Morgunblaðið - 10.09.2021, Qupperneq 10

10 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2021
Mörkin 6 - 108 Rvk.
s:781-5100
Opið: 11-18 virka daga
11-15 laugardaga.
www.spennandi-fashion.is
LURDES BERGADA
SVIÐSLJÓS
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Prófanir standa nú yfir á nýju líf-
tæknilyfi sem vonast er til að geti
stöðvað framgang alzheimer-
sjúkdómsins á fyrri stigum. Reiknað
er með að niðurstöður prófana í
þriðja fasa liggi fyrir í september
2022, að sögn dr. Lars Lannfelts,
prófessors við Uppsalaháskóla og fé-
laga í Konunglegu sænsku vís-
indaakademíunni. Hann sagði frá
rannsóknum sínum og þróun nýja
lyfsins á málþingi í Háskóla Íslands í
gær.
Lyfið er kallað lecanemab en mun
fá nýtt nafn verði það markaðssett.
Rannsóknir Lannfelts í erfðafræði
tauga hafa beinst að hlutdeild sam-
einda í orsök og meðferð alzheimer-
sjúkdómsins. Hann er meðstofnandi
og stjórnarmaður í BioArctic sem
unnið hefur að þróun lyfsins.
„Þetta er umfangsmikil rannsókn
og nær til 1.795 sjúklinga. Helming-
urinn fær lecanemab og hinn helm-
ingurinn fær lyfleysu. Við erum
nokkuð vissir um að við fáum góðar
niðurstöður. Ef við fáum aftur jafn
góða niðurstöðu og í öðrum fasa
rannsóknarinnar þá er ég viss um
góðan árangur,“ sagði Lannfelt í
samtali við Morgunblaðið. Rann-
sóknin er gerð víða um heim.
BioArctic var stofnað fyrir 18 ár-
um og þar starfa 65 manns. Það telst
því vera lítið fyrirtæki í lyfjaþróun.
„Svona prófanir kosta milljarða doll-
ara,“ sagði Lannfelt. „Við fórum því í
samstarf við japanskt fyrirtæki,
Eisai, þegar árið 2007 og það stendur
straum af klínísku prófununum.“
Samningur BioArctic við Eisai
kveður á um að BioArctic muni ann-
ast markaðssetningu nýja lyfsins á
Norðurlöndum. „Gangi allt vel, sem
ég vona og trúi, munum við geta selt
þetta lyf hér á Íslandi,“ sagði Lars.
Lyfinu er ætlað að stöðva fram-
gang alzheimersjúkdómsins. Því er
beint gegn próteini (amýloíð beta)
sem myndar skellur í heilanum.
Ákveðin gerð þess myndar langar
taugatrefjaflækjur í heilavefnum
sem leiðir til dauða taugafrumna og
rýrnunar heilans.
„Hugmynd mín var að ráðast gegn
þráðunum (protofibris) á fyrri stig-
um áður en þeir valda mestum
skaða. Þetta er hin sameinda-
fræðilega hugmynd að baki aðferð-
inni,“ sagði Lannfelt. Hann kveðst
vona að með þessari aðferð verði
hægt að stöðva alveg framgang sjúk-
dómsins, en eftir er að sannreyna
það.
Langur meðgöngutími
„Klínísku prófanirnar hafa aðeins
staðið í 18 mánuði sem er mjög
skammur tími í ljósi þess að sjúk-
dómurinn þróaðist í sjúklingunum í
20-25 ár áður en þeir fóru að taka
þátt í tilrauninni,“ sagði Lannfelt.
Verði lyfið markaðssett þurfa sjúk-
lingar að taka það ævilangt.
Alzheimersjúkdómurinn hreiðrar
um sig löngu áður en nokkurra ein-
kenna verður vart. Framgangurinn
er mjög hægur og einkennin oft væg
þegar þau gera fyrst vart við sig.
„Við tölum oft um 20-25 ára með-
göngutíma áður en lífefnafræðilegar
breytingar mælast í heilanum,“ sagði
Lannfelt. Hann segir að á vissan hátt
séu það góðar fréttir. Geta til að
greina sjúkdóminn snemma er orðin
miklu meiri en fyrir tíu árum, að ekki
sé talað um fyrir 20 árum. Með tím-
anum verður vonandi hægt að grípa
þá sem eru með alzheimersjúkdóm-
inn áður en hann veldur miklum
skaða í heilanum.
Lannfelt tók dæmi af háum kólest-
erólgildum sem viðvörun um hættu á
hjartaáfalli. Hann kvaðst vona að
hægt verði að greina hliðstæð viðvör-
unarmerki um aðsteðjandi alzheim-
ersjúkdóm.
Einkenni alzheimersjúkdóms
Algengustu fyrstu einkenni alz-
heimersjúkdómsins eru gleymska á
því sem nýlega hefur gerst, jafnvel
fyrir fáeinum klukkustundum. Einn-
ig þegar fólk á erfitt með að átta sig
á kunnuglegum slóðum, eins og
heima hjá sér. Finnur t.d. ekki sal-
ernið.
Þá getur sjúkdómurinn truflað
fólk við einfalda hluti eins og að
leggja á borð. Eins getur hann valdið
því að fólk hættir að geta lesið á úrið.
