Morgunblaðið - 05.06.2021, Blaðsíða 10

10 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 2021
Sími 552 2018
info@tasport.is
Nánari
upplýsingar á
eða552 2018
tasport.is
Verð frá 78.800 kr.
Frekari upplýsingar info@tasport.is og facebook síðuTASport travel
TenerifeAðventuferðir komnar í sölu
7, 11 og 14 nætur.
30. okt. til 10. nóv.
3. nóv. til 10. nóv.
17. nóv til 1. des.
Í beinuflugimeð Icelandair
og 4* hótelmeð öllu inniföldu
Verð frá 219.800 ámann í tvíbýli.
Berlín
2.-6. desember
Kaupmannahöfn
2.-5. desember
Glasgow
2.-5. desember
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Stórhækkun á fasteignamati er í senn
merki um efnahagsþróun og getur
haft víðtæk áhrif á hana. Dr. Ásgeir
Jónsson þekkir vel til þeirra mála,
þar sem hann var formaður yfirfast-
eignamatsnefndar áður en hann varð
seðlabankastjóri, svo það lá beint við
að spyrja hann út í það.
„Þarna er eitt og annað sem er að
gerast. Í fyrsta lagi sjást hér áhrif
þess að breytt hefur verið um aðferð-
ir við að meta fasteignamatið. Hér áð-
ur var algengt að miða við sögulegan
byggingarkostnað eða einhverjar
aðrar aðferðir. Það var því yfirleitt
regla að fasteignamat var mun lægra
en markaðsvirði – það átti sér-
staklega við um gömul hús í mið-
bænum. Nú hafa þessar matsaðferðir
verið uppfærðar af Þjóðskrá og fast-
eignamatið fer nærri markaðsvirði –
og fylgir því verðhreyfingum mark-
aðarins. Til að mynda er fast-
eignamat íbúða metið út frá kaup-
samningum. Virði atvinnuhúsnæðis
er hins vegar metið út frá svokölluðu
tekjumatslíkani eða út frá leiguverði,
sem er tiltölulega nýleg aðferð.
Þetta þýðir að hækkun fast-
eignaverðs leiðir til hressilegrar
hækkunar á fasteignamati þar sem
álagningarprósentan er enn sú sama
og þegar gömlu ónákvæmu verð-
matsaðferðirnar voru í gildi. Við get-
um hins vegar ekki kvartað undan því
að fasteignamatið sé loksins sæmi-
lega rétt og Þjóðskrá skuli sinna
lagaskyldu sinni að meta fasteignir að
gangvirði eins og segir lögunum.
Aftur á móti er örugglega rétt að
fara að velta fyrir sér álagning-
arprósentunni á fasteignaskattinum,
sem er auðvitað það sem flestir finna
hvað mest fyrir. Álagningarprósent-
an miðar að einhverju leyti við gamla
tíma, þegar fasteignamatið var miklu
lægra en markaðsverðið, en þegar
matið verður réttara og hækkar víða
mikið, jafnvel mjög mikið, þá er af-
leiðingin mikil skattahækkun, sem
auðvitað var ekki markmiðið, þó að
sveitarfélögunum komi það mörgum
vel.
Ég held að það hljóti því að koma
mjög til álita að lækka álagning-
arprósentuna í lögunum. Fast-
eignamatið hefur einfaldlega aðra
þýðingu, en það hafði hér áður.“
En hvað með verðbólguáhrif?
„Fasteignagjöldin hafa ekki bein
áhrif á vísitölu neysluverðs, en hafa
auðvitað áhrif á ráðstöfunartekjur
sem aðrar skattahækkanir. Til lengri
tíma auka fasteignagjöldin hins vegar
kostnað við rekstur fyrirtækja og það
skilar sér auðvitað til neytenda fyrr
eða síðar.“
Fyrir bankahrun var oft rætt um
að það þyrfti að kippa fasteignaliðn-
um út úr verðbólgumælingum. Á sín-
um tíma varst þú einn höfunda að
skýrslu er bar titilinn Framtíð ís-
lenskrar peningastefnu. Þar var
nefnt að það væri af ýmsum ástæðum
ekki heppilegt að meta húsnæð-
iskostnað sem þriggja mánaða hlaup-
andi meðaltal af fasteignaverði, og að
það kynni að vera óheppilegt að
blanda eignaverði saman við vöru-
verð í vísitölu neysluverðs.
