Morgunblaðið - 26.02.2021, Blaðsíða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. FEBRÚAR 2021
Kraumar Hverasvæðið á Kleppjárnsreykjum í Reykholtsdal er fallegt á að líta, af jörðu sem af himni. Íbúar njóta hitans í iðrum jarðar með húshitun, sundlaug, garðyrkju og baðstað.
Eggert
Von er líklega með
fegurstu orðum ís-
lenskrar tungu. Þegar
svo alvarlegur úrskurð-
ur um fegurð er kveð-
inn upp er rétt að stað-
setja fallegt orð meðal
annarra tilfinninga. Sá
er þetta ritar staðsetur
vonina sem þrá milli
sársauka og sáttar-
gjörðar, eftir atvikum
með fyrirgefningu.
Á sama veg er spilling með nei-
kvæðustu orðum íslenskrar tungu.
Enn fremur er traust von um sann-
girni. En sælir eru þeir sem aldrei
festa von sína á einu framar öðru;
þeim bregst fátt.
Þá má spyrja hvort lágir stýrivext-
ir séu algildur mælikvarði á traust til
seðlabanka. Lágir stýrivextir kunna
að vera vísbending um aðstæður fyrir
spillingu.
Úrskurður um spillt samfélag
Nýlega kváðu tveir huldumenn
upp huglægan úrskurð um spillingu
meðal okkar hinna. Það var hraust-
lega gert. „Sá yðar, sem syndlaus er,
kasti fyrstur steini á hana.“ Svo segir
í Jóhannesarguðspjalli að Frelsarinn
hafi sagt þegar kona sem var talin
hafa drýgt hór var færð fyrir hann.
Almennt er talið að menn eigi einfald-
an hór við samvisku sína. Það að klína
hóri og spillingu upp á heila þjóð
nálgast að bera ljúgvitni gegn náunga
sínum.
Er það spilling hjá stjórnvöldum að
staldra við stjórnar-
skrárbreytingar sem
hafa farið í gegnum
óskiljanlegt ferli og
skoðanakönnun sem
gerð var í opinberri
þjóðaratkvæða-
greiðslu? Getur þrá-
hyggja einhverra um
stjórnarskrá verið til-
efni til altæks úrskurð-
ar um spillingu annarra
í samfélagi?
Það má einnig vera
að sá sem treystir yfir-
völdum sé ekki maður! Því verði
mannsbragur á úrskurðum um spill-
ingu!
Huglægt og hlutlægt
Það er erfitt að kveða upp huglæga
úrskurði án þess að hafa hlutlæga
mælikvarða. Tveir valinkunnir snill-
ingar geta ekki lagt mat á verðþróun
án hlutlægs mats. Það kunna að vera
að skekkjur og bjögun í hefðbundinni
verðbólgumælingu. En bjögunin
minnkar verulega þegar breytingin
er mæld á hlutlægan hátt.
Sennilega er verðbólga nálægt því
að vera hlutlægur mælikvarði á
undirrót spillingar. Fyrir utan það að
óðaverðbólga getur af sér siðlausa
stjórnarhætti eða siðlausir stjórnar-
hættir geta af sér óðaverðbólgu.
Spurningar um spillingu
Fyrir utan hlutlægan mælikvaða
verðbólgu varðandi spillingu kann að
vera rétt að leita svara við nokkrum
spurningum áður en úrskurður um
spillingu er kveðinn upp.
 Er algengt og einfalt að greiða
lögreglu og dómurum við dómstóla
„hagsmunafé“?
 Er aðgangur að almannaþjón-
ustu, svo sem eins og læknisþjónustu,
háður persónulegum duttlungum?
 Eru aðgangur að námi og mat á
námsárangri háð persónulegum
duttlungum?
 Er aðgangi að takmörkuðum
gæðum úthlutað eftir duttlungum?
 Er tekið eðlilegt gjald af tak-
mörkuðum gæðum?
 Er persónuleg friðhelgi almenn
eða aðeins fyrir útvalda?
Auðvitað eru óteljandi mælikvarð-
ar á spillingu við úthlutun takmark-
aðra gæða til sérvalinna gæðinga.
Biðraðamyndun er gott efni í út-
hlutun gæða eftir duttlungum. Þann-
ig geta biðlistar eftir valkvæðum
læknisaðgerðum orðið undirrót spill-
ingar.
