Morgunblaðið - 16.08.2021, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. ÁGÚST 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Joe Biden for-
seta Banda-
ríkjanna
þótti viðeigandi að
yfirgefa Afganist-
an þann 11. sept-
ember næstkom-
andi, á tuttugu ára afmæli
árásar Al kaída á Bandaríkin.
Hryðjuverkasamtökin höfðu
starfað í skjóli talíbana í Afg-
anistan og af þeim sökum fóru
vestræn ríki, undir forystu
Bandaríkjanna, þangað inn og
skiptu um stjórn í landinu og
studdu ný stjórnvöld og þau
sem kosin voru í framhaldinu
við að halda hreyfingu talíbana
niðri, en tókst aldrei að upp-
ræta hana.
Biden kynnti ákvörðun sína í
apríl síðastliðnum og segja má
að hún komi í framhaldi af
ákvörðun forvera hans um frið-
arviðræður við talíbana og
samdrátt herliðs og hernaðar-
aðgerða. Ákvörðun Bidens
gekk hins vegar mun lengra og
tímasetningin hentaði talíbön-
um vel. Stjórnarherinn fengi
lítinn tíma til að búa sig undir
að verjast óstuddur og hraðinn
á brotthvarfi hers Bandaríkj-
anna, og raunar í mun minna
mæli nokkurra annarra þjóða,
varð til þess að öll orka þeirra
og athygli fór í að pakka saman
og drífa sig sem skjótast á
brott.
Talíbanar áttuðu sig bersýni-
lega á þessu og sömuleiðis því
að forseti Bandaríkjanna kæmi
líklega ekki upp úr kjallaranum
til að kanna hvort áætlun hans
stæðist eða hvort að hana
þyrfti að endurskoða. Nú hafa
skæruliðar talíbana sótt í sig
veðrið í nokkrar vikur og farið
með hernaði í tíu daga sem
endaði með því í gær að forset-
inn flúði land, viðurkenndi
ósigur og Talíbanar spókuðu
sig í Kabúl innan um skelfingu
lostna íbúana.
Það er umhugsunar- og
áhyggjuefni að Bandaríkin
skuli vera komin í þá stöðu
undir nýrri forystu að skæru-
liðahreyfing á borð við talíbana
geri ekkert með það sem þau
segja. Þeir biðu ekki einu sinni
eftir því að Biden gæti haldið
upp á tuttugu ára afmælið
heldur ákváðu að sýna honum,
og heiminum öllum, að þeir
réðu því sem þeir kærðu sig
um. Á sama tíma virðast banda-
rísk stjórnvöld halda að enn
eigi sér stað „friðarviðræður“
við talíbana í Doha.
Her Afganistan var ekki
undir það búinn að standa einn
og óstuddur gegn skærulið-
unum. Hann hafði verið skipu-
lagður í kringum það að njóta
margvíslegs stuðnings tækni-
væddari hers, einkum með
stuðningi úr lofti, en þegar sá
stuðningur hvarf og Banda-
ríkjaher hætti þar að auki að
sýna nokkurn áhuga á að verja
landið, réð afg-
anski herinn ekki
við neitt, jafnvel
þótt að hann væri
fjölmennari og bet-
ur útbúinn en
skæruliðarnir. Afg-
anski herinn þurfti lengri að-
lögun og talíbanar þurftu að
finna að gengju þeir of langt
yrði því mætt af fullum þunga.
Tilkynning Bidens í apríl kom í
veg fyrir hvort tveggja.
Hvað bíður nú hins almenna
borgara í Afganistan? Ef
marka mætti yfirlýsingar tals-
manna talíbana þá verður ekk-
ert um hefndaraðgerðir og
landinu verður stýrt af meiri
hófsemd en áður og í meiri sátt
við alla hópa þar. Þá er boðað
að hjálparstarfsmenn og erlend
sendiráð þurfi ekkert að óttast
og að fjandskapur fortíðar,
meðal annars gagnvart Banda-
ríkjunum, sé í fortíðinni, en að
því gefnu að Bandaríkjamenn
láti þá í friði.
