Morgunblaðið - 31.07.2021, Síða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. JÚLÍ 2021
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
6 íbúða fjölbýli
2ja 4ra herbergja íbúðir.
Staðsett við nýjan, glæsilegan
grunn- og leikskóla.
Fullbúnar eignir, með öllum
gólfefnum og eldhústækjum.
Verð frá 37.500.000 kr.
Sjá vefsíðu unnardalur.is
Nýjar íbúðir sem uppfylla
skilyrði um hlutdeildarlán
Umsóknarfrestur til 9. ágúst
Unnardalur 1-11, 260 Reykjanesbæ
Nýjar fullbúnar og vandaðar
3ja herbergja íbúðir í raðhúsi
á einni hæð, með sólpalli sem
snýr í vestur.
Berjateigur 17 82,9m2 37.900.000 kr.
Berjateigur 19 81,9m2 36.900.000 kr.
Berjateigur 21 81,9m2 36.900.000 kr.
Berjateigur 23 82,9m2 37.900.000 kr.
Afhending í nóvember 2021
Berjateigur 17-23, 250 Garði
Á
hyggjur af stöðu tungunnar eru ekki nýjar af nálinni. Danski
málvísindamaðurinn og Íslandsvinurinn Rasmus Rask sem
dvaldi hér á landi í byrjun 19. aldar spáði því að íslenska
myndi deyja út að 200 árum liðnum vegna þess hve dönsku-
skotið málfarið væri. Þetta sagði Rask þegar hann var nýkominn til
Reykjavíkur. Þegar hann hafði ferðast um sveitir landsins dvínuðu
áhyggjurnar því að þar voru dönsk áhrif mun minni. Ein ástæða þess að
málbreytingar eru álitnar óæskilegar er óttinn við að glata samfellunni í
íslensku máli sem á að
hafa verið óslitin frá
landnámstíð. Meintur
óbreytanleiki íslenskr-
ar tungu er mikil-
vægur þáttur í sjálfs-
mynd Íslendinga.
Sannleikurinn er þó
sá að fjölmargar
breytingar urðu á mál-
inu á umliðnum öldum,
sumar hverjar ærið
byltingarkenndar.
Róttækar breytingar
urðu t.d. á hljóðkerfi
íslensku frá 1350 til
siðaskipta á 16. öld.
Frægust þeirra er án
efa hljóðdvalarbreyt-
ingin sem var umbylt-
ing á framburði sér-
hljóða. Áður en
breytingin hófst gátu
áhersluatkvæði ýmist
verið stutt eða löng en eftir hana voru öll áhersluatkvæði löng. Til að
átta sig á þessari breytingu er nauðsynlegt að hafa í huga að í fornmál-
inu var munurinn á „a“ og „á“ sá að „a“ í gat var stutt en „á“ í gát var
langt „a“ [a:] en ekki tvíhljóðið „á“ [au] eins og í nútímamáli. Samsvar-
andi munur var á „i“ og „í“, „o“ og „ó“ og „u“ og „ú“. Auk þess var „e“
stutt, en „é“ var ekki [je] eins og núna heldur langt [e]. Til forna var
munurinn á stuttum og löngum áhersluatkvæðum þessi: Ef áherslu-
atkvæði voru stutt höfðu þau stutt sérhljóð með einföldu samhljóði á eft-
ir (tak) en ef þau voru löng höfðu þau annaðhvort langt sérhljóð og eitt
eða fleiri samhljóð á eftir (gát, gátt) eða stutt sérhljóð og tvöfalt sam-
hljóð eða samhljóðaklasa á eftir (satt, felld). Núna er sérhljóð hins vegar
stutt á undan tvöföldu samhljóði (kanna) og flestum samhljóðaklösum
(kemba).
En hvernig vitum við hvernig framburður var til forna? Við getum
ekki hlustað á formæður okkar og feður eða spurt þau hvernig þau beri
hljóðin fram. Ýmsar leiðir þó eru til þess að komast að fornum fram-
burði, m.a. óbeinn vitnisburður í kveðskap. Unnt er að ráða af bragfræði
og rími hvernig atkvæðalengdin var og hvort skáldið var með gamla
lengdarkerfið eða það nýja. Svo skemmtilega vill til að síðasti nafn-
greindi einstaklingurinn með gamla kerfið var Jón biskup Arason sem
var hálshöggvinn 1550. Hann var gott skáld og orti merkileg kvæði bók-
menntaunnendum til skemmtunar og málfræðingum með áhuga á hljóð-
dvalarbreytingunni til upplýsingar.
Afleiðing þessara breytinga er sú að við myndum eiga í mestu brösum
með að skilja Jón Arason ef hann kviknaði aftur til lífsins á okkar dög-
um, að ekki sé minnst á fólk sem var uppi enn fyrr. Því er ljóst að hug-
myndin um óbreytanleika íslensku í aldanna rás er goðsögn.
