Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.05.2021, Qupperneq 14

Ó
tímabært dauðsfall ástvinar er
alltaf harmleikur. Þegar
dauðann ber að vegna sjálfs-
vígs er áfallið jafnvel enn
meira og dýpra þar sem fjöl-
skylda og vinir sitja eftir með sjálfsásakanir
sem sækja á hugann.
Sigurbjörg Sara Bergsdóttir þekkir vel
þennan harm. Fyrir sex árum svipti fyrrver-
andi eiginmaður hennar og barnsfaðir, Halldór
Birgir Jóhannsson, sig lífi. Sigurbjörg og
börnin hennar þrjú hafa farið í gegnum langt
og strangt ferli til að læra að lifa með sorg og
söknuði. Hún segir fólk aldrei fyllilega ná sér
en hægt sé að ganga lífsins veg með sorgina í
farteskinu.
Sigurbjörg vinnur hjá Lausninni og hefur
starfað sem ráðgjafi í fimmtán ár. Vinna henn-
ar felst í að aðstoða fólk sem lent hefur í áföll-
um og glímir við kvíða og þunglyndi. Þrátt fyr-
ir að hafa lært allt um áföll og sorgarviðbrögð
var ekkert sem bjó hana undir að standa sjálf í
þeim sporum að eiga ástvin sem kýs að yfir-
gefa jarðlífið.
Sex árum síðar hefur hún gert heimildar-
myndina Þögul tár um sjálfsvíg. Það er hennar
leið til að leggja lóð á vogarskálarnar í barátt-
unni en hún telur nauðsynlegt að opna á um-
ræðuna um sjálfsvíg og ber hún þá von í
brjósti að myndin hafi forvarnargildi.
Að bera harm sinn í hljóði
Það var í apríl árið 2015 að reiðarslag dundi
yfir fjölskylduna þegar fyrrverandi maður Sig-
urbjargar og faðir barnanna svipti sig lífi.
„Hann var vandaður og góður maður; hafði
verið afreksmaður í íþróttum. Við skildum árið
2013 í góðu og það var gott á milli okkar. Ég
átti ekki von á þessu. Þetta var algjört áfall og
nokkuð sem maður myndi aldrei trúa að mað-
ur myndi upplifa,“ segir Sigurbjörg en saman
áttu þau tvö börn og fyrir átti hún dreng sem
Halldór hafði gengið í föðurstað.
„Halldór átti sér enga sögu um þunglyndi.
Þetta gerðist áður en maður heyrði orðið bros-
þunglyndi,“ segir Sigurbjörg og útskýrir fyrir
blaðamanni hugtakið brosþunglyndi.
„Það er fólk úr öllum stéttum, óháð aldri,
sem glímir við þunglyndi og það sést ekkert
endilega utan á því. Oft eru það þeir sem virð-
ast glaðastir sem bera harm sinn í hljóði.“
Skildi hann eftir bréf fyrir ykkur?
„Já, hann gerði það. Bréfið hjálpaði við það
að við værum ekki að ásaka okkur. Ég held að
allir sem fara í gegnum svona fari að ásaka
sjálfa sig. Ég fór í gegnum það eins og aðrir
sem lenda í svona.“
Hvernig var að komast í gegnum sorgina og
hvernig gastu hjálpað börnunum þínum?
„Þetta er rosalega furðulegt ferli. Þetta er
ofboðslega stórt áfall. Fyrst fór ég í hálf-
gerða afneitun og dofnaði því mitt eina mark-
mið var að vernda börnin og hjálpa þeim. Ég
setti mig til hliðar og þau í forgang, enda allir
í taugaáfalli. Það brotna allir,“ segir Sig-
urbjörg og segir að fyrstu tvö árin hafi verið
erfið.
„Það þurfa allir að læra að ganga með svona
harmleik. Hann fer aldrei, en maður þarf að
læra að umgangast sorgina. En svo kom að því
að ég þurfti að vinna með mitt eigið áfall.“
Ómetanlegt að fá prest
Börnin þrjú voru fimm, ellefu og sautján ára
þegar faðir þeirra dó. Sigurbjörg segir þau
hafa tekist á við sorgina á mismunandi hátt.
