Morgunblaðið - 05.06.2021, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 2021
Þá er sjómannadag-
urinn runninn upp enn
og aftur. Einn dag á
ári heiðrum við sjó-
menn og fjölskyldur
þeirra. Við horfum til
baka, en einnig til
framtíðar. Þetta er
ljúfsár dagur fyrir
marga.
Ég naut þeirra for-
réttinda að fæðast og
verja barnsárunum í
sjávarplássi. Faðir minn hóf sjó-
sókn 14 ára að aldri, var í útgerð og
starfaði við skipstjórn alla sína
starfstíð. Það er mikið frelsi fyrir
barn að fá að þvælast úti á bryggju,
vinna í frystihúsinu, skreppa á sjó
með pabba, öðlast þekkingu og
skilning á mikilvægi sjávarútvegs-
ins fyrir heilt bæjarfélag. Sjó-
mannadagurinn er ein mesta hátíð
ársins. Fjölskylduhátíð. Allur bær-
inn tekur þátt í henni og gleðst
saman. Mikil ræðuhöld, sjómenn
heiðraðir, horfinna sjómanna
minnst og aflakóngar krýndir.
Kappróður milli áhafna og land-
krabbanna í frystihúsinu. Bátar og
skip fánum prýdd. Í minningunni er
alltaf gott veður á sjómannadaginn.
En það er ekki alltaf gott veður.
Það vitum við Íslendingar sem bú-
um hér á norðurhjara. Þrátt fyrir
mislynd veður þarf alltaf á sjó að
sækja fiskinn. Mörgum er órótt í
vondu veðri að vita af fólkinu sínu
úti á rúmsjó. Því er vert að fagna
þeim framförum sem hafa orðið á
aðbúnaði og öryggi sjómanna síð-
ustu áratugina. Þar hjálpast margt
að.
Skip og bátar eru betur byggð og
öryggisbúnaður betri. Þá má ekki
gleyma þeirri byltingu sem fólst í
stofnun Slysavarnaskóla sjómanna
árið 1985. Þjálfun sjómanna í ör-
yggis- og slysavörnum hefur tekið
miklum breytingum og er það vel.
Árangur alls þessa endurspeglast í
mikilli fækkun sjóslysa og vinnu-
slysa á sjó.
En við megum aldrei gleyma því
að sjómennskan er samt sem áður
mikil fórn. Þetta er lífsstarf sem
passar illa inn í takt nútíma-
samfélags. Feður og mæður eru
fjarri fjölskyldum sín-
um um lengri og
skemmri tíma. Sjó-
menn missa af stór-
viðburðum fjölskyld-
unnar, missa að hluta
af uppvexti barna
sinna og þátttöku í
uppeldi. Það var ekki
skemmtilegt sem barn
þegar pabbi var
sjaldnast heima til að
halda upp á afmælið
með mér.
Og nýjar ógnir
steðja að. Sjálf-
virknivæðing og fækkun í stéttinni
veldur meiri samkeppni um störfin.
Óeðlileg verðlagning á fiski hefur
bein áhrif á kjör sjómanna sem eru
ráðnir upp á hlut. Sjómenn þurfa
að reiða sig æ meira á vandaða
skips- og útgerðastjórn. Útgerðum
fer fækkandi og eru stækkandi.
Þessi samþjöppun leiðir til eins-
leitni, stöðnunar og þöggunar í
stéttinni sem reiðir sig alfarið á vel-
vilja stórútgerðarinnar. Allt jafn-
vægi er horfið. Stórútgerðin hefur
ægivald yfir sjómönnum. Við horfð-
um í forundran þegar velferð
áhafnar togarans Júlíusar Geir-
mundssonar var stefnt í tvísýnu í
vetur, í stað þess að stíma beint í
land þegar ljóst var að farsótt geis-
aði um borð.
Það var sannarlega þörf á að tak-
marka veiðar á sínum tíma og afla-
markskerfi er hægt að útfæra á
sanngjarnan og réttlátan máta.
