Morgunblaðið - 21.09.2021, Qupperneq 9

BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Ef horft er til síðustu ára og ára-
tuga þá hefur orðið samdráttur í
saltfiskframleiðslu hérlendis. Marg-
ir framleiðendur hafa dregið úr
söltun en hjá öðrum er lífið enn að
stórum hluta saltfiskur, t.d. í
Vinnslustöðinni í Eyjum og Vísi hf.
í Grindavík, enda talsvert átak að
framleiða um 25 þúsund tonn af
söltuðum afurðum eins og gert var
hérlendis í fyrra.
Í heimsfaraldri kórónuveikinnar
hefur verið við ýmsar áskoranir að
glíma hvað varðar saltaðar afurðir.
Veitingastaðir lokuðu og ferðamenn
sáustu varla í helstu markaðs-
löndum. Fólk hætti þó ekki að
borða saltfisk og sala jókst í smá-
sölu, en það er ódýrari markaður
heldur en veitingahús. Stöðugleika
virðist hafa verið náð að nýju og
lífið færst í eðlilegra horf.
Rík hefð fyrir saltfiski
Síðustu ár hefur útflutningur
saltaðra afurða gjarnan numið 24-
26 þúsund tonnum á ári, en fyrsta
áratug aldarinnar nam framleiðslan
oft hátt í 40 þúsund tonnum og fór
í 41 þúsund tonn 2004. Helstu
markaðslöndin eru við Miðjarð-
arhafið og þar vega Spánn, Ítalía
og Portúgal þyngst. Rík hefð er
fyrir neyslu á saltfiski í þessum
löndum og er hún gjarnan tengd
jóla- og páskaföstu.
Litur og yfirbragð fisksins skipta
höfuðmáli. Á Spáni og Ítalíu vilja
neytendur að fiskurinn sé mjög
hvítur og er hann sprautusaltaður
til að viðhalda upprunanlega lit
fisksins og koma í veg fyrir að
hann gulni við langa geymslu.
Hefðbundnar aðferðir eru notaðar
við framleiðslu fyrir Portúgal og
fiskurinn er að jafnaði stærri. Þar
setja neytendur litinn ekki fyrir sig
og það jafnvel talið gæðamerki að
hann sé gulleitur. Verkunarstig og
þykkt fisksins skipta gjarnan meira
máli en litur.
Aukning í ferskum afurðum
Aukning í útflutningi á ferskum
afurðum á síðustu árum hefur að
hluta verið á kostnað saltfisksins. Í
upphafi þessarar aldar voru ferskar
afurðir um 10% af útflutningsverð-
mætum þorskafurða í heild. Tíu ár-
um síðar voru þær um fjórðungur
en á undanförnum árum hafa þær
að jafnaði vegið rúm 35%, sam-
kvæmt því sem kemur fram á
heimasíðu Samtaka fyrirtækja í
sjávarútvegi. Breytingar á úthlutun
aflaheimilda milli ára og ýmsar að-
stæður á hverjum tíma, t.d. sjó-
mannaverkfall og kórónuveikin,
hafa haft áhrif á framleiðslu hvers
árs.
Útflutt kíló af ferskum þorsk-
afurðum er talsvert verðmætara en
almennt af öðrum þorskafurðum,
en á móti hafa fyrirtækin þurft að
fjárfesta í hátæknibúnaði fyrir
vinnslu og kælingu. Meiri fjárbind-
ing fylgir vinnslu á saltfiski og
hann er birgðafrekur, en á móti
hefur kaupendahópurinn verið
tryggur í áratugi. Söltun hentar vel
þegar mikið berst á land á skömm-
um tíma, t.d. á vetrarvertíð. Þekk-
ing og hefð innan fyrirtækja,
tæknibúnaður, kvótasamsetning,
staðsetning, áhersla í veiðum og
viðskiptasambönd jafnvel í áratugi
ráða miklu um vinnsluaðferðir.
Saltfiskur er saltfiskur
Nýverið hleyptu Norðmenn af
stokkunum herferð til að kynna
norskan saltfisk og á hún að standa
í þrjú ár. Uppruni og gæði verða í
forgrunni og sókninni stefnt að
eldri íbúum Norður-Spánar, sem
þekkja raunveruleg gæði og hefðir
sem tengjast neyslu saltfisks.
Vopnin verða meðal annars auglýs-
ingar og matreiðsluþættir frægra
kokka í sjónvarpi og þeim meðal
annars beint að saltfiski frá Íslandi.
Í norskum fjölmiðlum kemur fram
að Íslendingar ráði saltfiskmark-
aðnum á og því vilja norskir
breyta.
Framleiðandi sem rætt var við
sagðist rólegur yfir tíðindunum.
Auglýsingar á norskum saltfiski
myndu alveg eins koma Íslend-
ingum til góða. Saltfiskur væri salt-
fiskur og gæði þess íslenska væru
löngu viðurkennd, þess vegna væri
staðan sterk.
