fyrir til-
finningar, bara grjótharðar tölur.
Undanfarin tíu ár hafa veiðigjöld
hækkað mikið og með ólíkindum
hversu vel útgerðin hefur brugðist
við því, en það er gert með aukinni
samþjöppun þar sem minni útgerðir
gefast upp og renna inn í stór-
útgerðir. Það eykur framlegð og hef-
ur dugað til að bregðast við hærri
veiðigjöldum. Með frekari hækkun
mun þessi þróun halda áfram, sem út
af fyrir sig er þjóðhagslega hag-
kvæmt, en vilji menn feta þá slóð eiga
stjórnmálamenn að segja það hreint
út.
Málið er að sjávarútvegur á Íslandi
er heilbrigð atvinnugrein sem skilar
miklum verðmætum inn í íslenskt
samfélag. Hann skilar reyndar held-
ur minni hagnaði en meðaltal fyr-
irtækja í kauphöll og arðgreiðslur til
eigenda eru minni. Aukin skattlagn-
ing á atvinnugreinina mun ekki skila
neinum verðmætum, nema eins og
áður hefur komið fram … með auk-
inni samþjöppun og stærri fyr-
irtækjum.
Vankunnátta eða lýðskrum
Með það í huga vekur það furðu
undirritaðs að íslenskir stjórn-
málamenn séu tilbúnir til að gera til-
raun með atvinnugreinina, þrátt fyrir
að dæmin séu til um að sú leið er
ófær. Ástæðan er vonandi vankunn-
átta þar sem um flókið málefni er að
ræða, eða hreinlega lýðskrum og
stjórnmálamenn séu enn og aftur að
nýta sér áratuga ófrægingarherferð á
greinina til að sækja sér atkvæði. Ef
það fyrrnefnda er vandamál hjá Við-
reisn skal þeim bent á að ræða við
varaformanninn, sem þekkir málefni
auðlindanýtingar betur en nokkur
annar Íslendingur.
(1) https://www.matis.is/media/matis/
utgafa/17-14-Fjarfestingastjornun.pdf
Auðlindakafli stjórnarskrár
Eftir Gunnar
Þórðarson »Málið er að sjávar-
útvegur á Íslandi er
heilbrigð atvinnugrein
sem skilar miklum
verðmætum inn í
íslenskt samfélag.
Gunnar
Þórðarson
Höfundur er viðskiptafræðingur.
silfurtorg@simnet.is
Fyrirtæki og ein-
staklingar borga meira
en eitt þúsund milljarða
bandaríkjadala í mútur
á hverju ári, að mati Al-
þjóðabankans. En skað-
inn sem spillingin veldur
er miklu meiri. Áætlað
er að á bilinu tuttugu til
fjörutíu milljarðar
bandaríkjadala af þró-
unaraðstoð hverfi í hít
spillingarinnar á hverju ári.
Á bak við þessar köldu fjárhæðir
eru skert lífsgæði og örlög fólks af
holdi og blóði. Fyrir alla þýðir þetta
daglegt óréttlæti og ónæði sem því
fylgir að þurfa að borga mútur til að
fá sjálfsagða þjónustu og oft veldur
spilling því að lífi fólks er umbylt og
það hrakið frá heimilum sínum vegna
stríðsátaka sem eru drifin áfram af
spilltum valdhöfum eða stríðsherrum.
Spilling er mjög skaðleg fyrir op-
inbera grunnþjónustu í fátækum
löndum. Fólk þarf að borga sér-
staklega fyrir lyf og læknisþjónustu,
þó að þjónustan eigi að vera ókeypis.
Margir geta það ekki og dánartíðni
verður því mun hærri en ella.
Spilling í menntakerfi birtist oft
þannig að foreldrar þurfa að borga
kennurum til að þeir mæti í vinnu og
fátækt fólk í borgum þarf að borga
lögreglumönnum til að geta fengið að
gera hversdagslegustu hluti, eins og
að draga handvagn yfir gatnamót.
Öll dæmin hér að ofan eru það sem
kallast smáspilling (e. petty corrup-
tion). Stórspillingin (e. grand corrup-
tion) er annars staðar í samfélaginu.
Hún snýst um samspil stórra fyr-
irtækja og valdamikilla stjórnmála-
manna og embættismanna. Hún
snýst ekki um einn dal í vasa lög-
reglumanns, fimm dali í vasa kennara
eða tíu dali í vasa læknis, heldur um
milljónir og milljarða og aftur millj-
arða sem fyrirtæki greiða spilltum
stjórnmála- og embættismönnum
fyrir aðgang að auðlindum af ýmsu
tagi. Aðgangur að olíu, málmum og
gimsteinum er líklega sá hluti spill-
ingarhagkerfisins þar sem fjárhæð-
irnar eru hæstar. Spillt fyrirtæki
múta til að fá leyfi til að nýta auðlind-
ir þjóðar en borga lítið fyrir það og
enn minna í skatta. Fyrirtæki múta
til að fá aðgang að skógum lands og
höggva þá niður þar til eftir stendur
eyðimörk. Fyrirtæki múta valdhöfum
til að fá að nýta fiskimið, jafnvel langt
umfram afkastagetu fiskistofna, og
borga ríkissjóði lítið.
Síðan er mikill fjölda lítilla og með-
alstórra fyrirtækja sem tekur þátt í
spillingunni sem hluta af daglegum
rekstri. Þau múta tollvörðum til að
sleppa við að borga toll af innfluttum
vörum, starfsfólki eftirlitsstofnana
fyrir að sleppa því að skoða bókhaldið
og þannig mætti lengi telja.
Spillingin leiðir oft til stórkostlegs
mannlegs harmleiks, eins og t.a.m. í
austurhluta Kongós. Þar eru ein-
hverjar mestu auðlindir í heimi af
gulli, demöntum og sjaldgæfum
málmum, eins og coltan. Þar hefur
spillingin kynt undir áratuga innri
átökum um aðgang að þessum auð-
lindum þjóðarinnar. Þessi átök hafa
að mati Sameinuðu þjóðanna kostað
meira en tvær milljónir mannslífa og
skipulegar nauðganir og kynferð-
isánauð hundraða þúsunda kvenna.
Spilling bitnar ávallt mest á þeim
sem minnst fá og lítið eiga og eru
valdalausastir. Það er því ekki að
ástæðulausu að í heimsmarkmiðum
Sameinuðu þjóðanna, fram-
kvæmdaáætlunar í þágu mannkyns-
ins, jarðarinnar, hagsældar, réttlætis
og útrýmingar fátæktar, er lögð sér-
stök áhersla á að „dregið verði veru-
lega úr hvers kyns spillingu og mút-
um“.
Spillingin virðir engin landamæri.
Þess vegna hafa verið gerðir fjölþjóð-
Eftir Árna Múla
Jónasson og Eng-
ilbert Guðmundsson
» Það er líka mjög
mikið áhyggjuefni
að Ísland skuli fá sífellt
verri niðurstöður í al-
þjóðlegri mælingu
Transparency Int-
ernational á spillingu.
Engilbert
Guðmundsson
Árni Múli
Jónasson
Alþjóðleg spilling
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VANTAR ÞIG PÍPARA?