Með núverandi forseta þurfa
þeir svo sem ekki að óttast ann-
að, en það væri mikill barna-
skapur að ætla að fögur orð við
þær aðstæður sem nú ríkja hafi
nokkra þýðingu. Talíbanar
stýrðu með harðri hendi, ógn-
arstjórn, þegar þeir höfðu völd
í landinu um nokkurra ára
skeið og ekki er líklegt að al-
mennings bíði annað nú. Eink-
um eru það þó konurnar sem
hafa ástæðu til að óttast. Talíb-
anar bönnuðu þeim nám nema í
mjög takmörkuðum mæli og
skikkuðu þær til að ganga um
með hulið andlit í svokölluðum
búrkum. Boris Johnson for-
sætisráðherra Breta segir að
ekki megi líta svo á að síðustu
tuttugu ár hafi verið unnin
fyrir gýg, til dæmis hafi tekist
að mennta fjölda kvenna, en
hvers virði verður það fyrir
þær sem nutu menntunarinnar,
eða þær sem á eftir koma, ef
þær fá ekki að starfa við það
sem þær lærðu eða njóta ann-
arra sjálfsagðra réttinda?
Talíb þýðir nemandi á arab-
ísku og þaðan er nafn þessarar
grimmu hreyfingar komið enda
varð hún til meðal ungra Afg-
ana sem námu við íslamska
súnníta-skóla í Pakistan á ní-
unda áratug síðustu aldar. Það
nám varð þó bersýnilega ekki
til að ýta undir áhuga á al-
mennri þekkingu og segja má
að það sé kaldhæðnislegt að
þessi „námsmanna“-hreyfing
skuli hafa beitt sér svo ákaft
gegn menntun og dregið Afg-
anistan aftur í aldir.
Útlitið er vægast sagt dökkt
fyrir almenning í Afganistan.
Vonandi er þrátt fyrir allt eitt-
hvað til í því að stjórnarhætt-
irnir verði aðrir en fyrir tveim-
ur áratugum. Í bili er það í
raun eina von hins almenna
Afgana. Að utan er einskis
stuðnings að vænta.
Skæruliðarnir gera
ekkert með orð
Bidens sem lætur
sér það vel líka}
Talíbanar taka völdin
A
f öllum þeim málum sem krefjast
athygli fyrir komandi kosningar
(og er þar af mörgu að taka)
stendur umræðan um heilbrigð-
iskerfið upp úr. Aðallega vegna
þess að það er aðkallandi. Vandamál nútímans
fá yfirleitt meiri athygli en framtíðarvandi sem
er sorglegt, vegna þess að ef við komum til móts
við framtíðarvanda í dag þá þurfum við ekki að
standa í því veseni seinna. Orðatiltækið að á
morgun segi sá lati er viðeigandi í því samhengi.
Helsti vandi okkar framtíðar er augljóslega
loftslagsmálin, en þau eru óáþreifanleg fyrir allt
of mörgum. Þegar þau brenna ekki á skinni
fólks er bara þægilegt að ýta á snooze-takkann
og halda áfram að sofa. Einmitt þetta hefur
gerst í heilbrigðiskerfinu og þess vegna er álag
á heilbrigðiskerfinu, þess vegna eru sam-
komutakmarkanir og fjarlægðarmörk.
Ég rakti þróun fjárframlaga til heilbrigðiskerfisins í
grein sem var birt í Kjarnanum um síðustu helgi. Þar fór
ég yfir það hvernig þeir 28 milljarðar sem hafa verið settir
í sjúkrahúsþjónustu á kjörtímabilinu eru aðallega að fara í
nýja byggingu, sem er gríðarlega mikilvæg. Sérstaklega
eftir að það er búið að tefja þá byggingu í tvo áratugi eða
svo. Sú bygging leysir hins vegar ekki vanda dagsins í dag
og því skoða ég hvað annað hafi verið gert til þess að koma
til móts við álagið í heilbrigðiskerfinu á meðan.