Það fer þá til augnlæknis en vanda-
málið liggur ekki í augunum, heldur í
heilanum að sögn Lannfelts.
Erfðaþættir eru mikilvægir
Lannfelt telur að lífsstíll og um-
hverfisþættir geti haft áhrif á þróun
alzheimersjúkdómsins. Reykingar
og neysla fituríkrar fæðu geti t.d.
valdið æðakölkun í heilanum.
„En erfðaþátturinn er mjög sterk-
ur í alzheimersjúkdómnum,“ sagði
Lannfelt. Hann gerði tímamótaupp-
götvanir þegar hann fann tvær
stökkbreytingar hjá sænskum alz-
heimersjúklingum. Önnur var kölluð
„sænska stökkbreytingin“ og hin
„norðurskautsstökkbreytingin“. Síð-
arnefnda stökkbreytingin fannst í til-
tekinni fjölskyldu í Umeå í Norður-
Svíþjóð. Henni fylgdu ákveðnir
eiginleikar sem leiddu Lars á sporið
varðandi þróun lyfsins.
Hann segir að framlag Íslenskrar
erfðagreiningar (DeCode Genetics)
til erfðafræðirannsókna á alzheimer
hafi verið mjög mikilvægt.
„Kári Stefánsson og teymi hans
hjá DeCode birti mjög mikilvæga
vísindagrein um alzheimersjúkdóm-
inn árið 2010. Við köllum það ís-
lensku stökkbreytinguna. Sú stökk-
breyting eykur ekki líkur á
sjúkdómnum heldur dregur úr líkum
á að fá hann. Það er mjög áhugavert.
Þetta var mjög mikilvæg niðurstaða
fyrir mínar rannsóknir og studdi að
mínu mati þá niðurstöðu að amýloíð
beta sé upphafspunktur sjúkdóms-
ins. Það er jafn skýrt í mínum huga
og að HIV-veiran valdi eyðni
(AIDS),“ sagði Lannfelt.
Hækkandi aldur hefur áhrif
Heilabilun verður algengari eftir
því sem fólk eldist. Lannfelt segir að
lyfið sem nú er í þróun muni ekki
hafa áhrif á aðrar tegundir heilabil-
unar en alzheimer. Hann segir að um
60% allra heilabilunartilfella stafi af
alzheimersjúkdómnum. Hann er vel
skilgreindur í dag og greiningar-
aðferðir orðnar þróaðar.
Sumir greinast með alzheimer á
fimmtugsaldri en flestir á sjötugs- og
áttræðisaldri. Sjúkdómurinn þróast
mjög hratt hjá sumum og getur leitt
til dauða fimm árum eftir greiningu.
Aðrir geta lifað með sjúkdómnum í
20 ár eða lengur. Ekki er vitað hvers
vegna sjúkdómurinn leggst svo mis-
jafnlega hart á fólk.
Ekki er talið að útbreiðsla alz-
heimer sé í sjálfu sér að aukast. En
sjúkdómurinn er mjög aldurs-
tengdur og eftir því sem fleiri ná
háum aldri fjölgar þeim sem greinast
með alzheimer. Það og betri grein-
ingaraðferðir valda því að sífellt fleiri
greinast með alzheimer. Lannfelt
segir að fyrir nokkrum áratugum
hafi alzheimersjúkdómurinn verið í
mörgum tilvikum greindur sem
heilabilun.
„Nú er þessi sjúkdómur víða far-
inn að valda heilbrigðiskerfinu álagi.
Við vonumst til að geta unnið gegn
því með lyfjameðferð okkar,“ sagði
Lannfelt.
Þróar nýtt lyf við alzheimer
- Lyfinu er ætlað að stöðva framgang sjúkdómsins - Þriðja fasa prófanir standa nú yfir - Niður-
stöður eru væntanlegar eftir ár - Dr. Lars Lannfelt kynnti rannsóknir sínar á málþingi í HÍ í gær
Alvotech og Háskóli Íslands (HÍ)
héldu í gær málþing um framtíð
og nýsköpun á sviði líftækni
lyfjaþróunar. Með því hófst
fundaröð um samstarf vísinda-
samfélagsins og atvinnulífsins.
Hópur innlendra og erlendra
fræðimanna og frumkvöðla í
fremstu röð á sviði líftækni og
vísindarannsókna flutti þar
erindi og ávörp. Lars Lannfelt
var þeirra á meðal.
HÍ og Alvotech hafa verið í
samstarfi frá 2018 við að efla
nýsköpun á sviði líftækni og
grunnrannsóknir með áherslu á
að mennta fleiri vísindamenn
hér á landi. Skapast hefur þver-
faglegt samstarf í kennslu,
rannsóknum og nýsköpun.
Framtíð og
nýsköpun
NÝ FUNDARÖÐ
Málþing í hátíðarsal HÍ F.v. Kristín Hjörleifsdóttir Steiner læknir og þrír af fyrirlesurum á málþinginu, þeir Jó-
hann G. Jóhannsson, Alvotech, Eugen Steiner fjárfestir og Róbert Wessman frá Alvotech og Alvogen.
Morgunblaðið/Eggert
Vísindamaður Dr. Lars Lannfelt vinnur að þróun lyfs gegn alzheimer.