Morgunblaðið - Sunnudagur - 14.03.2021, Page 10

VIÐTAL
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14.3. 2021
Nú er maður kannski farinn að hljóma eins og
öldungur, kannski ég sé pólitískur öldungur,
ég er búinn að vera í þessu í 35 ár …“
Lærdómar á sjó og ráðuneyti
Þú byrjar náttúrlega bráðungur.
„Jújú, mér lá á og ekki bara í pólitíkinni, ég
var tæpra 16 ára þegar ég fór fyrst á togara.
Við erum sem betur fer ekki að senda svo ungt
fólk á sjó lengur, en það var samt sem áður
mjög þroskandi, kenndi manni að vinna og
kenndi manni leikreglurnar. Á sinn hátt gerð-
ist það svo í stjórnmálunum líka.“
Það hefur þá verið lærdómsríkt þegar þú
verður ráðherra 2013 og það ekki í auðveldu
ráðuneyti?
„Jú, það má alveg segja það, en mér leið
mjög vel í heilbrigðisráðuneytinu, þótt það
reyndi oft á. Maður er svo nálægt fólki í því og
allt öðru vísi átök en t.d. hér í þessu ráðuneyti.
Hér stýrast þau mjög af ólíkum hagsmunum,
en í heilbrigðismálum snúast málin meira um
líðan og tilfinningar náungans. Kvikan er nær
þér og það kallar á aðra nálgun. Þetta var
mjög heillandi og gefandi. Verkefnin auðvitað
af ýmsum toga, allt frá fyrstu áætlun á sviði
geðheilbrigðismála yfir í að leggja drög að
byggingu nýs Landspítala.
Ég nefni líka verkefni eins og að gerbreyta
og einfalda greiðslukerfi sjúklinga, sem bæði
dregur úr kostnaði og álagi á okkar veikasta
fólk. Við breyttum líka fjármögnunarkerfi
heilsugæslunnar, þannig að fjármagn fylgdi
sjúklingi, buðum út rekstur tveggja nýrra
heilsugæslustöðva, enda ekki vanþörf á. Og
þetta, að skjólstæðingur heilsugæslunnar ráði
fjárveitingum til viðkomandi starfsstöðvar,
gerbreytti hugsun kerfisins á þann veg, að það
sótti í að þjónusta fólk í stað þess að bíða eftir
því að það kæmi til þeirra. Að kerfið væri fyrir
fólkið, ekki öfugt.“
Þú fórst líka í miklar kerfisbreytingar.
„Jú, ég sameinaði heilbrigðisumdæmin. Ég
held ég hafi fækkað ríkisforstjórum um átta,
sem var ekki alls staðar vinsælt þá, en ég held
það vilji enginn vinda ofan af því núna.“
Arfur og breytingar
Svo fórstu í menntamálaráðuneytið, var það
ekki gaman fyrir gamlan kennara?
„Ég stoppaði nú stutt þar, innan við ár, en
það var mjög gaman. Ég þekkti til í ráðuneyt-
inu sem sveitarstjórnarmaður, en lærði mikið
af því að koma þangað. Þetta er fjölbreytilegt
og skemmtilegt svið, en þar vannst mér ekki
tími til veigamikilla breytinga. Þar eins og hér
tekur maður auðvitað margt í arf.“
Var erfðagóssið hér í landbúnaðar- og
sjávarútvegsráðuneytinu mikið?
„Jú, maður erfir eitt og annað. Ég nefni
gömul deiluefni eins og 16 ára gamalt mál um
ófryst kjöt eða dómsmál um makrílkvóta, deil-
ur milli veiðiréttarhafa og fiskeldisfyrirtækja
o.s.frv. Það eru bara örlög þeirra ráðherra sem
hér sitja að reyna að sigla þessu þann veg að
það sem sé sem mest sátt um niðurstöðuna, en
það verða seint allir sáttir.“
Nú eru ráðuneytin ekkert annað en skrif-
stofur ráðherra, en ef þú ert að fá svona margt
í arf, ráðuneytið er fyrir löngu búið að marka
stefnu, getur það ekki verið óþægilegt?
„Jú, það getur verið óþægilegt í málum sem
maður hefur aðra pólitíska afstöðu til. En það
er ekkert sem kemur í veg fyrir að það sé skipt
um stefnu, ef þar að baki er pólitísk samstaða.
Það getur hins vegar tekið óheyrilega langan
tíma og maður þarf að velja sér slagina.
Meðal annars af þeirri ástæðu lagði ég höf-
uðáherslu fyrst eftir að ég kom í ráðuneytið á
að einfalda regluverkið. Við hentum 12-1300
reglugerðum út úr safninu og einhverjum tug-
um lagabálka, fækkuðum stjórnsýslunefndum
og ótrúlegt en satt, þá gengur allt ennþá.“
Magn og gæði
Betur má ef duga skal.
„Alveg rétt, því þótt það sé langt liðið á kjör-
tímabilið, þá erum við ekki hætt að grisja. Oft
á tíðum snýst þetta um hve lestað kerfið er
orðið af þeim verkefnum sem á það er hlaðið.
