Morgunblaðið - 10.09.2021, Qupperneq 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. SEPTEMBER 2021
Fallegar vörur
fyrir heimilið
Sendum
um
land
allt
Tjarnargötu 2 | 230 Reykjanesbæ | Sími 421 3377 | bustod@bustod.is | www.bustod.is
Bústoð er umboðsaðili fyrir Skovby
Þú færð
vörurnar hjá okkur
HURÐIR
Tunguháls 10, 110 Reykjavík, sími 567 3440, vagnar@vagnar.is, vagnar.is
• Stuttur afhendingartími
• Hágæða íslensk
framleiðsla
• Val um fjölda lita í
RAL-litakerfinu
• Vindstyrktar hurðir
Bílskúrs- og iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir
Iðnaðarhurðir með gönguhurð
Bílskúrshurðir
Hurðir í trékarma
Tvískiptar hurðir
Smíðað eftir máli
Fyrsta flokks þjónusta og ráðgjöf
Öryrkjar eru farnir
að taka sér rými í sam-
félaginu og láta rödd
sína heyrast. Fer þar
fremst í flokki Ör-
yrkjabandalag Íslands
(ÖBÍ) sem eru heildar-
samtök fatlaðs fólks á
Íslandi. Af einhverjum
ástæðum hefur nei-
kvæð ára umlukt orðið
öryrki, þeim jafnvel
verið álasað fyrir að „nenna“ ekki að
vinna, eins fjarstæðukennt og það er.
Það er því gleðilegt að í kosninga-
áherslum margra stjórnmálaflokka
virðist ríkja meiri skilningur en áður
á óskum öryrkja og þörfum. Um tíma
var áberandi umræða um „einhverja
lausn við fjölgun öryrkja og upp-
stokkun á kerfinu“. Öryrkjar styðja
breytingar á kerfinu en vilja fá að
vera með í ráðum, sbr. „ekkert um
okkur án okkar.“
Það kemur mörgum á óvart að nú
eru um 30% öryrkja á vinnumarkaði
og reyna þar bæði að afla sér tekna
en félagslegi þátturinn skiptir ekki
minna máli. Getum við gert betur?
Örugglega! Lítil og meðalstór fyrir-
tæki eru hryggjarstykki atvinnulífs-
ins hér á landi og þar gætu leynst
tækifæri fyrir öryrkja að laga vinnu-
umhverfið og vinnutíma að getu sinni
og heilsu. Stuðningur og ráðgjöf
stjórnvalda við slíka starfsemi gæti
skipt sköpum eins og t.d. endur-
menntun. En, enn og aftur, við verð-
um að stíga mjög varlega til jarðar
eins og að gæta þess að ef „tilraunin“
misheppnast eða gengur einhverra
hluta vegna ekki upp þá geti öryrkinn
snúið aftur á lífeyri, án nokkurra
refja.
Eilíf vonbrigði að geta ekki
verið á vinnumarkaði
Stundum á fatlað fólk og langveikt
ekki séns í samfélagi samkeppninnar
heldur mætir hverri hindruninni á
fætur annarri, fjárhagslegum, fé-
lagslegum, að eiga (ekki) fyrir hús-
næði, hvort sem það eru kaup eða
leiga og svo framvegis. Það er ekkert
gaman að hafa úr litlu að moða, jafn-
vel svo að ekki nægi fyrir framfærsl-
unni. Áhyggjurnar sem fylgja því að
eiga aldrei nóg, ekki aðeins fyrir sjálf-
an sig, heldur líka börnin, eru svo
galnar og eiga ekki að eiga sér stað í
jafnríku samfélagi og okkar. Það
„gerist“ enginn öryrki kjaranna
vegna, það eitt er víst. Það „verður“
heldur enginn öryrki af því að því
fylgir svo góður félagsskapur eða að
það sé svona skemmtilegt, því oft er
einangrun öryrkja mikil og einmana-
kenndin eftir því.
Vinnustaðurinn er stór hluti af fé-
lagslegu umhverfi okkar og þegar
hann skortir vantar
mikið í lífið. Sjálf hef ég
fengið þann úrskurð að
ég komist aldrei aftur á
vinnumarkað. Það er
endalaust áfall, þrátt
fyrir að aðdragandinn
væri langur. Mér hefur
aldrei leiðst eins mikið
og ég fyllist vonleysi
þegar horfi fram á
næstu 17 ár, en þá næ
ég 67 ára aldri! Hvað á
ég að gera af mér allan
þennan tíma? Það liggur einnig fyrir
að á þessu tímbaili get ég ekkert gert
til þess að auka tekjur mínar og því
skánar afkoma mín ekkert þegar ég
kemst á ellilífeyri. Mér finnst stund-
um eins og ég geti hvorki verið né far-
ið. Það er oftar en ekki sárt að lenda
undir í samfélagi samkeppninnar.