Hljóðdvalarbreytingin
Tungutak
Þórhallur Eyþórsson
tolli@hi.is
F
rá 1951 til loka kalda stríðsins voru utan-
ríkis- og varnarmál kjarninn í öllum póli-
tískum umræðum hér á landi. Nú eru þau
varla nefnd. Þótt kalda stríðinu sé lokið
er það veruleiki að norðurslóðir hafa öðlast nýja
þýðingu eins og sjá má af því að tvö stórveldi, Kína
og Rússland, sækjast stíft eftir auknum áhrifum í
þessum heimshluta. Augljóst er að sú ásókn hefur
áhrif á stöðu Íslands. Samt er lítið um umræður
um utanríkismál á Alþingi. Það verður að breytast
og við hæfi að sú breyting hefjist í aðdraganda
þingkosninga.
Staðan í alþjóðamálum er sú, að nýtt kalt stríð er
að brjótast út á milli Bandaríkjanna og Kína. Fyrr
í þessari viku voru bandarískir embættismenn í
Kína. Þar var þeim sagt að uppgangur Kína yrði
ekki stöðvaður og það er áreiðanlega mikið til í því,
bæði vegna þess að Kínverjar eru langfjölmennasta
þjóð í heimi og það er fyrirsjáanlegt að fyrir lok
þessa áratugar verði þeir orðnir mesta efnahags-
veldi heims. Auk þess sögðu Kínverjar að
Bandaríkjamenn væru að gera úr þeim,
Kínverjum, ímyndaðan óvin.
En – það er ekki allt sem sýnist. Kína er
einræðisríki sem er undir stjórn Komm-
únistaflokksins. Fjölmennasta þjóð heims
býr ekki við frelsi. Það hefur afleiðingar. Á nánast
hverjum einasta degi eru smáuppreisnir víðs vegar
um landið. Ekkert hræðir ráðamenn í Peking meir
en að þær sameinist í eina stóra og ryðji hinum 100
ára gamla kommúnistaflokki til hliðar. Þeir eins og
aðrir muna hrun Sovétríkjanna.
Kínverjar sækjast nú eftir áhrifum á norður-
slóðum. Sú ásókn hefur fyrst og fremst snúið að
Grænlandi. Hér á Íslandi hefur óvenjuleg virkni
kínverska sendiráðsins í fjölmiðlum vakið athygli.
Kínverjar hafa líka látið að sér kveða í Færeyjum.
Rússar hafa í mörg ár unnið markvisst að því að
styrkja stöðu sína á norðurslóðum. Þeir eiga land
að þessu hafsvæði og í ljósi þess ekki óeðlilegt að
þeir séu athafnasamir í þessum heimshluta. En það
sem kalla má árásargirni þeirra annars staðar vek-
ur áhyggjur og þá er átt við Úkraínu. Þessi árás-
argirni birtist líka í tali Pútíns eins og sjá mátti á
ræðu sem hann flutti fyrir nokkrum dögum og hót-
unum sem hann hafði þar uppi.
Í ljósi þessa er barnaskapur að halda að það
verði allt með friði og spekt á norðurslóðum á
næstu árum og áratugum.
Við eigum samleið með nokkrum öðrum þjóðum í
þessum efnum. Þar ber fyrst að nefna Norðmenn,
sem eiga landamæri að Rússlandi og hafa fundið
fyrir því með ýmsum hætti áratugum saman. Þá
ber að nefna Skota og svo nágranna okkar Fær-
eyinga og Grænlendinga. Kanada á líka hagsmuna
að gæta. Það er eðlilegt og sjálfsagt að við höldum
uppi reglulegum viðræðum um þessi mál við þessa
nágranna okkar. Slíkar reglulegar viðræður eigum
við líka að eiga við Bandaríkin, nánasta bandamann
okkar í áratugi. Þeir eru eina þjóðin sem hefur bol-
magn til að standa gegn ásókn Kínverja og Rússa.
Jafnframt er eðlilegt að þessi mál komi til umræðu
á Alþingi á hverju ári.
Við eigum viðskipti við bæði Rússa og Kínverja
og seinni árin hefur gætt tilhneigingar til að láta
þau ráða ferðinni í samskiptum við þessi tvö ríki.
Það má aldrei verða. Þessi ríki mundu fylgja slíkri
undanlátssemi eftir með meiri kröfum og þar með
gera tilraun til að gera Ísland að eins konar lepp-
ríki sínu. Framtíðarhagsmunir þjóðarinnar verða
að vera í fyrirrúmi.
Auk norðurslóðamála eru það sam-
skiptin við ESB í tengslum við EES-
samninginn sem krefjast umræðu. Það
er alveg á hreinu að samkvæmt þeim
samningi höfum við heimild til að hafna
tilskipunum frá ESB. Það hefur mað-
urinn sem gerði þann samning, Jón Baldvin Hanni-
balsson fyrrverandi utanríkisráðherra, margoft
sagt. Samt hefur það aldrei verið gert. Það er
óskiljanlegt.
Aðild að ESB er ekki lengur á dagskrá í okkar
samfélagi en aðildarumsóknin hefur ekki verið
dregin formlega til baka. Það er löngu kominn tími
til að það verði gert og stjórnarflokkarnir verða að
svara því í kosningabaráttunni af hverju það hefur
ekki verið gert.