Við ættum að fara varlegar í lagasetningu,
vanda hana og hafa frekar færri lög en fleiri.
Það má nefnilega gæta sín á því að meta verk
ráðherra af þeim fjölda mála sem þeir koma í
gegn um þingið. Ég er ekki á þeim stað. Gæðin
skipta meiru en magnið og það er betra að
lagaramminn sé einfaldur frekar en flókinn.“
Það hjálpar varla í aðdraganda kosninga, að
slá máli á stefnuna eða meta árangurinn með
því að telja fjölda mála eða horfa á útgjöldin
eins og meira sé alltaf betra?
„Nei og það er galið að gera það. Það er þó
tilhneigingin af því að umræðan verður oft
yfirborðsleg. Mótast stundum meira af tilfinn-
ingum en staðreyndum.
Tökum bara þetta sívinsæla mál, veiðigjöld-
in. Við gerðum grundvallarbreytingar á þeirri
gjaldtöku 2018, m.a. með því að færa álagn-
inguna nær í tíma og færa útreikninga gjalds-
ins frá veiðigjaldsnefnd, sem var skipuð af ráð-
herra og ég lagði niður, og til skattsins. Það er
bara bundið í lög frá Alþingi hvernig þau eru
ákvörðuð og skatturinn reiknar þau svo út.
Þessi litla en veigamikla breyting virðist
ekki hafa skilað sér út í umræðuna, af því að
fólk ræðir um álagningu veiðigjalda á sjávar-
útveginn eins og það sé ekki lögbundið, heldur
geðþóttaákvörðun eftir því hvernig liggur á
blessuðum ráðherranum.
Umræðan um innflutning á ófrystu kjöti getur
verið svipuð, eins og þar hafi ráðherrann val. Það
liggja einfaldlega fyrir dómar um það að íslensk
stjórnvöld hafi ekki uppfyllt þær skuldbindingar
sem Alþingi samþykkti á sínum tíma. Þetta er
ákvörðun sem var upphaflega tekin fyrir 15 ár-
um en menn skirrðust við að framfylgja henni
með þeim afleiðingum að það lá fyrir dómur
Hæstaréttar um ótakmarkaða skaðabótaskyldu
íslenska ríkisins. Það kom í minn hlut að bregð-
ast við þessari stöðu og ljúka þessu máli.
Í fiskeldinu logaði allt þegar við komum
hingað inn, en við erum búin að endurskoða
löggjöfina þannig að okkur hefur tekist að
skapa greininni skilyrði til að byggjast upp á
vísindalegum grunni. Umræðan er fyrir vikið
orðin yfirvegaðri en áður. Við eigum að geta
nýtt gæði landsins og sjávarins til þess að
skapa verðmæti en af fyllstu ábyrgð.“
Umræða á villigötum
Gaman að þú skyldir nefna það! Nú er þing-
maður Reykvíkinga, Katrín nokkur Jakobs-
dóttir, búin að leggja fram tillögu um auðlinda-
ákvæði í stjórnarskrá. Hver er skoðun
ráðherrans á því?
„Ég get vel sætt mig við ákvæðið eins og það
er sett fram þarna, geri það vissulega. Þetta er
engan veginn það versta sem ég hef séð um
þessi efni.
Mér finnst hins vegar umræðan um sjávar-
útveg stundum vera komin handan raunveru-
leikans. Þetta er atvinnugrein sem hefur alltaf
skilað sínu til samfélagsins og lagði í raun
grunninn að velsæld og velferð þjóðarinnar.
Hún leggur til gríðarleg verðmæti. Við sáum
eftir hrun hverju sjávarútvegurinn skilar, við
sjáum það aftur núna í kórónukreppunni að
greinin heldur í horfinu og skilar sínu inn í
samfélagið. Sýnir mikla aðlögunarhæfni og um
leið óumdeilda styrkleika íslenska fiskveiði-
stjórnunarkerfisins.
Hér gösla sumir fram og segja að sjávar-
útvegurinn skili engu í sameiginlega sjóði þeg-
ar skattaspor sjávarútvegsins er um 80 millj-
arðar króna á hverju ári. Umræðan um þessa
atvinnugrein virðist því miður oft litast af van-
þekkingu eða fordómum.“
Talandi um stórútgerðina. Þú ert fæddur á
Dalvík, sjálfur sjómaður, varst á liðinni öld
stjórnarformaður Samherja í tvö ár o.s.frv. Þú
hefur sætt töluverðri gagnrýni upp á síðkastið
í tengslum við Samherja, finnst þér hún ósann-
gjörn eða kannski skiljanleg?
„Það þýðir í raun ekkert að velta sér upp úr
henni, maður snýr ekki tímanum til baka. Ég
hef ekkert að fela í þessum málum.
Ég gekk fram í því, þegar ég varð ráðherra
þessara málaflokka, að draga fram upplýs-
ingar og tengsl mín við Samherja. Ég vildi
gera algjörlega hreint fyrir mínum dyrum af
því ég hef ekkert að fela um það.
En ég stjórna ekki umræðunni og þeir sem
það kjósa geta málað upp einhverja mynd af
andstæðingi sínum sem þeir vilja að fólk trúi.
