Fréttablaðið - 24.11.2021, Blaðsíða 18

Ættum við ekki að
taka upp mælingar á
koltvísýringi í skólum,
tónlistarsölum og
leikhúsum?
Að Semmelweis sé
ekki metinn að verð-
leikum hér á landi má
sjá af því að hvorki
hefur bók verið skrifuð
um hann á íslensku
né heldur erlend bók
um hann verið þýdd á
íslensku.
Í öllu því f lóði af texta um Covid-
19, um: bólusetningar, sóttvarnir,
takmarkað ferðafrelsi, hvernig bar-
áttan gengur í útlöndum, afkomu
fyrirtækja, stöðu ríkissjóðs o.s.frv.
o.s.frv., megum við alls ekki gleyma
þeim, sem lögðu grunninn að þeim
baráttuaðferðum, sem við nú beit-
um í glímu okkar við hinn skæða
óvin – Covid 19 Corona veiruna.
Og sú veira er ekkert lamb við að
eiga og áttu því einmitt vel við þau
orð, sem einn af okkar fremstu vís-
indamönnum lét ummælt um hana
í upphafi faraldursins – að hún væri
“ … hið mesta ólíkindatól“.
Ein er sú baráttuaðferð sem við
nú notum, en það er handþvottur.
Hamrað er á um gildi hans æ ofan
í æ.
En hver var frumkvöðullinn að
þessari hreinlætisaðferð, sem ein
og sér getur skipt sköpum um líf og
dauða og er nú notuð á öllum spít-
ölum heims?
Það var hinn nokkuð þekkti, en
að mínu viti allt of vanmetni, læknir
og vísindamaður Ignaz Semmel-
weis. Gleymum ekki, gleymum
aldrei, að honum að þakka björguð-
ust ótal mannslíf um allan heim, en
gleymum heldur ekki hvernig sam-
tími hans fór með hann.
Ég ætla að henda hérna fram
örstuttri lýsingu á örlögum þessa
manns, sem konur kölluðu bjarg-
vætt kvenna.
Semmelweis var læknir, fæddur
1818 í Ungverjalandi, og starfaði
sem aðstoðarlæknir prófessors við
fæðingardeild Almenna sjúkra-
hússins í Vínarborg en hún var sú
stærsta í heimi á þessum tíma. Hann
vildi komast að því hvers vegna svo
margar konur dóu úr barnsfararsótt
á spítalanum.
Með nák væmri athugun og
samanburði, já og innsæi, komst
hann að þeirri niðurstöðu að um
væri að ræða eitthvað, sem læknar
og læknanemar báru með sér á
höndunum eftir að hafa krufið lík
kvenna, er látist höfðu af barns-
fararsótt, og farið síðan að skoða
sængurkonurnar.
Hann fyrirskipaði að tekinn
skyldi upp handþvottur úr klór-
upplausn og með þessu stórlækkaði
dánartíðni þeirra kvenna sem voru
í hans umsjá á spítalanum.
Uppgötvun Semmelweis var
afar illa tekið af hans eigin stétt og
endaði sú barátta með því að and-
legt þrek þessa mikla mannvinar
dvínaði og honum var komið fyrir á
geðveikrahæli þar sem hann svo lést
eftir tvær vikur aðeins 47 ár gamall
– vegna barsmíða! (Nuland). Fræði-
menn eru ósammála um hvernig
dauða hans bar að höndum og væri
verðugt verkefni að komst að sann-
leikanum í því efni.
Að Semmelweis sé ekki metinn að
verðleikum hér á landi má sjá af því
að hvorki hefur bók verið skrifuð
um hann á íslensku né heldur erlend
bók um hann verið þýdd á íslensku.
Það sem ég hef náð í á okkar máli
er ágæt grein í Tímariti hjúkrunar-
fræðinga frá árinu 2008 og svo gott
yfirlit á Vísindavefnum.
Orðatiltækið að njóta sannmælis
er gamalt og gott íslenskt orðatil-
tæki, sem á einkar vel við að nota
nú á dögum Covid, um Semmelweis
lækni.
