Morgunblaðið - 12.07.2021, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 12. JÚLÍ 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Þegar kórónu-
veirufar-
aldurinn
hófst vöknuðu
strax spurningar
um hvort veiran
hefði komið af
rannsóknarstofu í
Wuhan í Kína. Sú tilgáta var
fljótt slegin út af borðinu og
staðhæft að veiran hefði farið
úr dýrum í menn, sennilega á
útimarkaði í borginni. En
kenningin hefur nú verið
endurvakin og í Bandaríkj-
unum stendur nú yfir rann-
sókn á því hvort verið geti að
veiran hafi með einhverjum
hætti borist af rannsóknar-
stofu í borginni.
Í millitíðinni var hins vegar
lítið gert úr tilgátunni og látið
að því liggja að hún kæmi úr
ranni lítt marktækra samsær-
iskenningasmiða. Athyglisvert
er að skoða hvernig það gerð-
ist. Einn þátturinn í þeirri at-
burðarás var rakinn í þýska
tímaritinu Der Spiegel fyrir
viku og er það mjög upplýs-
andi frásögn.
Í janúar í fyrra birtu tveir
kínverskir vísindamenn stutta
grein á vefsíðu fyrir efni, sem
ekki hefur farið í gegnum síu
fagtímarita, þess efnis að veir-
an kæmi líklega úr rannsókn-
arstofu. 11. janúar birtu Kín-
verjar raðgreint erfðamengi
veirunnar á netinu. 31. janúar
skrifaði Kristian Andersen,
dansk-bandarískur örveru- og
ónæmisfræðingur, Anthony
Fauci, sóttvarnalækni Banda-
ríkjanna, tölvupóst þar sem
hann sagði að ákveðinn hluti
erfðamengisins væri ekki í
samræmi við það sem ætla
mætti út frá þróunar-
kenningunni.
Umræðan snýst hins vegar
við eftir að læknatímaritið The
Lancet birti yfirlýsingu 27 að-
ila þar sem lýst var stuðningi
við kínverska lækna og vís-
indamenn, sem stæðu í
fremstu víglínu í baráttunni
við kórónuveiruna. Ekki var
látið þar við sitja. „Við for-
dæmum í sameiningu með ýtr-
asta krafti samsæriskenningar
um að Covid-19 eigi sér engan
náttúrulegan uppruna,“ bættu
höfundarnir við. Í lokin kemur
fram að höfundarnir eigi engra
annarlegra hagsmuna að gæta.
Nú er litið svo á að þessi
ákveðni tónn hafi orðið til þess
að kæfa umræðuna um upp-
runa veirunnar. Bandaríkja-
maðurinn Jamie Metzl, sem er
demókrati og ráðgjafi Alþjóða-
heilbrigðisstofnunar Samein-
uðu þjóðanna, gengur svo
langt að segja að eftir á að
hyggja sé þessi niðurstaða
frekar „áróður en vísindi“.
Látið hafi verið að
því liggja að til-
gáta, sem ekki
væri hægt að sýna
fram á að stæðist
ekki, væri heila-
spuni.
Í fagtímaritinu
Nature Medicine birtist síðan
um miðjan mars bréf fimm vís-
indamanna, þar á meðal eftir
áðurnefndan Andersen, þar
sem tekið er undir niðurstöð-
una í yfirlýsingunni í Lancet
vegna þess að alla eiginleika
Sars-CoV-2 sé að finna í skyld-
um kórónuveirum í nátt-
úrunni. Þar er Andersen búinn
að snúa baki við grunsemdum
sínum um að veiran sé mann-
gerð.
Þrátt fyrir þessa atburðarás
hljóðnuðu efasemdirnar aldrei
og nú er svo komið að tilgátan
um að veiran sé upprunin á
rannsóknarstofu er aftur tekin
alvarlega.
Nú er líka farið að skoða
yfirlýsinguna í Lancet í öðru
ljósi. Meðal höfunda hennar
var maður að nafni Peter Das-
zak. Daszak er dýrafræðingur
og hefur átt í nánu samstarfi
við rannsóknarstofuna í Wuh-
an, sem grunur leikur á að
veiran komi frá. Hann stjórnar
stofnun sem nefnist Eco-
Health Alliance. Stofnunin
sækir um opinbera rannsókn-
arstyrki og veitir þá síðan til
stofnana og rannsóknarstofa
heima og erlendis. Frá árinu
2014 hefur stofnunin veitt 800
þúsund dollara (næstum 100
milljónir króna) úr opinberum
bandarískum sjóðum til rann-
sóknarstofunnar í Wuhan. Nú
hafa komið í ljós tölvupóstar
sem sýna að hann var ekki
bara einn af þeim sem skrifuðu
undir yfirlýsinguna, heldur er
hann höfundur hennar og
helsti hvatamaður. Þá sé eng-
an veginn hægt að segja að
hann hafi enga annarlega
hagsmuni og í júní á þessu ári
birtist athugasemd við grein-
ina á vef Lancet þar sem hann
gerir grein fyrir því hvaðan
hann hafi tekjur og samstarfi
EcoHealth Alliance við rann-
sakendur í Kína.