Yfirvöld hér völdu verstu leiðina; að
loka kerfinu. Það má til sanns veg-
ar færa að galopið kerfi eins og
ríkti fyrir 1983 var ekki til eft-
irbreytni. En harðlokað og læst
kerfi sem útilokar nýliðun er litlu
betra. Hér þarf að fara milliveg og
tryggja þeim sem áhuga hafa á út-
gerð að komast í hana. Möguleikar
á sjálfstæðum rekstri eru afar tak-
markaðir. Það er helst hægt að
smjúga í gegn í smábátaútgerð en
þar eru tækifærin í heljargreipum
ráðherra. Það fylgir því mikil
áhætta að fjárfesta í bát þegar
handfæraveiðum er breytt með
einu pennastriki frá ári til árs. Eitt
pennastrik gjörbreytir afkomu-
möguleikum fjölskyldna sem reiða
sig á smábátaveiðar. Kvóti er
keyptur úr byggðarlagi yfir nótt og
samfélagið í sárum á eftir. Það er
yfirvalda að breyta þessu kerfi og
ítrekað hefur verið bent á auðveld-
ar leiðir til þess. Leiðir sem tryggja
í senn velferð sjómanna og efnahag
þjóðarinnar. Við þurfum að tryggja
auðlindaákvæði í stjórnarskrá sem
tekur af allan vafa um eignarhald
þjóðarinnar. Það þarf að úthluta
veiðiheimildum tímabundið. Uppboð
á tímabundnum veiðiheimildum
tryggir jafnan aðgang allra að út-
gerð sem og að auðlindarentan skili
sér til samfélagsins. Heilbrigt afla-
markskerfi í eðlilegu samkeppnis-
umhverfi þar sem nýliðun, fjöl-
breytni og jöfn tækifæri eru tryggð
með sjálfbærni og nýsköpun að
leiðarljósi. Eðlilega verðmyndun á
fiski er hægt að tryggja með því að
setja allan fisk á markað. Þar
sláum við tvær flugur í einu höggi
því lóðrétt samþætting stór-
útgerðar stuðlar að óeðlilegri verð-
myndun á fiski sem bitnar á hlut
sjómanna og gefur möguleika á út-
flutningi arðsins af verðmæta-
sköpun sjómanna.
Þetta eru lausnir sem fyrst og
fremst auka samstöðu þjóðarinnar í
stað þeirrar sundrungar sem nú
ríkir.
Ég óska sjómönnum og fjöl-
skyldum þeirra innilega til ham-
ingju með daginn og þakka ykkur
öllum fyrir ómetanlegt framlag
ykkar til velferðar og uppbyggingar
samfélagsins sem við búum í.
Gleðjumst og njótum hátíðahald-
anna!
Sjómennskan er ekkert grín
Eftir Álfheiði
Eymarsdóttur »Útgerðum fer fækk-
andi og eru stækk-
andi. Þessi samþjöppun
leiðir til einsleitni,
stöðnunar og þöggunar í
stéttinni sem reiðir sig
alfarið á velvilja stór-
útgerðarinnar. Allt jafn-
vægi er horfið. Stór-
útgerðin hefur ægivald
yfir sjómönnum.
Álfheiður
Eymarsdóttir
Höfundur er oddviti Pírata
í Suðurkjördæmi.
alfa@this.is
Einn reyndasti og
farsælasti þingmaður
Sjálfstæðisflokksins,
Guðlaugur Þór Þórð-
arson, sækist eftir 1.
sæti í prófkjöri flokks-
ins 4. og 5. júní. Hann
hefur setið á Alþingi í
18 ár, þar af sl. fjögur
sem utanríkisráðherra.
Margt mætti rekja já-
kvætt um stjórn-
málaferil Guðlaugs en ég staldra að-
eins við þessi síðustu ár. Sem
utanríkisráðherra hefur hann komið
fram sem einarður talsmaður ís-
lenskra hagsmuna og utanrík-
isstefnu, gilda okkar þjóðar í mann-
réttindum og jafnréttis kynja.
Traust og þroskuð dómgreind ein-
kennir hans ákvarðanir og framgöngu.
Hann hefur sýnt aðhald og ráðdeild í
ráðuneyti sem iðulega hefur verið
gagnrýnt fyrir hið gagnstæða. Hann
lækkaði kostnað ráðuneytisins, fækk-
aði sendiráðum og sendiherrum og
fjölgaði konum í áhrifastöðum í ráðu-
neytinu og sendiráðum.
En Guðlaugur hefur ekki bara lagt
rækt við störfin á Alþingi. Hann veit
og hefur sýnt það hversu mikilvæg
grasrót og almennt flokksstarf er í
lýðræðissamfélögum. Hann hefur ris-
ið þar til vegs á grunni eigin verðleika
og vinnu sem almennir flokksfélagar
kunna að meta og unga fólkið getur
litið til sem fyrir-
myndar. Enda leggur
Guðlaugur áherslu á
jöfn tækifæri allra óháð
uppruna, fólk njóti eigin
verðleika og að allir eigi
greiðan aðgang að ís-
lensku menntakerfi.
Jafnframt að heil-
brigðis- og velferð-
arkerfið þjóni öllum,
jafnt ungum sem öldn-
um.
Þannig og aðeins
þannig raungerast hin
sígildu einkunnarorð Sjálfstæð-
isflokksins – Stétt með stétt. Á þeim
byggist sá mikli stuðningur sem
flokkurinn hefur haft í gegnum tíðina.