Biðraðir í fjármálafyrirtækjum
hurfu með eðlilegum raunvöxtum
þegar ekki var lengur verið að út-
hluta gæðum og flytja eignir frá
sparifjáreigendum til fyrirtækja og
skuldara. Sparifjáreigendur eru ein-
staklingar, með beinum hætti og
óbeinum með aðild að lífeyrissjóðum.
Neikvæðir raunvextir eru tilfærsla
frá einstaklingum til fyrirtækja.
Hvernig má réttlæta skylduaðild að
lífeyrissjóðum við þessar aðstæður?
Með þessu er verið að gera launtaka
að aulum. Það er gróðrarstía fyrir
spillingu.
Ávöxtun lífeyrissjóða, er þar
mælikvarði á spillingu?
Ávöxtun eigna lífeyrissjóða er
þokkalegur mælikvarði á spillingu.
Þokkaleg og eðlileg ávöxtun er mæli-
kvarði á eðlilegan rekstur. Eðlilegur
rekstur er ekki spilling. Greinarhöf-
undi er ekki ljóst hver þekking pró-
fessoranna er á rekstri lífeyrissjóða.
Hvort er meira þarfaþing, öflugur líf-
eyrissjóður eða ný stjórnarskrá? Það
verður aldrei efast um þekkingu spill-
ingarmatsmanna á stjórnarskrár-
málum. En er þekkingin á samfélag-
inu með slíkum yfirburðum og
altækum hætti að prófessorarnir geti
með huglægu mati og dómgreind
dæmt um spillingu í heilu samfélagi?
Er það spilling að forsætisráðherra
eigi erlendar eignir í landi með frjálsu
flæði fjármagns? Svo er alls ekki! Það
er dómgreindarleysi forsætisráð-
herra að greina ekki frá því að hann
er einn kröfuhafa í þrotabú þar sem
íslenska ríkið er samningsaðili. Slíkan
einfaldan hór verður maðurinn að
eiga við eigin samvisku. Dómgreind-
arleysi forsætisráðherra er á engan
veg spilling heils samfélags.
Jón Hreggviðsson vildi að drottinn
sendi sér tóbak, brennivín og þrjár
frillur! Jón taldi það ekki hór!
Sársauki og sáttargjörð
Brigsl um spillingu og vandlæting í
frekjuköstum geta aldrei orðið annað
en vísbending um hugarástand þess
sem brigslar og vandlætir.
Til eru fleiri mælikvarðar en verð-
bólga á gæði og gegnsæi samfélags.
Hagstofa mælir margt og birtir víð-
tækar upplýsingar. Það kann að vera
að sáttargjörð og von leynist í að-
gengilegum opinberum upplýsingum
þannig að huglæg túlkun ráði að lok-
um niðurstöðu.
Lagasetning
Hefur ákveðin lagasetning almenn-
an eða sértækan tilgang? Lengi var
það svo að lagasetning átti að þjóna
hinum „þjóðlegu“ atvinnugreinum.
Við hrun Sovétríkjanna varð laga-
setning almenn á Íslandi, horfið var
frá fyrirgreiðslu og möndli.
Ástæðan var ekki hrun Sovétsins,
heldur nýir stjórnarherrar og aðild að
EES.
Það var gert samkomulag við fjár-
málastofnanir um að draga úr útlán-
um til allra nema sjávarútvegs og
landbúnaðar. Útlán til verslunar voru
ekki „þjóðleg“.
Sértæk lagasetning fyrir þjóðlega
atvinnuvegi og þjóðlega starfsemi
leiðir af sér „fyrirgreiðslu“. Fyrir-
greiðsla er spilling. Almennar að-
gerðir eru heiðarleiki og traust.
Vera má að lagasetning frelsi
mann frá því að hugsa, nema laga-
setningin sé sem spakmæli sögð á
röngum stað og rangri stundu! Helst
hvort tveggja! Þá reynir á dómgreind
og dómgreindarbrest!
En eftir stendur: Íslendingar eru
mjög fylgjandi spillingu, einkum ef
þeir fá hlutdeild í henni sjálfir, og
helst óskiptri!
Eftir Vilhjálm
Bjarnason »En eftir stendur:
Íslendingar eru
mjög fylgjandi spillingu,
einkum ef þeir fá hlut-
deild í henni sjálfir, og
helst óskiptri!
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður
og verður það aftur.
Spilling og traust