Þetta er aðeins lítið brot af
flókinni og viðamikilli sögu,
sem sennilega verður aldrei
skýrð með fullnægjandi hætti.
Þetta sögubrot sýnir hins veg-
ar hvernig hægt er að nota
yfirvarp vísinda til að stýra
umræðu og kæfa. Þá er rétt að
hafa í huga að hér er ekki bara
um sagnfræði að ræða því að
það skiptir máli upp á fram-
haldið – varnir gegn farsóttum
framtíðarinnar – að vita fyrir
víst hver uppruni kórónuveiru-
faraldursins var.
Í skjóli vísinda
var reynt að stýra
umræðunni frá
tilraunastofu-
kenningunni}
Uppruni veirunnar
F
yrir helgi sendi þverpólitískur
hópur alþingismanna frá sér
yfirlýsingu þar sem skorað er á
bandarísk stjórnvöld að fella nið-
ur ákæru á hendur rannsóknar-
blaðamanninum og stofnanda Wikileaks, Juli-
an Assange. Assange hefur verið innilokaður
ásamt hryðjuverkamönnum og morðingjum í
hinu alræmda Belmarsh-fangelsi í tvö ár
vegna ákæru sem gefin var út á hendur hon-
um en hann hafði þá í sjö ár dvalið í stofufang-
elsi í sendiráði Ekvador í London. Sakarefnið
eru njósnir, að hafa opinberað stríðsaðferðir
Bandaríkjahers og birt gögn sem lekið hafði
verið til Wikileaks. Áður en til handtökunnar
kom hafði Barack Obama náðað Chelsea
Manning, sem setið hafði í fangelsi í tæp sjö ár
fyrir að leka gögnunum til Wikileaks.
Julian Assange á yfir höfði sér allt að 175 ára fangelsi
verði hann fundinn sekur um að hafa birt gögn sem
sýndu umheiminum að starfsaðferðir Bandaríkjahers í
Írak og Afganistan voru ekki í samræmi við alþjóðalög.
Heimsbyggðin stóð á öndinni yfir þessum uppljóstrunum
þar sem fylgst var með samtali hermanna og slátrun
þeirra á almennum borgurum á götum úti.
Yfirlýsing íslenskra þingmanna með áskorun um
niðurfellingu ákærunnar er ekki einsdæmi því áður hafa
þingmannahópar annarra ríkja gert slíkt hið sama. Er
þetta liður í þrýstingi á bandarísk stjórnvöld að virða
tjáningarfrelsi og rétt fjölmiðla til að birta upplýsingar í
þágu lýðræðis. Á tímum stöðugrar fréttaveitu óform-
legra fjölmiðla og fréttaóreiðu er mikilvægt
að staðinn sé vörður um fjölmiðla sem þora,
sem ekki birta eingöngu það sem ríkjandi
stjórnvöldum er þóknanlegt heldur allt það
sem varðar almenning. Það að eitt voldugasta
ríki heims beiti slíkum aðferðum ætti að fá
stjórnvöld allra landa til að rísa upp og mót-
mæla. Þetta ástand er því miður ekki eins-
dæmi, því við sjáum viðlíka í Norður-Kóreu,
Rússlandi og Hvíta-Rússlandi en Bandaríkin
hafa löngum þótt standa þeim ríkjum framar
þegar kemur að lýðræðinu. En ofsóknir á
hendur stofnanda Wikileaks benda því miður
til annars. Það réttarbrot sem Assange hefur
mátt þola er töluvert. Heilsu hans hefur
hrakað verulega og almenn mannréttindi
hans, sem ódæmds manns sem haldið er bak
við lás og slá árum saman, alvarlega brotin.
Er því óhætt að fullyrða að þarna eigi sér stað hvort
tveggja alvarleg aðför að mannréttindum hans sem og
aðför gegn frjálsum fjölmiðlum og lýðræði. Þeir sem
vilja kynna sér tilurð málsins geta meðal annars lesið sér
til í Stundinni, en þar er farið yfir málið og grundvöll
saksóknar með aðstoð íslensks margdæmds afbrota-
manns sem viðurkennt hefur að hafa blekkt bandarísk
stjórnvöld í málinu. Íslensk stjórnvöld ættu nú í kjölfar
yfirlýsingar þingmannahópsins að veita Julian Assange
vernd á Íslandi. Það væri sómi að því.
Helga Vala
Helgadóttir
Pistill
Sjálfstæðir fjölmiðlar sem þora
Höfundur er þingman Samfylkingarinnar.
helgavala@althingi.is
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Þóra Birna Ingvarsdóttir
thorab@mbl.is
Ú
rskurðarnefnd vátrygg-
ingamála hefur birt yfirlit
yfir úrskurði í deilum um
tryggingabætur á árinu
sem leið. Má þar sjá sögur af ýmsum
atvikum sem fólk hefur lent í.
Tveir bílar rákust á þar sem öku-
maður annars bílanna var að aka
fram úr yfir óbrotna miðlínu en hinn
var að beygja inn á afleggjara.
