Morgunblaðið - 05.06.2021, Qupperneq 42

42 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 2021
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
Óskum sjómönnum
og fjölskyldum þeirra
til hamingju með daginn
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Þ
ann 28. maí tilkynnti Alej-
andro N. Mayorkas, ráð-
herra heimavarnamála
Bandaríkjanna, að toll- og
landamærastofnun
Bandaríkjanna (e. U.S. Customs
and Border Protection) myndi gefa
út skipun þess efnis að engum sjáv-
arafurðum frá kínverska fyrir-
tækinu Dalian Ocean Fishing
Company yrði hleypt inn í landið.
Kínverska fyrirtækið er meðal
stærstu útgerðarfyrirtækja Kína og
sérhæfir sig í túnfiskveiðum og
vinnslu.
Þá segja bandarísk yfirvöld að
rannsókn hafi leitt í ljós að tilhögun
veiða fyrirtækisins beri öll ellefu
merki Alþjóðavinnumálastofnunar-
innar (ILO) um vinnuþrælkun og er
sérstaklega nefnt líkamlegt ofbeldi,
neitun um greiðslu launa og ómann-
úðlegt vinnuumhverfi og ófullnægj-
andi aðbúnaður. Á þetta við allan
flota fyrirtækisins.
„Fyrirtæki sem misnota vinnandi
fólk eiga ekki að vera í viðskiptum í
Bandaríkjunum. […] Vörur sem
verða til við vinnuþrælkun eru ekki
aðeins slæmar fyrir fólkið sem vinn-
ur vörurnar, heldur skaðar það
einnig bandarísk fyrirtæki og gerir
neytendur berskjaldaða fyrir ósið-
legum viðskiptum. Þessi fyrirmæli
um stöðvun vöruflutninga [frá Dali-
an Fishing Company] munu tryggja
að við höldum áfram að vernda
mannréttindi þeirra sem starfa við
úthafsveiðar, en jafnframt standa
vörð um þjóðar- og efnahagslegt ör-
yggi okkar,“ sagði Mayorkas við til-
efnið.
Lagaheimildin sem beitt er gegn
kínverska fyrirtækinu var leidd í
lög í Bandaríkjunum 2011 og kveð-
ur á um að bannað sé að flytja
þangað varning sem hefur að fullu
eða að hluta verið framleiddur með
notkun nauðungarvinnu, vinnu-
þrælkun eða barnaþrælkun.
Ómennskar aðstæður
Töluvert hefur verið fjallað um
vinnuþrælkun um borð í skipum í
kínverska fiskveiðiflotanum sem er
einn sá stærsti í heimi og telur rúm-
lega þrjú þúsund skip. Fram kemur
í skýrslu vinnumálaráðuneytis
Bandaríkjanna (e. Department of
Labor) frá í fyrra um þær vörur
sem framleiddar eru með vinnu- eða
barnaþrælkun að fjöldi atvika hafi
verið skráð vegna kínverskra fiski-
skipa.
Vakin er athygli á að stór hluti
áhafna í kínverskum fiskiskipum er
frá öðrum ríkjum og eru flestir frá
Filippseyjum og Indónesíu. „Um
borð eru skilríki sjómanna oft gerð
upptæk, áhöfnin er mánuðum sam-
an á sjó án þess að stoppa í við-
komuhöfn og neyðist til að vinna 18
til 22 tíma á dag með lítilli hvíld.
Sjómennirnir kljást við hungur og
ofþornun, búa við niðrandi og óheil-
brigðar aðstæður, eru beittir lík-
amlegu og andlegu ofbeldi, þeim er
meinað að fara frá borði eða segja
starfi sínu upp og fá yfirleitt ekki
þau laun sem þeim var lofað,“ segir
í skýrslunni.
Kallað eftir aðgerðum
Árið 2019 voru fluttar til Evrópu-
sambandsins ríflega 9 milljónir
tonna af sjávarafurðum. Þar er
langmest frá Kína. Erfitt er að
greina innflutningstölur nákvæmt
þar sem töluvert magn af fiski
streymir frosinn frá Evrópu til Kína
þar sem hann er þíddur, unninn og
endurfrystur áður en hann ratar
aftur til Evrópu. En sjávarafurðir
til Evrópu koma víða að og má í því
samhengi til að mynda nefna Víet-
nam, en þar hafa börn niður í 11 ára
aldur verið við vinnu í þarlendum
fiskiskipum.