(Góðar bækur um Semmelweis:
Childbed Fever, höf. K.Codell Carter
og Barbara R. Carter, The Doctors
Plague, höf. Sherwin B. Nuland,
Genius Belabored, höf. Theodore
G. Obenchain, ef einhver myndi
nú þýða þó ekki væri nema eina af
þessum bókum). n
Að njóta sannmælis
Kjartan
Norðdahl
fyrrverandi
f lugmaður og
lögmaður
Ignaz Semmelweis.
Eftir athuganir í nokkrum löndum
þykir staðfest að kórónaveiran
dreifist í lofti sem úðasmit (aerosol)
engu síður en dropasmit (droplets).
Dropar eru þungir og berast sjaldan
lengra en einn metra í lofti. Í úða
eru agnirnar örsmáar og geta borist
langar leiðir.
Í stöðnuðu lofti getur veiran verið
á sveimi í allt að sólarhring. Fyrir
utan grímur er góð loftræsing besta
vörnin.
Ef herbergið er lítið nægir að
opna glugga. Einfaldast og ódýrasta
aðferðin við að mæla gæði loftræst-
ingar í herbergi eða sal, sem fólk er
í, er að mæla magn koltvísýrings í
loftinu. Koltvísýringur, CO2 , kemur
frá öndun okkar. Hann er úrgangs-
efni frá bruna í frumunum og skilst
frá blóði í lungunum. Magn hans er
lágt þar sem loftskipti eru ör.
Við eldgos losnar koltvísýringur
úr bráðinni kviku þegar hún kólnar
og þrýstingur á hana minnkar. Í
kjölfar eldgossins í Geldingadal ætti
að vera til mikið af CO2-mælum í
landinu.
Ættum við ekki að taka upp mæl-
ingar á koltvísýringi í skólum, tón-
listarsölum og leikhúsum?
Það væri ekki eins og við værum
að finna upp hjólið því á Spáni eru
slíkar mælingar framkvæmdar í
faraldrinum. Við leit á netinu fann
ég nokkrar greinar um þetta. Mælar
sem Spánverjar nota kosta á netinu
um 150 evrur (22 þúsund krónur).
Þeir sýna CO2-gildi, og til viðbótar
hitastig og rakastig.
Magn koltvísýrings eykst
Í lokuðu herbergi með f jölda
manns er CO2-gildið fljótt að stíga
og hættan á úðasmiti eykst. CO2 er
auk þess eitur í sjálfu sér. Ef fólk er
um langan tíma í andrúmslofti með
vaxandi styrk af CO2 má búast við
því að syfja og þreyta sæki að ein-
hverjum. Þá tala menn um loftleysi
en í raun hefur súrefnismagnið í
loftinu aðeins lækkað lítillega eða
um það magn af koltvísýringi sem
kom í staðinn fyrir súrefni við önd-
unina. Þess vegna er sennilegt að
það sé koltvísýringurinn sem valdi
áhrifunum.
Fólk sem er lokað inni í loftþétt-
um klefa deyr fyrr úr koltvísýrings-
eitrun en úr súrefnisskorti. Koltví-
sýringur er þyngri en loft (44 á móti
29). Hann er lyktarlaus.
Rakastig of lágt
Að vetrarlagi er rakastig í húsum
á Íslandi of lágt. Þurrt loft eykur
hættu á sýkingu í öndunarfærum
því slímhúðin þornar. Auk þess
dreifist úðasmit lengra í þurru lofti
en röku. Um þetta eru til rannsókn-
ir og greinar. Rakatækjum sem kosta
undir 30 þúsund krónum mætti
koma fyrir í vinnuherbergjum og
skólastofum.
Með því að auka gæði lofts í húsa-
kynnum þar sem fólk kemur saman
má bæta líðan þess og heilsu og um
leið minnka hættu á smiti. Það væri
kostur ef þau sem nota stofur og
minni sali gætu sjálf lesið á skjá hver
gæðin eru og gripið inn í ef gildin
fara út fyrir mörk. Í stærri sölum
lægi ábyrgðin hjá húsvörðum en
gildin þyrftu að vera sýnileg fyrir
alla.