Við því er fátt að gera nema benda á stað-
reyndir málsins.“
Heldurðu að það hái þér í þínum störfum
sem sjávarútvegsráðherra að hafa þennan
bakgrunn, að hafa verið sjómaður, hafa þessi
persónulegu tengsl?
„Sumum finnst það sjálfsagt. En ef einhver
sem tengdur hefur verið sjávarútvegi má ekki
vera sjávarútvegsráðherra, getur þá bóndi
ekki orðið landbúnaðarráðherra eða læknir
heilbrigðisráðherra? Á það að vera krafan að
aðeins þeir sem ekki hafa starfað við mála-
flokkinn megi koma að honum? Það er auðvit-
að alveg galið.“
Kjördæmi og kosningar
Ein spurning úr allt annarri átt: Hér í sjáv-
arútvegsráðuneytinu eru gömlu kjördæmin
enn við lýði hvað varðar skiptingu landsins.
Við þekkjum það líka, nú í aðdraganda kosn-
inga, að menn skipta landsbyggðarkjör-
dæmunum hiklaust í skýrt afmörkuð svæði.
Getur verið að það sé eitthvað bogið við kjör-
dæmin?
„Já. Þau eru of stór.
Ég er ekki talsmaður þess að gera landið að
einu kjördæmi, en þessi kjördæmaskipan er
gölluð. Landsbyggðarkjördæmin eru alltof
víðfeðm til þess að þingmenn geti ræktað sam-
bandið við það fólk sem þeir eru fulltrúar fyrir.
Ég þarf að sinna svæðinu allt frá Siglufirði,
austur um og alveg suður til Djúpavogs. Það
má heita útilokað að gera það eins og maður
vildi, hvað þá fyrir ráðherra. Svo er áherslu-
munur milli svæða, þó ekki væri nema vegna
landfræðilegra aðstæðna og ólíkra byggð-
arlaga.“
Kvarta kjósendur undan þessu?
„Ég er skammaður alls staðar fyrir að hafa
verið of mikið á einhverjum öðrum stað en ég
er staddur á það sinnið,“ segir Kristján og
hlær.
„En það er alveg rétt, að maður hefur mætt
alltof sjaldan á alla staði. Það eru réttmætar
ákúrur.“
Fyrst við erum farnir að tala um kjördæmi
og kosningar, hvað með þig? Ætlar þú að gefa
kost á þér á lista fyrir kosningarnar í haust?
„Allt hefur sinn tíma. Ég hef hugsað þetta
og búinn að gera það upp við mig að þetta sé
orðið gott eftir 35 ára þjónustu í stjórnmálum
og ætla því ekki að leita endurkjörs í haust.
Ég stend stoltur upp frá þeim verkum, allt
frá því ég byrjaði sem bæjarstjóri á Dalvík
1986, á Ísafirði og Akureyri, sem óbreyttur
þingmaður og síðar sem ráðherra.
Sumum finnst það kannski væmið, en ég
meina hvert orð þegar ég segi að ég meti allt
það traust sem mér hefur verið sýnt af mikilli
auðmýkt og þakklæti.“
Og hvað svo?
„Þótt maður sé ekki lengur í brúnni, þá er
maður áfram í áhöfninni, verð bara á dekkinu
áfram og vinn mín verk. Treysti því að menn
stilli upp almennilegum lista, enda fullt af fínu
fólki.“
Þú ert ekki gamall maður, 64 ára gamall …
„Hvað ég ætli að gera, meinarðu? Ég hef
aldrei gert mér neina rellu út af því hvað við
tekur, alla mína tíð. Það kemur eitthvað, lífið
kemur alltaf til manns.“
Þú ferð ekki bara á netaverkstæðið í fjör-
unni heima á Dalvík?
„Ja, ég get bætt troll og allt hvað heitir, það
er ekki vandamálið. Ég hef aldrei kviðið því að
verða verklaus; ég hef aldrei verið verklaus og
ætla ekki að fara að taka upp á því núna.“
’
Umræðan um sjávarútveg
fer stundum handan raun-
veruleikans. Þetta er atvinnu-
grein sem hefur alltaf skilað
sínu til samfélagsins og lagði í
raun grunninn að velsæld og
velferð þjóðarinnar.
Skóflan munduð fyrir fyrstu skóflustunguna
að menningarhúsinu á Akureyri.
Morgunblaðið/Margrét Þóra
Kristján Þór ávarpar landsfund Sjálfstæðis-
flokksins sigurárið 2013.
Morgunblaðið/Ómar
Bæjarstjórakandídatar á Akureyri keppa í
bjölluspurningum hjá kvenfélaginu Baldursbrá.
Morgunblaðið/Kristján
Birgir Ármannsson þingmaður Reykvíkinga og Kristján Þór
stinga saman nefjum á þingi.
Morgunblaðið/Golli
Átak hagsmunasamtaka um betri merkingar matvæla innsiglað með handabandi
við Friðrik Ármann Guðmundsson, Frikka Meló, yfir kjötborðið í Melabúðinni.
Morgunblaðið/Hari