„Seðlabankinn hefur í sjálfu sér
ekki skoðun á því. Hagstofan reiknar
vísitöluna, hún er sjálfstæð stofnun,
og á að hafa fullkomið sjálfstæði um
það hvernig hún mælir verðbólgu.“
Þannig að þar við situr?
„Það sem er kannski jákvætt í
þessu er að nú erum við að fara yfir í
breytilega nafnvexti, sem felur í sér
að Seðlabankinn hefur miklu meiri
stjórn á húsnæðisverði en hann hafði
áður. Vaxtahækkanir okkar munu
hafa miklu meiri áhrif en áður, sem
þýðir að við verðum í betri stöðu til
þess að tryggja verðstöðugleika út
frá þessum sjónarmiðum.“
Og þið ætlið að gera það?
„Við horfum til þess að halda verð-
bólgu í skefjum með tækjum sem við
höfum og ef það stafar mikil verð-
bólga af fasteignamarkaði, þá er
þetta ein af þeim leiðum sem við höf-
um til þess að slá á eftirspurn á mark-
aðnum og þannig minnka verðbólgu.“
Aukinn kaupmáttur í kreppu
Hefur bankinn svigrúm til þess í
þessu árferði?
„Já já. En svo höfum við líka þjóð-
hagsvarúðartæki, sem eru á forræði
fjármálastöðugleikanefndar. Til að
mynda getur sú nefnd sett takmörk á
skuldsetningu.“
Er ástæða til þess nú?
„Taktu eftir því að þetta er í fyrsta
sinn, a.m.k. frá seinni heimsstyrjöld,
þar sem við sjáum aukinn kaupmátt í
gegnum niðursveiflu. Okkur hefur
tekist að tryggja nokkuð stöðugt
gengi þrátt fyrir þetta mikla áfall fyr-
ir stærsta útflutningsatvinnuveg
þjóðarinnar, sem þýðir að heimilin í
landinu eru að fá samtímis miklar
tekjur og lága vexti. Það hefur eig-
inlega ekki gerst áður í manna minn-
um. Það leiðir auðvitað til þess að
húsnæðiseftirspurn eykst.
Svo er hitt, að staða heimilanna er
mjög sterk. Fólk hefur nú um nokk-
urra ára skeið getað notað viðbót-
arlífeyrissparnað til þess að borga inn
á húsnæðislán, svo það hefur byggst
upp mjög sterk eiginfjárstaða með
niðurgreiðslu skulda og það áður en
fasteignaverð tók að hækka.
Út frá þeim sjónarmiðum er erfitt
að halda því fram að það sé beinlínis
bóla á fasteignamarkaði, Þarna eru
nokkuð traustir undirstöðuþættir,
sem þar hafa áhrif á.
Hins vegar er áhyggjuefni ef þetta
heldur lengi áfram og fólk fer í kapp
við markaðinn og kaupir fasteignir
með mikilli gírun. Eins hefur mikið
eigið fé myndast með hækkun fast-
eignaverðs og ekki heppilegt ef fólk
fer að nota það til þess að gera eitt-
hvað annað, taki eigið fé úr húsnæði
sínu til þess að fjármagna einka-
neyslu eða ámóta.“
Þetta er breyting á hinu íslenska
hagfræðimódeli, er það ekki?
„Jú. Fjármálastöðugleikanefnd
kemur saman undir lok mánaðarins
og þar verður farið yfir þetta. Þar
gæti hún mögulega gripið til þjóð-
hagsvarúðaraðgerða til að takmarka
að þessar hækkanir geti í framhald-
inu valdið bólumyndun eða annars
konar ójafnvægi.“
Jákvæð þróun húsnæðismála
En þetta eru varla eintóm vand-
ræði?
„Nei nei, alls ekki. Það sem er já-
kvætt er að það hafa aldrei fleiri
fyrstu kaupendur farið inn á húsnæð-
ismarkaðinn en nú. Þessi vaxtalækk-
unargluggi hefur verið vel nýttur af
ungu fólki. Leiguverðið hefur t.d.
lækkað, sem bendir til þess að gríð-
arlega stór hópur hafi farið af leigu-
markaði og inn í eigið húsnæði.
En þetta er að einhverju leyti
klassísk áhætta, sem aðrir seðla-
bankar hafa verið að fást við á síðustu
árum. Þeir hafa verið að lækka vexti
til þess að örva atvinnulífið, sem hef-
ur leitt til þess að eftirspurn eftir
fasteignum hefur aukist mikið og
fasteignaverðið hækkað. Þeir hafa
því sumir gripið til þjóðhagsvar-
úðartækja til þess að reyna að tak-
marka að þessi örvandi pen-
ingastefna leiði til þess að
fasteignaverð hækki of mikið.