Ökumaður bílsins sem beygði
kvaðst ekki hafa orðið var við fram-
úrakstur bílsins fyrir aftan sig. Hann
bjóst ekki við framúrakstri á þessum
stað þar sem óbrotin miðlína var á
veginum og ekki megi aka yfir óbrotna
miðlínu. Ökumaður bílsins sem ætlaði
að taka fram úr benti á að ökumenn
sem ætli sér að beygja eigi að vera
varir um umhverfi sitt og gefa stefnu-
ljós en það hafi hann ekki gert. Vildu
báðir ökumennirnir meina að hinn
bæri fulla ábyrgð á árekstrinum en
niðurstaða úrskurðarnefndar var að
sök skyldi skiptast til helminga enda
brutu þeir báðir umferðarreglur.
Slegin með fötu í hnakkann
Kona fékk þunga plastfötu í
hnakkann fyrir tilstilli samstarfs-
félaga og krafðist bóta úr ábyrgð-
artryggingu vinnuveitandans.
Í fyrstu var frásögnin sú að sam-
starfsfélagi hennar hefði slegið hana
með fötunni í hnakkann en svo var at-
vikum lýst þannig að samstarfsfélag-
anum hefði brugðið svo við hrekk
annarra vinnufélaga að hann kastaði
fötunni sem lenti á hnakka konunnar.
Úrskurðarnefnd sagði að hvort sem
fötunni var slegið eða kastað væri
háttsemin svo langt frá eðlilegum
vinnuskyldum að vinnuveitandinn
gæti ekki talist bera á þessu skaða-
bótaábyrgð gagnvart konunni.
Óvissa um ósléttan veg
Maður ók á lausan stein á óhefl-
uðum vegi með þeim afleiðingum að
hann missti stjórn á bílnum sem lenti
utan vegar. Við það skemmdist bíll-
inn. Maðurinn vildi fá tjónið bætt úr
kaskótryggingu sinni en í skilmálum
var tekið fram að tryggingin næði
ekki til tjóns sem verður þegar ekið
er á ósléttum vegi. Maðurinn hafði
lýst veginum þannig að hann minnti
helst á þvottabretti og að þar hefðu
verið steinar á stærð við hálfs lítra
gosflösku. „Ósléttur vegur“ væri þó
allt of teygjanlegt hugtak til að vera í
svona skilmála. Úrskurðarnefnd taldi
að þessi vegur hlyti að falla undir
hugtakið. Fékk maðurinn því engar
bætur.
Gamnislagur við yfirmann
Maður sem vinnur á þvotta- og
bónstöð stóð inni í kaffistofu þegar
yfirmaður hans kom aftan að honum
og knúsaði hann. Göntuðust þeir
þarna sín á milli. Yfirmaðurinn herti
svo takið með þeim afleiðingum að
maðurinn rifbeinsbrotnaði. Fór hann
rakleitt upp á bráðadeild. Í sjúkra-
skýrslu kom fram að hann hefði rif-
beinsbrotnað í gamnislag við yfir-
mann sinn. Vildi maðurinn fá
skaðabætur frá vinnuveitendum sín-
um. Úrskurðarnefnd var viss um að
það væri ekki þáttur í starfsskyldum
yfirmannsins að taka utan um starfs-
menn með þessum hætti. Atvikið
væri því komið út fyrir þau mörk að
geta talist falla undir ábyrgð vinnu-
veitanda.
Fljúgandi umferðarskilti
Umferðarskilti fauk og skall á
bíl. Vegagerðin mótmælti skaðabóta-
ábyrgð en úrskurðarnefndin var því
ekki sammála og sagði að skiltið hefði
verið mjög nálægt veginum og aðeins
fest með einum sandpoka og nokkr-
um gúmmístöndum. Fékk maðurinn
því bætur.
Plastfata, gamnislagur
og „ósléttir vegir“
Ljósmynd/ Morgane Perraud
Plastfata Kona fékk þunga plastfötu í hnakkann en fékk ekki bætur.
Úrskurðarnefndin tekur af-
stöðu til þess hvernig sök
skiptist milli aðila og hvort
neytendur eigi rétt á bótum frá
vátryggingafélaginu sínu eða
ekki í hverju tilviki. Er þetta sí-
lifandi þrætuefni og því var
sett á fót sérstök nefnd sem
sérhæfir sig í vátrygginga-
málum frekar en að öll málin
fari beint til dómstóla.
Í ár voru afgreidd 443 mál,
ekki liggur enn fyrir hvernig
hlutfallið var milli þess hvenær
neytendur höfðu betur eða þá
vátryggingafélagið. Síðustu ár
hefur skiptingin þó verið um
það bil sjötíu prósent á móti
þrjátíu prósentum, vátrygg-
ingafélögum í vil.
Til þess að fá úr máli sínu
skorið fyrir nefndinni þarf fyrst
að borga málskotsgjald sem
nemur níu þúsund og tvö
hundruð krónum og tekur það
um sex vikur að fá málið af-
greitt.
443 mál af-
greidd 2020
ÚRSKURÐARNEFND Í
VÁTRYGGINGAMÁLUM