20.000 atkvæði í
alþingiskosningunum
Það er staðreynd að öryrkjar eru
almennt hornreka í eigin samfélagi.
Sá sem ekki sér það býr í fílabeinst-
urni. Nú eru kosningar fram undan
og framtíð öryrkja er eitt af stóru
kosningamálunum, ég fullyrði það.
Ég verð að viðurkenna að kosninga-
loforðin ylja en spurt verður að leiks-
lokum og efndum. Öryrkjar liggja á
um 20.000 atkvæðum, auk atkvæða
þeirra sem til þeirra þekkja og hafa
fylgst náið með lífsbaráttu þeirra.
Kosningamál öryrkja eru þau sömu
og undanfarin ár, meðal annars
hækkun lífeyris, leiðrétting vegna
kjaragliðnunar, einföldun almanna-
tryggingakerfisins og fjölbreytt at-
vinnustefna. Það er fjölmargt annað
sem skiptir einnig máli eins og
menntun öryrkja, geðheilsa, þjónusta
í heimabyggð og rétturinn til sjálf-
stæðs lífs, fleiri húsnæðisúrræði og
niðurgreidd sálfræðiþjónusta.
Öryrkjar krefjast heildarstefnu í
sínum málum, hópurinn er nær jafn-
stór og íbúar Akureyrar og nær-
sveita. Öryrkjar skipta máli og eru
orðnir þreyttir á að vera utangarðs.
Þeir vilja vera með í samfélaginu. En
þú og þitt framboð? Eruð þið tilbúin
til að vinna fyrir og með öryrkjum í
samfélagi samkeppninnar? Þá er
aldrei að vita nema við kjósum ykkur
til starfa!
Í samfélagi
samkeppninnar
Eftir Unni H.
Jóhannsdóttur
Unnur H. Jóhannsdóttir
» Það er endalaust
áfall að vera ekki á
vinnumarkaði og mér
leiðist það mikið og fyll-
ist vonleysi þegar ég
hugsa til næstu 17 ára.
Höfundur er menntaður kennari,
blaðamaður og öryrki. uhj@simnet.is
Síðastliðinn áratug
hefur árlegur fjöldi
sjálfsvíga á Íslandi
verið á bilinu 27-49
eða að meðaltali 39
einstaklingar og er
stærsti hópurinn á
aldrinum 30-45 ára.
Það er sárt til þess að
hugsa að sjálfsvíg eru
ein meginorsök and-
láts ungra karlmanna
á aldrinum 15-29 ára
á Íslandi í dag. Til Píeta leita yfir
600 manns á ári hverju eftir stuðn-
ingi þegar þeir finna fyrir erfiðum
hugsunum, jafnvel bugun og enn
fleiri leita stuðnings í gegnum
Píetasímann. Þetta er úrræði sem
skiptir sköpum fyrir marga, að vita
að Píeta sé alltaf á vaktinni til að
hjálpa þér að glæða von. Að baki
hvers einstaklings sem tekur líf
sitt eru syrgjendur sem þurfa að
fara í gegnum eina erfiðustu
reynslu lífs síns og hafa 62 syrgj-
endur leitað til Píeta samtakanna
það sem af er ári.
Alþjóðlegi forvarnadagurinn er í
ár tileinkaður stuðningi við syrgj-
endur og mikilvægi þess að sá
stuðningur sé fyrir hendi í kjölfar
sjálfsvíga. Píeta-samtökin leggja
sérstaka áherslu á að efla slíkt
starf hjá sér.
Orðið syrgjandi hefur stundum
fengið mig til að hugsa og ég hef
þá leitt hugann að því vel rannsak-
aða fyrirbæri sem kallað er sorg-
arferli. Fræðimenn hafa gegnum
árin skrifað og reynt að skilja
sorgina, bæta úrvinnslu á sorginni
og gefa fólki verkfæri til að takast
á við sorgina. Fyrri kenningar
leiddu drög að því að sorgin færi á
nokkuð markvissan hátt í gegnum
ákveðið sorgarferli en seinni tíma
kenningar hafa sýnt betur fram á
fjölbreytileika sorgarúrvinnsl-
unnar. Þessi vinna sprettur frá
þeim stað að vilja heila og létta á
sársauka þeirra sem þjást. Minna
er talað um að sorgin er kannski
eitthvað sem við þurfum ekki að
takast á við og sigrast á heldur
kannski leyfa henni svolítið að
sigra okkur. Að hún fái kannski að
vera eins og lítið fræ sem sáir sér í
hjarta okkar, vex og
verður að fallegum og
oft ljúfsárum söknuði.
