Morgunblaðið - 30.07.2021, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. JÚLÍ 2021
Sigurreifir Karlalið Breiðabliks í knattspyrnu vann frækinn sigur á liði Austria Wien í Sambandsdeild Evrópu í gærkvöldi. Þeir 700 áhorfendur sem voru leyfðir á vellinum létu vel í sér heyra.
Unnur Karen
Umfjöllun um pen-
inga í fjölmiðlum og
bókmenntum tekur á
sig ýmsar myndir. Svo
er einnig í tækni-
heimum, sem nýta sér
auðtrú og vankunnáttu
fjölmiðlaheims. Lengst
gengur ruglið í umfjöll-
un um þorpsítjóta og
„bitcoin“.
Undir þessu hvílir
vanþekking á hugtak-
inu „peningar“.
Salt og laun
Sennilega hafa slegnir peningar
haldið verðgildi sínu vegna „góð-
málmsins“ og vægi hans og trú á
notagildi góðmálmsins. Nú er gull
viðurkennt til lúkningar skulda, þó
ekki almennt. En gull hefur al-
þjóðlegt verðgildi. Viðskipti með
gull sem vöru eru mun umfangs-
meiri en fullnusta viðskipta með gull
sem gjaldmiðil.
Þá var salt viðurkennt sem lúkn-
ing skulda vegna vinnuframlags í
Rómaveldi. Latína „salis“ þ.e. salt,
og enska „salary“, þ.e. laun, eru
samstofna. Saltkaupmaðurinn í Par-
ís var vel efnaður, í húsi hans, Hôtel
Salé, er nú Safn Picasso.
Skilgreining á peningum
Áður en lengra er haldið er rétt að
reyna að skilgreina peninga. Í fræði-
ritum er skilgreining peninga nokk-
uð einföld: Peningar eru það sem al-
mennt er viðurkennt til lúkningar
skulda í viðskiptum eða sem
geymsla verðmæta til síðari nota. Í
flestum löndum er til lögeyrir. Lög-
eyrir er ákveðinn með
lögum, og umsjón og
útgáfa lögeyris er í
höndum seðlabanka í
hverju landi. Einfald-
asta form peninga eru
seðlar og mynt, útgefin
af seðlabanka eða þjóð-
ríki, skuld bankans eða
þjóðríkisins. Nú er
stefnt að útrýmingu
viðskipta með seðlum
og mynt, en viðskipti
skulu fara fram með
rafrænum hætti, þar
sem endastaður upp-
gjörs er í seðlabanka í hverju landi.
Bandaríkjadollar
Þannig er bandaríkjadollar
„grundvallaður“ á spánskum silf-
urdollurum, og virðist hafa verið í
notkun í hinum bresku nýlendum í
Norður-Ameríku.
Í fyrstu gáfu mismunandi traustir
bankar í nýlendunum út dollara-
seðla. Gengi þessara skuldavið-
urkenninga fylgdi ekki alltaf nafn-
verði skuldaviðurkenninga,
bankaseðlanna. Bankarnir urðu
gjaldþrota og þar með urðu skulda-
viðurkenningarnar að engu og af
urðu bankakreppur.
Stjórnarskrárákvæði
Þeir feður, sem stofnuðu Banda-
ríkin með sjálfstæðisyfirlýsingu
1776 og stjórnarskrá 1787, gerðu sér
grein fyrir þörf fyrir gjaldmiðil.
Þannig er í stjórnarskránni heim-
ild fyrir bandaríska þingið að setja
„reglur“ eða lög um gjaldmiðil. Í 1.
kafla og 8. grein er heimild fyrir
þingið „að slá mynt, ákveða gengi
myntarinnar og ákveði gengi mynta
annarra þjóða, svo og að setja reglur
um mál og vog.“ Með lögum frá
1913, sem tóku gildi 1914, þá verður
til samræming á gjaldmiðlinum,
bandaríkjadollar hefur aðeins eitt
verðgildi, nafnverð sitt. Líta verður
svo á að „Federal Reserve“, banda-
ríski seðlabankinn, sé ríkisstofnun
með beinni eða óbeinni ríkisábyrgð.
Hinn endanlegi skuldari verður
þannig ríkissjóður Bandaríkjanna.
Seðlar og mynt útgefin af Seðla-
banka Evrópu eru tryggð með eign-
um bankans, en eigið fé bankans er
mjög lítið, öndvert við bandaríska
seðlabankann.
Sennilega er árangur seðlabanka
almennt fremur metinn af stöðu
efnahagsmála í aðildarríkjum frem-
ur en „hagnaði“ bankans.
19 af 27 aðildarríkjum Evrópu-
sambandsins nota EURO sem gjald-
miðil, auk íslenskra fiskvinnslu-
fyrirtækja.
