Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.08.2021, Blaðsíða 10

VIÐTAL
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.8. 2021
Þ
rír fræðimenn vinna nú að verk-
efni sem snýr að því að rann-
saka upplifun aðfluttra Íslend-
inga og erlendra innflytjenda af
aðlögun í byggðarlögum á lands-
byggðinni. Fræðimennirnir eru Unnur Dís
Skaptadóttir, prófessor í mannfræði við Há-
skóla Íslands, Pamela Innes, dósent í mann-
fræði við Háskólann í Wyoming, Bandaríkj-
unum, og Anna Wojtynska, nýdoktor í
mannfræði við HÍ.
„Við höfðum allar komið að rannsóknum
á aðstæðum innflytjenda á Íslandi og vild-
um sameina krafta okkar í þessu verkefni,“
segir Unnur. „Ég og Pamela ákváðum að
sækja saman um styrk frá Vísindasjóði
Bandaríkjanna, sem við svo fengum. Síðan
fengum við Önnu með okkur í verkefnið
sem nýdoktor.“
Anna segir hana og Pamelu sjálfar taka
með sér inn í verkefnið ákveðna reynslu af
því að vera innflytjendur á Íslandi. Anna
kemur frá Póllandi hefur búið hér í næstum
20 ár en Pamela er frá Wyoming og kom
hingað fyrst fyrir um tíu árum. „Engin okk-
ar hefur þó búið á strjálbýlu svæði, hvorki á
Íslandi né annars staðar,“ bætir Unnur við.
Einblínt á landsbyggðina
Þær stöllur dveljast tvo til þrjá mánuði á
hverjum stað fyrir sig áður en farið er á
þann næsta. „Við tökum viðtöl við fólk og
tökum þátt í viðburðum sem haldnir eru í
bæjarfélögunum,“ segir Unnur. „Við tölum
við mismunandi hópa fólks, fólk sem hefur
flutt þangað frá öðrum löndum, fólk sem
hefur flutt frá öðrum bæjarfélögum en einn-
ig aðra bæjarbúa til að fá mynd af hvað
þeim finnst um þær breytingar sem eru að
verða á svæðinu er fólk flyst þangað. Við
spyrjum fólk hvað það telji mikilvægt og
skilgreinum það ekki fyrir það.“
Pamela bætir við: „Vanalega gerum þetta
einfaldlega með því að dveljast á staðnum,
hefja samræður við fólk og spyrja það um
aðra sem við gætum rætt við.“ Stundum
hafi þær þó tengiliði á svæðinu áður en
komið sé þangað sem geti svo bent þeim á
viðmælendur sem svo bendi þeim á aðra.
„Þetta er kallað snjóboltaaðferðin,“ segir
Unnur.
Aðspurðar segja þær stöllur nokkrar
ástæður fyrir því að þær einblíni á byggð-
arlög úti á landi en ekki á höfuðborgar-
svæðinu. „Það hefur verið gerður fjöldi
rannsókna á aðstæðum innflytjenda á þétt-
býlum stöðum en það er nú vaxandi áhugi á
strjálbýlli svæðum í Evrópu,“ segir Unnur.
„Hingað til hefur verið gert ráð fyrir því að
strjálbýl svæði séu einsleit en rannsóknir
sýna að þau eru mjög fjölbreytileg,“ bætir
hún við.
„Eitt sem við tókum með í reikninginn
var að saga þessara staða er mjög ólík er
varðar fólksflutninga og innflytjendur,“ seg-
ir Pamela. „Það var því áhugavert að skrá-
setja þessa sögu, bæði til að átta sig á
hverjum stað fyrir sig en einnig til að bera
saman ólíka staði með tilliti til fólksflutn-
inga.“
Þær segjast hafa nú þegar séð mikinn
mun á milli staða en þær hafa verið við
rannsóknir í Skagafirði og á Vestfjörðum og
fara næst til Húsavíkur áður en þær færa
sig á Reyðarfjörð og síðar sunnar á landið.