Evrópsk verkalýðsfélög auk út-
gerða og vinnslna hafa um nokkurt
skeið vakið athygli á málinu enda
ljóst að bæði eru fyrirtæki að hagn-
ast á siðlausum viðskiptaháttum
auk þess sem samkeppnisstaða evr-
ópskra framleiðenda er verulega
skert á meðan ekki er tekið á mál-
inu. Í þessu samhengi má meðal
annars benda á að íslenskur hvít-
fiskur keppir á Evrópumarkaði við
hvítfisk sem unninn er af verkafólki
í kínverskum vinnslum þar sem
daglaunin eru rúmlega 300 krónur.
Í maí 2020 kölluðu samtök
spænskra túnfiskútgerða (OPA-
GAC) eftir því að reglum um inn-
flutning á sjávarafurðum frá Kína
yrði breytt í ljósi frétta af að-
stæðum um borð í kínverskum fiski-
skipum. „Evrópa getur ekki haldið
áfram að loka augunum fyrir þess-
um staðreyndum og flutt inn fisk
frá þessum flota,“ sagði Julio Mo-
rón, framkvæmdastjóri samtak-
anna, í yfirlýsingu á vef OPAGAC.
Benti hann sérstaklega á dauða
fjögurra indónesískra sjómanna um
borð í kínverska úthafsskipinu Long
Xing 629.
Spá í útfærslum
Aðilar vinnumarkaðarins í evrópsk-
um sjávarútvegi gáfu út sameig-
inlegt ákall í nóvember síðastliðnum
til ríkja Evrópusambandsins um
innleiðingu alþjóðasáttmálans um
vinnu í sjávarútvegi (C188) í sam-
ræmi við tilskipun framkvæmda-
stjórnar sambandsins þess efnis.
Aðeins 18 ríki hafa innleitt C188,
þar af eru sjö ríki í Evrópusam-
bandinu. Ísland hefur ekki innleitt
sáttmálann, en það hafa Norðmenn
gert. Til samanburðar hafa 97 ríki
innleitt sáttmálann um vinnu um
borð í kaupskipum.
Þrátt fyrir að framkvæmdastjórn
Evrópusambandsins hafi gefið út
tilskipun um innleiðingu sáttmálans
er engin löggjöf innan sambandsins
sem heimilar aðgerðir til að sporna
við innflutningi á sjávarafurðum
sem verða til við notkun vinnu-
þrælkunar og því engin viðurlög þó
að tilskipunin yrði innleidd. Evr-
ópuþingið óskaði eftir því í febrúar
að lagðar yrðu fram tillögur um
framkvæmd banns við innflutningi á
afurðum sem tengjast nauðung-
arvinnu, en framkvæmdastjórnin
hefur enn sem komið er ekki orðið
við þeirri beiðni.
Það er því engin breyting í sjón-
máli og halda því sjávarafurðir sem
veiddar eru með siðferðislega vafa-
sömum aðferðum, svo ekki sé sterk-
ara tekið til orða, áfram að vera
fluttar til Evrópusambandsins, hlut-
fall þeirra er þó óþekkt.
Ekki á Íslandi
Tilskipun um innleiðingu C188 hef-
ur ekki verið tekin upp í EES-
samninginn. Ekki er heldur að finna
í íslenskri löggjöf sambærileg
ákvæði og er að finna í Bandaríkj-
unum um bann við einstökum
vörum. Mögulega hefðu slík ákvæði
lítið að segja alþjóðlega þar sem Ís-
lendingar flytja ekki mikið inn af
sjávarafurðum, en af sömu ástæðu
ætti að vera lítið mál að innleiða
slíkt ákvæði í íslensk lög.
Það er kannski sérstaklega mik-
ilvægt fyrir þjóð eins og Ísland, sem
hefur verið háð sjómannastéttinni
og sjávarútvegi um langt skeið, að
sýna í verki að nauðungarvinna á
sjó verður ekki liðin. Fyrir því eru
bæði siðferðisleg og efnahagsleg
rök og spurning hvenær íslensk
stjórnvöld hyggist marka stefnu í
þessum málaflokki.
Aðeins Bandaríkin grípa til aðgerða
gegn nauðungarvinnu sjómanna
Er hægt að að banna innflutning á sjávarafurðum frá fyrirtækjum sem beita vinnuþrælkun í veiðum og vinnslu? Bandarísk yfirvöld
telja svo vera og hafa í áratug haft lagaheimild til þess. Evrópusambandið er enn að meta aðferðir, á meðan flytja aðildarríki inn
afurðir frá ríkjum þar sem vinnuþrælkun er þekkt vandamál. Ísland hefur enn ekki innleitt alþjóðasáttmála um vinnu við fiskveiðar.
AFP
Sjómenn í Jakarta á Indónesíu mótmæla fyrir utan kínverska sendiráðið í kjölfar dauða fjögurra samlanda þeirra. Nauðungarvinna er talin útbreidd í kínverska flotanum.