Og svo kemur rafmynt!
Fyrir nokkrum árum fóru ein-
hverjir drengir í bankaleik með raf-
mynt. Sennilega voru drengirnir
nokkuð vel að sér í tölvufræðum.
Þeir byggðu bálka með rafmynt og
hófu að selja líkt og um gjaldmiðil
væri að ræða. Íslenskum fjölmiðlum
þótti það mikil tíðindi þegar áttu sér
stað viðskipti með ónýtan bíl og
gjaldmiðillinn var rafmyntin „bit-
coin“. Landsvirkjun selur rafmagn
til gagnavinnsluvera, sem „grafa eft-
ir bitcoin“ eins og um námuvinnslu
sé að ræða. Guð láti gott á vita ef
Landsvirkjun fær greiðslu fyrir raf-
orkureikninga til slíkra gagnavera.
Reglulega birtast fréttir af gengi
„bitcoin“ gagnvart bandaríkjadollar.
Lengst af hefur gengi „bitcoin“
stefnt til fjalla. Einhver halli varð
nýlega á genginu, niður á við.
Verði á „bitcoin“ má helst líkja við
verðlagningu á óseldum hótelher-
bergjum og gistiþjónustu úr fortíð.
Hefur „bitcoin“ eiginleika pen-
inga?
„Bitcoin“ hefur enga eiginleika
peninga. „Bitcoin“ er ekki almennt
viðurkennt til lúkningar skulda.
„Bitcoin“ hefur ekki eiginleika gulls,
sem er sjaldgæfur málmur, en við-
urkennt í skuldauppgjörum vegna
þess hve lítið er til af því. Að öðru
leyti hefur það takmarkað notagildi.
Mestur hluti viðskipta með gull
sem gjaldmiðil er sem heiman-
mundur með indverskum brúðum.
Tannlæknar hafa hætt að nota gull í
munnviðgerðir.
Gullið hefur ekki sinn dýrleik af
því það sé betri málmur en silfrið.
Gullið hefur sinn dýrleik af því að
líkjast sólinni. Silfrið líkist tunglinu.
Það er nefnilega þannig að silfrið
kemur að gagni í iðnaði en gull nýt-
ist í hégóma.
Sólin gerir þó ólíkt meira gagn
tunglið.
Salt kemur enn að ágætum notum
í matvælavinnslu, en er ekki sjald-
gæft og er auðvinnanlegt, öfugt við
gull. Því er salt vart brúklegt til
lúkningar skulda, nema á milli salt-
fiskverkenda.
Hver er hinn endanlegi skuldari
„bitcoin“? Það er með öllu óljóst.
„Bitcoin“-kauphallir með tengingu
við raunbankastarfsemi breyta þar
engu um.
Trúðakenningar
Af og til skjótast fram trúðakenn-
ingar þorpsítjóta um peninga. „Bit-
con“-kenningin og verðmæti þess er
trúðakenning þorpsítjóts. Önnur
þorpsítjót spila með og hlaupa á eftir
þar til mesta þorpsítjótið situr uppi
með verðlausan svartapétur sem
innstæðu í bálkakeðju í gagnaveri.
Og hvað varðar mig um það?
Önnur trúðakenning er sú að seðl-
ar og mynt útgefin af seðlabanka,
sem skuldaviðurkenning, sé eign
seðlabanka. Slíkt kemur fram í
„áliti“ í áritun bankaráðsmanns í
ráði Seðlabanka Íslands, án þess að
það sé skýrt nánar á hvern veg slíkt
geti gerst undir kerfisbundinni
skráningu eigna og skulda í bókhaldi
seðlabanka.
Víst er þó að blaða- og fréttamenn
þurfa grunnfræðslu um eðli og kröf-
ur til peninga og þess, sem er brúk-
að til lúkningar skulda.
Ella verða kallaðir þropsítjótar
sjálfir.
Sjálfstæði og „bitcoin“!
Guðbjartur sagði eitt sinn: „Mað-
ur er þó ævinlega sjálfstæður maður
heima í kotinu sínu. Hvort maður lif-
ir eða drepst, þá kemur það aungv-
um við utan manni sjálfum. Og ein-
mitt í því er sjálfstæðið fólgið.“
„Bitcoin“ er heimilt að starfa sjálf-
stætt, lifa og drepast án þess að aðra
varði um leik þorpsítjóta í tölvu-
fræðum.
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Af og til skjótast
fram trúðakenn-
ingar þorpsítjóta um
peninga. „Bitcon“-
kenningin og verðmæti
þess er trúðakenning
þorpsítjóts.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Peningar og bálkapeningar