Útflutningur á söltuðum fiskafurðum
Útflutningsverðmæti eftir vinnslugreinum
50
40
30
20
10
40
30
20
10
0
8
6
4
2
0
'02 '04 '06 '08 '10 '12 '14 '16 '18 '20
2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020
Nígería Ítalía Þýskaland Spánn Portúgal
88% af verðmæti útflufnings á söltuðum
fiskafurðum árið 2020 var saltaður
þorskur, þurrkaður og blautverkaður
Þurrkaður saltfiskur 377
Blautverkaður saltfiskur 11.115
Saltfiskflök, bitar o.fl.4.495
Söltuð hrogn 581
Fyrstu 7 mán. 2021,m.kr.
1,9
3,5
8,5
9,4
Helstu viðskiptalönd
Útflutningur á þorskafurðum 2002-2020, ma.kr. á föstu verðlagi 2020
Verðmæti útflutnings árið 2020
Ma.kr.
Þús. tonn og ma.kr.
á föstu verðlagi 2020
0,8
Útflutningur á söltuðum þorski
2002-2020, þús. tonn og ma.kr.
30,3
17,5
28,4
23,2
25,2
41,0
Heill og hausskorinn* Frystar afurðir Ferskar Saltaðar Þurrkaðar Fiskimjöl og lýsi
*F
er
sk
u
r
eð
a
fr
ys
tu
r
H
ei
m
ild
:S
am
tö
k
fy
ri
rt
æ
kj
a
ís
já
va
rú
tv
eg
i
Þús. tonn
Ma.kr.
Áskoranir á
mörkuðum í
faraldrinum
- Samdráttur í saltfiskframleiðslu
- Víða snýst lífið enn um saltfiskinn
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Herramannsmatur Á matarmarkaði við Römbluna í Barcelona er saltfiskur
áberandi, en íslenskur gæðafiskur er í hávegum hafður víða á Spáni.
FRÉTTIR 9Innlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 2021
HAGI ehf Stórhöfða 37 • 110 Reykjavík • S. 414-3700 • hagi@hagi.is • Hagi ehf HILTI
Hágæða
vinnuföt
í miklu úrvali
Sérmerkjum fyrir fyrirtæki
Verkfæri og festingar
Mikið úrval af öryggisvörum
vinnuföt fást einnig í
Rannsóknarnefnd samgönguslysa
hvetur samgönguráðuneytið til að
flýta eins og kostur er vinnu við ný
úrræði gegn ölvunar- og lyfjaakstri
ökumanna til þess að takast betur á
við þann hóp ökumanna sem ítrekað
aka undir áhrifum áfengis, lyfja eða
fíkniefna.
Þetta kemur fram í skýrslu um
umferðarslys sem varð á Reykjanes-
braut við Dalveg á síðasta ári þegar
farþegi í bíl lést en ökumaður bílsins
var undir áhrifum lyfja, réttindalaus
og hafði ítrekað gerst brotlegur við
umferðarlögin.
Rannsóknarnefndin vísar í
skýrslu sem gerð var um banaslys
sem varð á Öxnadalsheiði í júní 2016
en þar birti nefndin fyrrnefnda til-
lögu í öryggisátt. Niðurstöður nefnd-
ar sem skipuð var í kjölfar tillögunn-
ar hafi enn ekki verið birtar.
Í slysinu á Dalvegi lentu þrír bílar
saman og einn þeirra rakst utan í
ljósastaur. Farþegi í aftursæti VW-
bíls hlaut banvæna höfuðáverka þeg-
ar hægri hlið bílsins rakst harkalega
utan í ljósastaurinn. Ökumaður bíls-
ins hlaut litla áverka en farþegi í
framsæti slasaðist alvarlega. Öku-
menn hinna bílanna tveggja sakaði
ekki.
Áfengis- og lyfjarannsókn á öku-
manni VW-bílsins leiddi í ljós að
hann var undir áhrifum fíkniefna og
sljóvgandi lyfja. Þá var hann ekki
með ökuréttindi þegar slysið varð og
hafði ítrekað gerst brotlegur við um-
ferðarlög, m.a. ekið ítrekað undir
áhrifum ávana- og fíkniefna og án
ökuréttinda.
Í skýrslu nefndarinnar segir að
akstur undir áhrifum áfengis, vímu-
efna og lyfja sé verulegt vandamál.
Af sjö banaslysum sem urðu á Ís-
landi árið 2020 voru ökumenn í
þremur slysum undir slíkum áhrif-
um.
Vill sjá ný úrræði
gegn ölvunarakstri
- Tillögur nefndar frá 2016 enn óbirtar
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Umferðarslys Sjö banaslys á síðasta
ári eru rakin til vímuefnaaksturs.