Peningastefnan hefur hins vegar
tiltölulega skammvinn áhrif á fast-
eignamarkaðinn, því um leið og verð-
ið hækkar, þá bregðast verktakar við
og fara að byggja, svo framboðið
temprar það.“
Ertu bjartsýnn á efnahagshorf-
urnar?
„Ja, jú, ég held það. Það virðist
sem heimurinn komi hraðar til baka
úr kórónukreppunni en við höfðum
búist við. Ég held að Ísland muni
áfram verða öflugt ferðaþjónustu-
land, þótt gullæðið sé líklega búið í
þeirri grein. Á sama tíma verðum við
að reyna að skjóta fleiri stoðum undir
hagkerfið og dreifa áhættu. Það er
lærdómurinn sem við ættum að
draga af Covid-kreppunni. Við í
Seðlabankanum erum að vonast til að
þessi slökun á peningastefnunni muni
verða til þess að frumkvöðlar fái eig-
infjármagn til þess að ryðja nýtt. Ef
fjárfestar verða viljugri til þess að
taka áhættu, þá mun það skila sér.“
Áhyggjur af vinnumarkaði
En hver eru helstu áhyggjuefni
seðlabankastjóra?
„Þau eru ýmis. Þó að það hafi verið
markmið aðgerða Seðlabankans að
hvetja kerfið áfram, þá eru ákveðnar
áhyggjur af að þetta sé að fara hraðar
af stað en gert var ráð fyrir, að við
sjáum meiri þensluáhrif en við viljum.
Ég hef líka áhyggjur af því að á
vinnumarkaði séum við mögulega að
sjá ósamræmi milli kunnáttu vinnu-
afls og þarfa atvinnulífsins. Að það
vanti fólk með rétta menntun og
reynslu miðað við fyrirliggjandi verk-
efni, að of margir finni ekki vinnu við
hæfi. Sömuleiðis blasir við að unga
fólkið hefur farið verst út úr kórónu-
faraldrinum í efnahagslegu tilliti og
því getur reynst erfiðara að feta sig
inn á vinnumarkað en áður.
Þessi hefðbundnu tengsl milli
framleiðsluslaka og atvinnuleysis og
hins vegar örvunar á kerfið, þau eru
ekki jafnsterk og áður. Þannig að
þótt við séum að örva efnahagskerfið,
þá er atvinnuleysið ekki að ganga nið-
ur eins og við vildum.“
Við höfum engin góð tæki til þess
að tjónka við það?
„Nei, Seðlabankinn hefur það
ekki.“
Og ekki stjórnmálamennirnir held-
ur, er það?
„Nei, þetta er lengri tíma mál og
snýr að aðilum vinnumarkaðarins,
fyrst og fremst.
Þetta er í fyrsta sinn sem við göng-
um í gegnum niðursveiflu án þess að
raunlaun séu tekin niður með geng-
islækkun. Þannig virkaði þetta hér
áður þegar íslenska hagkerfið varð
fyrir áföllum: gengið féll, það kom
verðbólgualda og launin lækkuðu,
sem kom hagkerfinu aftur af stað.
Nú horfðum við upp á hækkun
kaupmáttar í kreppunni í fyrra, sem
gerir efnahagsbatann erfiðari þótt
lægri vextir ættu sannarlega að
hjálpa atvinnulífinu að fara aftur af
stað.“
Erum við þá ekki einfaldlega að
tala um að hér sé komið atvinnuleysi,
sem ekki gangi að fullu til baka?
„Það er ákveðin hætta á því að
þetta tímabundna atvinnuleysi þróist
yfir í langtímaatvinnuleysi. Ég hef
töluverðar áhyggjur af því. Það gæti
orðið mesti skaðinn af þessum far-
aldri.“
Áhyggjur af langtímaatvinnuleysi
- Seðlabankastjóri í viðtali um efnahagshorfur heildar og heimila - Fasteignamat er réttara
en álagningarprósentan miðast við fyrri tíð - Stóraukin eignamyndun og fleiri í eigin húsnæði
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Seðlabankinn Dr. Ásgeir Jónsson seðlabankastjóri er bjartsýnn á efnahagshorfurnar, en hann er ekki laus við áhyggjur.