„Yngsti strákurinn minn fer í raun ekki að
syrgja fyrr en þremur árum síðar. Eftir að
pabbi hans dó var hann í byrjun svo hræddur
við að líða illa því hann heyrði fólk segja að
pabba hans hafi bara liðið svo illa. Litli fimm
ára barnshugurinn barðist við að láta sér ekki
líða illa, svo hann myndi ekki deyja. Það er
margt svona sem maður veit ekki, en þegar
maður verður fyrir svona áfalli eru engir verk-
ferlar sem fara í gang; ekkert sem tekur utan
um fólk. Nema hjá þjóðkirkjunni; það kom
prestur heim og ég er mjög þakklát fyrir það.
Mér fannst það ómetanlegt. Hann sat hjá mér
á meðan ég las bréfið frá Halldóri. Hann var
hjá mér þegar ég sagði börnunum frá andlát-
inu. Ég hefði aldrei viljað vera án þess. Þetta
var það eina sem fór í gang af verkferlum; það
var enga aðra hjálp að fá,“ segir Sigurbjörg og
segist hreinlega ekki hafa vitað hvað hún ætti
að gera eða hvert hún ætti að leita.
„Maður þarf að hringja allt sjálfur og finna
út úr öllu.“
Hvernig brást samfélagið við; fékkstu mik-
inn stuðning?
„Já, ég fékk stuðning. Fólk reyndi að gera
sitt besta og ég er þakklát því fólki, eins og
vinum fyrrverandi mannsins míns heitins, fjöl-
skyldu og vinum. Þetta er flókið fyrir aðra því
það hafa ekki allir mikla reynslu af að umgang-
ast stór áföll. Svo eru það ásakanir sem vakna í
kjölfarið,“ segir Sigurbjörg og segir að orðin
„hvað ef“ hafi sótt á þau öll.
„Við fórum öll í gegnum það að spyrja, ég og
börnin: Hvað ef?“ segir Sigurbjörg og segir að
þarna hafi bréfið linað aðeins þær þjáningar.
„Eins hörmulegt og þetta er var gott að sjá í
bréfinu fallega skrifað til okkar og að við ætt-
um ekki að kenna okkur um.“
Varnarleysið gerir mig reiða
Vöknuðu reiðitilfinningar?
„Já, það væri lygi að halda öðru fram,“ segir
Sigurbjörg og segir reiðina hafa brotist fram
vegna tilfinninga um varnarleysi hennar sem
móður.
„Ef barnið þitt kemur til þín með sár er
hægt að ná í plástur. Ég stóð algjörlega varn-
arlaus og átti engin ráð. Ég gat ekki sagt að
allt yrði í lagi. Eina sem ég gat var að halda á
loft góðum minningum og vera til staðar, halda
utan um þau og reyna að koma þeim til manns.
En þetta er alltaf þarna og sársaukinn grípur
alltaf inn í. Við þurfum öll að vera meðvituð um
það. En varnarleysið gerir mig stundum reiða;
að geta ekki linað sársauka barna minna.“
Nú heyrir maður oft fólk segja að sá sem
tekur líf sitt sé eigingjarn og sjálfselskur að
skilja fólkið sitt eftir í sorg. Hvað segir þú við
fólk sem segir svona?
„Mér finnst ekki rétt að segja að þetta sé
eigingirni; þetta er andlegur sjúkdómur sem
sumir því miður deyja úr. Við getum ekki sagt
svona. Ég þakka fyrir að hafa ekki sjálf staðið í
þessum sporum því þarna er svo gríðarlegur
sársauki. Því er svo mikilvægt að opna um-
ræðuna,“ segir hún og segir sjálfsvíg oft fram-
in undir áhrifum hugbreytandi efna.
„Sumir fremja sjálfsmorð undir áhrifum en
hefðu aldrei gert það allsgáðir. Aðrir taka líf
sitt án þess að vera undir áhrifum og þá er
sjúkdómurinn búinn að taka yfir.“
Nú heyrir maður stundum sagt að sumir
sem reyna sjálfsvíg ætli sér í raun ekki að
deyja heldur sé það kall eftir hjálp. Er þetta
eitthvað sem þú hefur séð?