Eins skrýtið og það nú er eru það tiltölulega fáir
einstaklingar í hverjum flokki sem láta sig utanrík-
ismál einhverju varða. Þannig var það líka í kalda
stríðinu. En veruleikinn er sá að þær hættur sem
varða norðurslóðir geta verið meiri hér í norður-
höfum en þá voru á ferð.
Nú eins og þá láta flestir þingmenn sig utanrík-
ismál litlu varða og hafa lítinn sem engan áhuga á
þeim. En í grunninn snúast þau um sjálfstæði þjóð-
arinnar. Tveir flokkar eiga þá hugsjón helzta að
gera Ísland að litlum hreppum í ESB. Sú hugsjón
nýtur ekki stuðnings meðal þjóðarinnar.
Umræður á Alþingi um utanríkismál þjóna þeim
tilgangi að halda þjóðinni upplýstri um þau mál
hverju sinni.
Utanríkisþjónusta okkar lifir í einangraðri ver-
öld og hefur alltaf gert. Aðrar þjóðir sýna starfs-
mönnum hennar kurteisi en taka varla eftir hvað
þeir segja, ef þeir þá segja eitthvað. Þetta er hlut-
skipti allra smáþjóða.
En það er skylda allra flokka að fjalla um utan-
ríkismál í kosningabaráttunni og raunar sjálfsögð
kurteisi við kjósendur.
Utanríkismál of lítið rædd
Áhugaleysi á
Alþingi
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Flestar ritdeilur, sem háðar eru á
Íslandi, líða út af, þegar þátttak-
endurnir þreytast, í stað þess að þeim
ljúki með niðurstöðu. Svo er þó ekki
um tvær ritdeilur, sem ég þekki til.
Aðra háðu þeir Jón Ólafsson heim-
spekingur og Þór Whitehead sagn-
fræðingur á síðum tímaritsins Sögu
árin 2007-2009. Í Moskvu hafði Jón
fundið skjal, sem hann taldi benda til,
að stofnun Sósíalistaflokksins haustið
1938 hefði verið andstæð vilja Kom-
interns, Alþjóðasambands komm-
únista. Þetta var minnisblað frá ein-
um starfsmanni Kominterns til
forseta sambandsins, þar sem hann
lýsti efasemdum um, að skynsamlegt
væri að kljúfa Alþýðuflokkinn. Þór
andmælti þessu, enda væri slíkt inn-
anhússplagg ekki nauðsynlega opin-
ber stefna sambandsins, og hvergi
hefði komið fram annars staðar, að
Kremlverjar hefðu verið mótfallnir
stofnun Sósíalistaflokksins. Ég fann
síðan í skjalasafni Sósíalistaflokksins
bréf frá forseta Alþjóðasambands
ungra kommúnista til Æskulýðsfylk-
ingarinnar, sambands ungra sósíal-
ista, þar sem hann lýsti yfir sérstakri
ánægju með stofnun sambandsins og
stefnuskrá. Óhugsandi er, að þetta
bréf hefði verið sent, hefði Komintern
verið mótfallið stofnun Sósíalista-
flokksins. Ritdeilunni var lokið. Þetta
reyndist vera heilaspuni Jóns.
Seinni ritdeiluna háðum við Hall-
dór Guðmundsson, umsjónarmaður
Hörpu. Hann hélt því fram, að verk
Halldórs Laxness hefðu á sínum tíma
hætt að koma út í Bandaríkjunum,
vegna þess að íslenskir ráðamenn
(Bjarni Benediktsson) og bandarískir
erindrekar hefðu unnið gegn því. Ég
benti á, að engin skjöl hefðu fundist
um þetta, þótt vissulega hefði einn
bandarískur stjórnarerindreki velt
því fyrir sér í skýrslu, hvort ekki yrði
álitshnekkir að því fyrir Laxness að
verða uppvís að undanskoti undan
skatti af tekjum sínum í Bandaríkj-
unum og broti á gjaldeyrisskila-
reglum. Sýndi þetta, hversu lítt
bandarískir erindrekar þekktu Ís-
lendinga, sem hefðu flestir gert hið
sama í sporum Laxness. Jafnframt
gat Laxness þakkað sínum sæla fyrir,
að gjaldeyriseftirlit virðist um þær
mundir hafa verið mildara en hin síð-
ari ár, þegar Már Guðmundsson
seðlabankastjóri sigaði lögreglunni á
útflutningsfyrirtæki við hinn minnsta
grun um brot á gjaldeyrisskila-
reglum. En síðan hefur Vilhjálmur
Örn Vilhjálmsson fornleifafræðingur
fundið í skjalasafni Alfreds Knopfs,
útgefanda Laxness í Bandaríkjunum,
álitsgerðir bókmenntaráðunauta
hans, sem taka af öll tvímæli um, að
ekki var hætt að gefa út bækur Lax-
ness af stjórnmálaástæðum, heldur
vegna þess að Knopf og ráðunautar
hans töldu, að þær myndu ekki selj-
ast. Ritdeilunni var lokið. Þetta
reyndist vera hugarburður Halldórs.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar.
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Skorið úr ritdeilum