Komum loftskiptum og rakastigi
í lag þar sem og þegar þau eru ekki
viðunandi! n
Úðasmit og loftgæði
Jón
Hálfdanarson
eðlisfræðingur
Það er smánarblettur á okkar
auðuga samfélagi hve margir búa
hér við sára fátækt. Þeirra á meðal
eru aldraðir sem er nauðugur einn
kostur að velja á milli þess hvort
þeir kaupa sér mat eða lífsnauð-
synleg lyf, einstæðir foreldrar sem
verða að gera upp við sig hvort
þeir hafa efni á því að greiða orku-
reikninginn eða fara til tannlæknis
og veikt fólk sem verður smám
saman úrkula vonar í því fúafeni
fátæktarinnar sem íslenska kerfið
er. Fórnarlömb fátæktar eru ekki
síst börn sem vegna fjárskorts for-
eldra geta ekki stundað þær íþróttir
sem þau langar að stunda eða sinna
öðrum áhugamálum. Áætlað er að
um eða yfir 10% íslenskra barna
búi á heimilum þar sem tekjur eru
undir lágtekjumörkum.
Sláandi skýrsla Barnaheilla
Í nýlegri skýrslu Barnaheilla um
fátækt meðal barna er dregin upp
dökk mynd af vaxandi barnafátækt
í Evrópu. Ísland er þar ekki undan-
skilið. Bent er á að auka þurfi hér
jöfnuð innan menntakerfisins og
tryggja börnum húsnæðisöryggi
svo dæmi séu nefnd. Þá þurfi að
móta opinbera áætlun um hvernig
eigi að uppræta fátækt meðal barna
hér á landi. Slík stefna er nefnilega
ekki til þó að ótrúlegt megi virðast.
Ógn fátæktarinnar leggst mismun-
andi á fjölskyldur en verst á börn
einstæðra foreldra, börn foreldra
sem eru á örorkubótum, börn með
fötlun, börn innflytjenda og börn
sem tilheyra fjölskyldum með erf-
iðar félagslegar og efnahagslegar
aðstæður.
Ójöfnuður hefur aukist vegna
atvinnuleysis foreldra í Covid
og framtíðarhorfur eru óljósar.
Ástandið hefur tekið toll af and-
legri heilsu margra barna. Tilkynn-
ingar um vanrækslu hafa aukist um
20%, of beldi um og yfir 23% sem
og áhættuhegðun barna um 23%.
Um 22% foreldra segjast ekki geta
greitt skólamat fyrir börnin sín
og um 19% segjast ekki geta greitt
fyrir íþróttir eða tómstundir barna
sinna. Húsnæðisaðstæður margra
barna eru ótryggar. Húsaleiga er
einn stærsti útgjaldaliður f jöl-
skyldunnar eða um 70% af ráðstöf-
unartekjum. Þetta leiðir til þess að
fátækir foreldrar leita skjóls í hús-
næði sem er óviðunandi og jafnvel
hættulegt.
Aðgerðir strax
Flokkur fólksins vill að gripið
verði tafarlaust til sértækra og
markvissra aðgerða í þágu barna.
Ef la þarf félagslegan stuðning við
börn og unglinga sem eru jaðarsett,
félagslega útskúfuð. Til að ná þessu
þarf að setja fram skýra stefnu í
samræmi við ákvæði Barnasátt-
mála Sameinuðu þjóðanna. Þar er
m.a. kveðið á um hvernig uppræta
eigi vítahring fátæktar, þannig
að öll börn fái notið þjónustu til
að rækta hæfileika sína. Þetta er
stærsta verkefni borgarstjórnar og
Alþingis. Öll börn eiga að fá notið
stuðnings, hvatningar og þjónustu
til að þroskast og njóta sín í lífinu
og að fá sjálf tækifæri til að taka
þátt í að leggja grunn að menntun
sinni og farsæld sinni til framtíðar
eins og kostur er. n
Fátækt er ógn við íslensk börn
Kolbrún
Baldursdóttir
oddviti Flokks
fólksins í borgar-
stjórn Reykjavíkur
Húsaleiga er einn
stærsti útgjaldaliður
fjölskyldunnar eða
um 70% af ráðstöf-
unartekjum. Þetta
leiðir til þess að fátækir
foreldrar leita skjóls
í húsnæði sem er
óviðunandi og jafnvel
hættulegt.
18 Skoðun 24. nóvember 2021 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