„Það á meira við um konur. Ef karlmenn eru
búnir að ákveða sig, þá tekst þeim það miklu
frekar.“
Sjálfsvíg nánast í viku hverri
Finnst þér enn vera þöggun í samfélaginu um
sjálfsvíg?
„Umræðan er aðeins að opnast en það hefur
verið mikil þöggun og sjálfvíg hafa verið
ofboðslegt tabú. Á síðustu tíu árum höfum við
misst 446 manns og þú getur rétt ímyndað þér
allan hópinn í kringum allt þetta fólk. Þetta er
stórt samfélagslegt mál sem þarf að tala um.
Því þótt einn fari sitja margir eftir í áfalli og
sárum, missa úr vinnu og þurfa hjálp. Þannig
hefur þetta mikil áhrif á allt samfélagið,“ segir
hún og nefnir að 45 manns hafi svipt sig lífi í
fyrra, eða einn á átta daga fresti.
„Ef við misstum þennan fjölda árlega í bíl-
slysum myndum við tala meira um það. Svo er
sláandi að sjá hvað margir ungir menn taka líf
sitt. Það þarf virkilega að skoða og ræða um,“
segir Sigurbjörg og segist sjálf í sínu starfi
bæði tala við fólk sem misst hefur ástvini og
eins fólk sem langi ekki lengur að lifa.
Sigurbjörg segir mjög dýrmætt að geta nýtt
reynslu sína til að hjálpa öðrum.
„Ég held að enginn geti almennilega skilið
þetta sem ekki hefur upplifað það. Ég er ekki
viss um að ég væri hæf til að hjálpa nema af
því að ég hef reynsluna.“
Að umgangast tilfinningar
Sigurbjörg segist vilja sjá aukið forvarnarstarf
og þá helst í formi jafningjafræðslu.
„Ég vil líka meira umtal og samtal um til-
finningar. Það mega allir sjá okkur þegar við
erum glöð og hlæjandi en enginn má sjá hina
hliðina. Þetta er eins og að segja: „Þú mátt
ekki sjá á mér hægri fótinn. Ég ætla að fela
hann.“ Þetta er hluti af okkur og við þurfum að
læra að umgangast tilfinningar. Mér finnst að
það ætti að kenna börnum snemma hvað sé
eðlilegt; að kenna börnum á tilfinningar. Ef
það grípur þig vonleysi, að þá viti einstakling-
urinn hvernig á að takast á við þær tilfinn-
ingar,“ segir Sigurbjörg og finnst að slík
kennsla ætti að vera hluti af námskrá barna.
Talið berst að ímyndum samfélagsmiðlanna
þar sem allir eru fallegir og hamingjusamir,
nokkuð sem skekkt getur mynd ungmenna af
eðlilegu lífi.
„Ég get alveg sagt það að það líður engum
alltaf svona. Það er alveg sama hvað fólk hefur
náð langt eða er að gera flotta hluti; við erum
öll að glíma við lífið og verðum alltaf að því. Að
vera fullkomlega mannlegur er að geta tengt
við allar þessar tilfinningar. Það er ekki bara
þetta flotta og góða. Það sem gefur okkur dýpt
og styrk sem manneskjur eru oft tímarnir sem
eru erfiðir. Þegar við komumst í gegnum þá
verðum við sterkari og getum sýnt meiri sam-
kennd og skilning. Það er ekki alltaf neikvætt
„Sjálfsvíg á ekki
að vera tabú“
Ráðgjafinn Sigurbjörg Sara Bergsdóttir þurfti að horfast í augu við sorgina þegar barnsfaðir henn-
ar svipti sig lífi fyrir sex árum. Hún hefur nú gert heimildamyndina Þögul tár þar sem opinskátt er
rætt um sjálfsvíg. Sigurbjörg vill opna á umræðuna og vonar að myndin hafi áhrif til góðs.
Ásdís Ásgeirsdóttir asdis@mbl.is
VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.5. 2021