Ég hef mikla trú á fólki sem hefur
látið verkin tala hvað varðar framtíð-
arsýn Sjálfstæðisflokksins. Flokk-
urinn getur náð sínum fyrri styrk
með styrkri forystu reynslumikils
fólks. Líkt og Guðlaugur Þór hefur
sjálfur sagt: Ekki segja mér að þetta
sé ekki hægt! Ég hvet því alla sjálf-
stæðismenn í Reykjavík til að kjósa
Guðlaug Þór Þórðarson í 1. sæti í
prófkjörinu 4. og 5. júní.
Eftir Bessí
Jóhannsdóttur
» Traust og þroskuð
dómgreind einkenn-
ir hans ákvarðanir
og framgöngu
Bessí Jóhannsdóttir
Höfundur er sagnfræðingur.
Reynslan og þekk-
ingin eru styrkur
Guðlaugs Þórs
Er urðun það sama
og landmótun? Svarið
við þessari spurningu
er já. Allavega í tilfelli
Sorpu bs. þótt stjórn-
endur þar segi annað.
Undirrituð sat enn einn
kynningarfundinn um
málefni Sorpu að
morgni mánudagsins
31. maí. Líklega var sá
fundur boðaður til að
rétta kúrsinn hjá kjörn-
um fulltrúum því dagana og vikurnar
á undan voru enn fluttar fréttir af því
að moltan, sem er önnur afurð gas- og
jarðgerðarstöðvarinnar (GAJA), er
mjög plastmenguð og stenst ekki um-
hverfiskröfur. Upphaf þessa máls er
að eigendur Sorpu, þ.e. sveitarfélögin
á höfuðborgarsvæðinu, sömdu árið
2010 um að urðun sorps yrði hætt árið
2020 og var bygging stöðvarinnar
stærsti liðurinn í því. Þau áform
gengu ekki eftir og gerður var viðauki
við samkomulagið þess efnis að urðun
sorps yrði hætt í árslok 2023. Hér eru
því á ferðinni augljósar brotalamir í
rekstrinum, að ekki sé talað um millj-
arða króna framúrkeyrslu við bygg-
ingu verksmiðjunnar sem stendur nú
í sex milljörðum. Ljóst er að rekstr-
arforsendur eru löngu brostnar því
hvorki selst molta né metan, sem var
lykilforsenda í rekstrinum. Nú í júní-
byrjun 2021 er búið að breyta um
kúrs í umræðunni hjá stjórnendum
Sorpu. Í staðinn fyrir að fyrir löngu
átti að vera byrjað að selja moltu til
uppgræðslu og trjáræktar þá er verið
að „þróa moltuna“ og aðalmálið nú
væri metanframleiðsla. Einmitt. Eng-
inn markaður er fyrir metan og er því
brennt að stærstum hluta á staðnum.
Jafnframt segja stjórnendur Sorpu
að GAJA sé í einhverju sem þau kalla
tilraunafasa. Það passar
ekki við fyrri orð því
GAJA átti að hoppa full-
sköpuð fram þegar
verksmiðjan var opnuð
og mala gull/moltu.
Reynt að halda sann-
leikanum frá kjörnum
fulltrúum og fjöl-
miðlum. Það er alvar-
legur hlutur. Á tilvitn-
uðum fundi þráspurði
ég út í plastmengun í
moltunni. Það var ekki
viðurkennt en stað-
reyndin er önnur. Ekki
er búið að selja eitt einasta tonn af
moltu og ekki er einu sinni hægt að
gefa eitt einasta tonn því það er ekki
heimilt vegna plastmengunar. Þegar
ég spurði hvort það væri rétt að
Sorpa væri að urða moltuna í Álfsnesi
var svarið eitthvað á þessa leið: Nei-
nei – það er ekki verið að urða molt-
una – það er verið að nota hana í land-
mótun og landfyllingar á
urðunarstað. Hvernig er hægt að
bera svona orðaleppa á borð? Auðvit-
að er verið að urða moltuna því hún
fer hvergi af svæðinu. Eitt er að fara í
misheppnaða fjárfestingu fyrir sex
milljarða – hitt að viðurkenna ekki
mistökin, nema staðar og axla
ábyrgð. Þessum sorpblekkingarleik
verður að linna.
Eftir Vigdísi
Hauksdóttur
»Nei nei – það er ekki
verið að urða molt-
una – það er verið að
nota hana í landmótun
og landfyllingar á urð-
unarstað
Vigdís
Hauksdóttir
Höfundur er lögfræðingur og
borgarfulltrúi Miðflokksins.
vigdis.hauksdottir@reykjavik.is
Urðun eða land-
mótun – hver er
munurinn?