Niðurstaðan mín var að í langmesta lagi þá hafi tveir
milljarðar aukalega verið settir í heilbrigðiskerfið á ári.
Það er alveg stór tala en hún er án verðlags-
breytinga, án tillits til þess að spítalinn hefur
tekið við fleiri verkefnum annars staðar úr
kerfinu og án ýmissa annarra þátta sem erfitt
er að greina í viðhald og eflingu eins og tækja-
kaup. Eftir stendur að sanngjarnt væri að
segja að sjúkrahúsin hafi verið efld um í mesta
lagi 1%. Allt annað er fjölgun fólks, fjölgun
eldra fólks, fjölgun ferðamanna, lagfæringar
vegna myglu og launahækkanir í kjarasamn-
ingum.
Það álag sem heilbrigðiskerfið glímir við í
dag er vegna þess að stjórnvöld hafa ítrekað
ýtt á snooze-takkann. Nýr spítali, tafinn um tvo
áratugi. Fjölgun hjúkrunarrýma, enn skortur.
Betri kjör heilbrigðisstétta, gerðardómur.
Stjórnvöld fela sig á bak við stóru tölurnar,
að það sé búið að setja fullt af pening í heil-
brigðiskerfið. Eins og það svari öllum spurningum um mál-
ið. Svo þegar það er sýnt svart á hvítu hvert peningurinn
er raunverulega að fara og af hvaða ástæðum, þá er því
bara svarað að það sé nú hægt að snúa út úr öllu með fram-
setningarbrögðum.
Hér með skora ég því hvern sem er á hólm í umræðu um
hvernig framsetning mín á því hvernig heilbrigðiskerfið
hefur (ekki) verið eflt á kjörtímabilinu er ósanngjörn. Það
er hægt að bóka viðtalstíma hér: https://piratar.is/
bjornlevigunnarsson/ bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Á morgun segir sá lati
Höfundur er þingmaður Pírata
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Þ
etta er mikilvægur áfangi
fyrir allar skapandi greinar
í landinu,“ segir Fríða
Björk Ingvarsdóttir, rektor
Listaháskóla Íslands.
Tilkynnt var að loknum fundi
ríkisstjórnarinnar í Reykjanesbæ í
síðustu viku að Listaháskólinn fái til
afnota Tollhúsið í Tryggvagötu. Fyr-
irhugað er að halda samkeppni um
hönnun og endur-
gerð hússins sem
kynnt verður á
næstunni.
Með þessari
ákvörðun er útlit
fyrir að langri
eyðimerkurgöngu
sé að ljúka. For-
svarsmenn LHÍ
hafa lengi barist
fyrir því að skól-
inn fái nýtt og fag-
legt húsnæði svo starfsemi hans geti
verið á einum stað en hún hefur verið
dreifð og á fimm stöðum undanfarin
ár.
Fríða segir að það hafi tekið tvo
áratugi að ná fram þessari ákvörðun.
Hún rifjar upp að fyrir hrun hafi stað-
ið til að reisa höfuðstöðvar skólans í
miðborginni fyrir einkaframtak en
aldrei fyrr hafi forsvarsmenn skólans
náð jafn góðri samstöðu við ríkið. Að
baki þessari ákvörðun liggi enda ít-
arleg þarfagreining. Hún kveðst afar
ánægð með bæði staðsetninguna og
bygginguna sjálfa.
Verður ekki fílabeinsturn
„Það er fagnaðarefni að geta
endurnýtt þessa sögufrægu bygg-
ingu,“ segir hún og vísar bæði til arki-
tektsins Gísla Halldórssonar og
mósaíkverks Gerðar Helgadóttur á
framhlið hússins.