„Hvaða hópar koma þangað, hversu stór-
ir, komu þeir nýlega eða fyrir áratugum og
hvers konar efnahagsástand býr fólk við?“
segir Unnur um mismuninn á milli svæða.
Þá segir hún að áður hafi verið rannsakað
af hverju fólk flyst burt frá strjálbýlum
svæðum en ekki afhverju það flyst til þeirra
sem sé eitt af því sem þær einblíni á í sinni
rannsókn. „Við skoðum þá sem flytja vegna
lífsstíls og vinnu auk flóttafólks. Það er oft
mjög meðvituð ákvörðun hjá fólki að flytj-
ast út á land.“
„Þegar hópur fólks frá sama landi flytur í
lítinn bæ úti á landi hefur það áhrif á bæinn
en maður myndi ekki taka eftir því í borg á
við Reykjavík,“ bætir Anna við.
Tungumálið mikilvægt
Hver er tilgangurinn með rannsókn af
þessu tagi?
„Að skapa þekkingu,“ segir Anna.
Pamela tekur undir þetta. „Við erum að
vinna á Íslandi en spurningarnar sem við
spyrjum og svörin sem við fáum eru mik-
ilvæg um heiminn allan. Við erum að bæta
við þekkingu sem varpar ljósi á efnahags-
leg, pólitísk og félagsleg áhrif, ekki bara á
Íslandi heldur alls staðar þar sem fólks-
flutningar eiga sér stað á strjálbýlum svæð-
um. Og það er alls staðar,“ segir hún.
„Þar sem við tölum einnig við þá sem
búið hafa lengi á svæðinu fáum við ítarlegar
upplýsingar um þær breytingar sem hafa
átt sér stað og hvort þeir sjái þær sem já-
kvæðar eða neikvæðar,“ segir Pamela.
Í fyrri rannsóknum þeirra Unnar, Önnu
og Pamelu hefur íslenska tungumálið skipað
stóran sess. „Rannsóknir Pamelu hafa að
mestu leyti snúist um tungumál. Mínar
rannsóknir hafa snúist um mismunandi
hópa innflytjenda hér á landi og þær hafa
margar endað á því að snúast um þekkingu
á íslensku jafnvel þótt það hafi ekki verið
upphaflegt markmið. Tungumálið kemur
mikið upp í viðtölum við fólk,“ segir Unnur,
en Anna hefur lagt áherslu á pólska inn-
flytjendur og hennar rannsóknir hafa einnig
snúist í kringum tungumál.
„Tungumálið er mikilvægt, en mér hefur
ekki fundist það jafn mikilvægt og umræð-
an á Íslandi sýnir. Það er frekar eitthvað
sem Íslendingar hafa áhyggjur af,“ segir
Unnur.
Anna bætir við að tungumálið sé ekki
nauðsynlegt svo fólk geti fótað sig í sam-
félaginu en það sé þó mikilvægur þáttur í
því. „Þetta er mikilvægt málefni, en við
myndum ekki segja að fólk verði að læra ís-
lensku eða neitt slíkt,“ segir hún.
Hvaða þættir eru þá mikilvægir, um hvað
spyrjið þið?
Pamela Innes, Unnur Dís Skaptadóttir og Anna Wojtynska vinna saman að því að rannsaka upplifun aðfluttra í byggðarlögum á landsbyggðinni. Verkefnið er stórt og tímafrekt.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Of mikið af alhæfingum
„Það er svo mikið af alhæfingum sem notaðar eru í umræðunni sem ekki eru byggðar á staðreyndum,“ segir Unnur Dís Skapta-
dóttir sem um þessar mundir vinnur að stóru verkefni ásamt tveimur kollegum sínum, Pamelu Innes og Önnu Wojtynska. Verk-
efnið hlaut meira en 110 milljóna króna styrk og snýr að því að rannsaka upplifun aðfluttra í bæjarfélögum á landsbyggðinni,
bæði Íslendinga og útlendinga.
Böðvar Páll Ásgeirsson bodvarpall@mbl.is
5