Það er afar sárt með-
an fræið er að finna
sér farveg og að
skjóta rótum og koma
sér fyrir en smám
saman vex eitthvað frá
því sem yljar okkur,
vekur okkur til um-
hugsunar um dýr-
mæta tíma og við finn-
um fyrir söknuði sem
aldrei hverfur.
Ástæðan fyrir því
að ég hef ákveðið að skrifa þennan
pistil með þessum hætti er að þeir
sem syrgja upplifa stundum að
þeir séu á einhvern hátt fastir í
sorgarferlinu. Þeir upplifa þá að nú
sé líðanin á einhvern hátt orðin
vandamál. Svona eins og það sé
tímarammi á sorginni sem óþægi-
legt og jafnvel óvelkomið sé að fara
fram úr. Fólk ræðir gjarnan að það
sé einungis eðlilegt að syrgja í
ákveðinn tíma og eftir þann tíma
(sem enginn í raun veit nákvæm-
lega hver er) þá sé mál að sorginni
ljúki, komið sé að þolmörkum um-
hverfisins og kominn tími á að
þessum erfiðu tilfinningum sé
fundinn farvegur. Sé ekki svo, þá
er því velt upp hvort þessi þunga
tilfinning sé hugsanlega sjúkdóm-
urinn þunglyndi. Þá viljum við
stundum rjúka til og meðhöndla
líðanina sem veikindi sem leiðir
fljótt til þeirrar hugsunar að nú sé
tímabært að lyfja einstaklinginn.
Að þessu sögðu er mikilvægt að
taka fram að í ákveðnum tilfellum
gætu einstaklingar þurft tíma-
bundna lyfjagjöf til að ná sér upp
úr hyldýpi vanlíðunar, ná að dusta
rykið af bjargráðum sínum og hala
sig upp með aðstoð sinna nánustu
eða fagaðila. Sérstaklega ef um er
að ræða missi þar sem aðstæður
eru flóknar og erfitt er að sætta
sig við atburðarrás, ástvinur jafn-
vel finnst ekki eða ferlið fær á ein-
hvern hátt ekki sanngjarna með-
höndlun. Þá getur tilfinningin um
að ná fram réttlæti orðið sterk og
yfirtekið söknuðinn sjálfan. Við
getum þá stundum verið ansi
þrautseig í því að ná fram réttlæti
á liðnum atburði sem er ekki leng-
ur undir okkar stjórn og var
kannski aldrei. Að sætta sig við
vanmátt sinn og skilja að atvikið
var ekki undir manni sjálfum kom-
ið eða að réttlæti geti mögulega
aldrei náðst fram, er oft mjög erf-
itt að horfast í augu við.
En oft á tíðum er þessi enda-
laust sára tilfinning mikill sökn-
uður eftir einstaklingi sem þú hafð-
ir myndað náin tengsl við. Við
gleymum gjarnan að eðli tilfinn-
ingalegra tengsla er það sem spáir
sterklega fyrir um líðan eftir missi.
Hafi tengslin verið sterk verður
söknuðurinn sár.
Það þýðir því ekki að við séum
föst í sorgarferli þegar líðanin
heldur áfram að vera sár, það þýð-
ir einungis að við höfum tengst
djúpt og að þegar hefðbundnu
sorgarferli lýkur, þegar við erum
búin að fara í gegnum sárustu til-
finningarnar, endurskipuleggja líf
okkar og líðanin heltekur okkur
ekki lengur þá höfum við leyfi til
að sakna eins lengi og við þurfum.
Söknuðurinn gerir okkur hæf um
að tala opinskátt um einstakling-
inn, rifja upp minningar, skoða
myndir og segja frá upplifunum
eða bara sitja með sjálfum okkur
og láta hugann reika. Söknuðurinn
lætur okkur ekki líða eins og við
þurfum að “fela sorgina“ því við
séum búin að dvelja þar of lengi.
Það getur enginn gert athuga-
semdir við söknuðinn þó margir
reyni að hafa áhrif á sorgarferlið
sjálft. Sjúkdómsgerum ekki sorg-
ina. Hugleiðum frekar söknuðinn á
þessum Alþjóðadegi sjálfsvíga.
Leyfum honum að vera þetta fræ
sem þarf að fá að springa út og
verða að fallegri ljúfsárri minningu
sem á sér engin tímamörk.
Eftir Sigríði
Björk Þormar » 10. september er
alþjóðlegur for-
varnadagur sjálfsvíga.
Í dag fáum við hinn
almenna borgara til
að leiða hugann að
þessum sára veruleika.
Dr. Sigríður Björk
Þormar
Höfundur er doktor í sálfræði og
stjórnarformaður Píetasamtakanna.
Söknuðurinn ljúfsári