Fríða segir jafnframt að í kring-
um hafnarsvæðið geti myndast eins
konar ás menningarinnar með til-
komu Listaháskólans. Mikilvægt sé
því að fólk viti að skólinn verði líka
miðstöð fyrir almenning.
„Þetta verður hús sem verður
opið öllum. Þetta verður ekki fíla-
beinsturn. Við erum að jafnaði með
fleiri hundruð viðburði á hverju ári og
í venjulegu árferði sækja tugþús-
undir þá viðburði.“
Að mati rektorsins verður hús
Listaháskólans kærkomin viðbót við
mikilvægar byggingar á sviði menn-
ingar okkar Íslendinga; Þjóðar-
bókhlöðu, Þjóðleikhús, tónlistarhús
og þannig mætti áfram telja.
„Listaháskólinn er vagga skapandi
greina í landinu og hefur uppeldis-
hlutverki að gegna. Ég sé fyrir mér
að í nýju húsi geti starfsemi háskól-
ans orðið sannkölluð orkustöð
listanna, staðurinn sem knýr skap-
andi greinar framtíðarinnar. Það er
rík krafa frá ungu kynslóðinni um
þetta skapandi umhverfi enda eru
skapandi greinar þær sem vaxa hvað
hraðast, bæði hér og í nágrannalönd-
unum. Skólinn getur verið bæði orku-
stöð og farvegur fyrir það hvernig við
mótum okkar sjálfsmynd í framtíð-
inni um leið og við varðveitum bæði
sérstöðu okkar og menningar-
arfleifð.“
Tíðindi af húsakosti Listaháskól-
ans voru ekki þau einu sem bárust af
fundi ríkisstjórnarinnar á dögunum.
Þar var sömuleiðis kynnt að ritað
hefði verið undir samning skólans og
mennta- og menningarmálaráðuneyt-
isins um kvikmyndanám á háskóla-
stigi. Námið mun hefjast haustið 2022
og gert er ráð fyrir allt að 40 árs-
nemum.
Alþjóðlegt tengslanet opnast
Fríða segir að stjórnendur skól-
ans hlakki til að skapa kvikmyndalist-
inni sömu umgjörð og öðrum list-
greinum. Nú gefist ár til
undirbúnings; ráða þurfi starfsfólk,
auglýsa eftir nemendum og hefja inn-
tökuferli. Búast má við því að tólf
nemendur hefji nám haustið 2022.
„Þetta verður þéttur og vandlega
samsettur hópur því ég geri ráð fyrir
mikilli eftirspurn. Þessi hópur mun
búa að því að við getum skapað gátt
inn í mjög víð og sterk alþjóðleg
tengslanet auk þess að opna á þver-
faglegt samtal við aðrar greinar í
Listaháskólanum,“ segir Fríða Björk.
Verður orkustöð lista
en ekki fílabeinsturn
Í síðustu viku var kynnt samkomulag um að efla kynningu á skapandi
greinum og íslenskri list á erlendum vettvangi undir vinnuheitinu Skap-
andi Ísland. Í tilkynningu stjórnvalda segir að verkefninu sé ætlað að
auka þekkingu alþjóðlegs fagfólks á listum og skapandi greinum á Ís-
landi, styðja við útflutning íslenskra listamanna og hins skapandi geira
og auka þannig útflutningstekjur af listum og skapandi greinum. Ráðgert
er að setja á fót markaðsráð sem verði til ráðgjafar um verkefnið í heild
sinni. Verkefninu verða lagðar til níutíu milljónir króna ár hvert.
90 milljónir á ári í kynningu
KYNNA SKAPANDI GREINAR OG LIST Á ERLENDUM VETTVANGI
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Framtíð Starfsemi Listaháskóla Íslands verður öll í gamla Tollhúsinu.
Fríða Björk
Ingvarsdóttir