Morgunblaðið - 19.11.2021, Page 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2021
Endurgerð Framkvæmdir eru í fullum gangi við endurgerð vesturálmu höfuðstöðva Orkuveitu Reykjavíkur við Bæjarháls. Viðgerðir eru vegna mygluskemmda, og standa yfir til ársins 2023.
Árni Sæberg
Skammdegið og réttlætið
eru af sama toga; maður skil-
ur það best á vorin þegar sól-
in skín að þau eru bæði vond.
Sérstaklega skilur maður illa
réttlæti peningastefnu í
skammdeginu.
Það er oftar en ekki í skjóli
myrkurs í skammdeginu sem
rán eru framin. Tilefni þess-
arar greinar er að svo virðist
sem börn og gamalmenni eigi
að greiða fyrir Covid-
ráðstafanir Seðlabanka Ís-
lands.
Víst er að innlán í bankakerfinu eru ekki
lengur athvarf fyrir sparifé, innlánin eru
fyrst og fremst hluti af lausafjárstýringu
fyrirtækja og heimila. Reyndar er það svo að
innlán lífeyrissjóða standa sem næst undir
lausafjárkröfu innlánsstofnana hjá Seðla-
bankanum. Eftir því sem næst verður kom-
ist eru innlán lífeyrissjóða hjá íslenskum
fjármálafyrirtækjum ekki á neinum sér-
kjörum. Þannig greiða lífeyrisþegar fyrir
laust fé fjármálafyrirtækjanna.
Þróun innlána
Frá því Covid-faraldur hófst hafa innlán í
íslenskum innlánsstofnunum aukist sem hér
segir, sjá mynd:
Þessar tölur segja aðeins þriðjung sög-
unnar því til hliðar stendur verðbólguþróun
og innlend vaxtaþróun.
Verðbólga rýrir fjáreignir að öðru
óbreyttu. Síðustu þrjú ár hefur verðbólgu-
þróun verið döpur:
Ársverðbólga frá
upphafi til loka árs
2019 2,03%
2020 3,59%
Frá okt. ’20 til okt.’21 4,52%
Verðbætur eru sérstakt skattaandlag án
þess að vera tekjur. Reyndar berjast stjórn-
völd gegn frjálsu sparifé með skattastefnu.
Þriðji þátturinn; vextir hafa lækkað í öf-
uga átt við verðbólgu. Hinn 16. janúar 2020
voru meginvextir Seðlabankans 4,5% en eru
núna 2%.
Almennt er talið að börn og eldri borgarar
eigi sparifé í bönkum. Veltiinnlán ein-
staklinga eru sennilega mjög dreifð eign,
enda þurfa allir laust fé til að þrauka mán-
uðinn.
Lífeyrisstoðir og sparifé
Þegar stjórnmálamenn tala um lífeyr-
iseign landsmanna, þá er eignin oftar en
ekki talin spilafé þeirra. Eitt sinn töldu snill-
ingar að hægt væri að bjarga glæpavæddu
bankakerfi með því að lána bönkunum er-
lendar eignir lífeyrissjóðanna. Aðrir snill-
ingar töldu að það væri „siðferðileg skylda“
lífeyrissjóða að standa undir hagvexti á
komandi árum. Þar sannaðist það sem Guð-
bjartur sagði; „er nokkrum of gott að vera
fífl“, en menn hafa ekki rétt til að fífla eignir
annarra.
Það verður aldrei nógsamlega lögð áhersla
á að lífeyrissjóðir hafa aðeins eina skyldu.
Hún er að greiða sjóðfélögum lífeyri þegar
lífeyrisaldri er náð.
Lífeyrisstoðirnar eru fimm talsins:
. Almennir lífeyrissjóðir
. Viðbótarlífeyriseign
. Bætur almannatrygginga
. Frjálst sparifé
. Íbúðarhúsnæði
Bætur almannatrygginga greiðast með
sköttum af launum vinnandi fólks. Því á það
að vera hagsmunamál verkalýðsrekenda,
sem þykjast verja hagsmuni launtaka, að
bætur almannatrygginga verði sem lægstar
og að lífeyriskerfið sé að mestu sjálfbært.
Það er undarleg rörsýn hjá verkalýðsrek-
endum að telja lága vexti til hagsbóta fyrir
sína skjólstæðinga. Verkalýðsrekendum er
falið að verja hagsmuni lífeyrisþega með
setu í stjórnum lífeyrissjóða.
Þrátt fyrir böl og alheimsstríð hefur
ávöxtun lífeyrissjóða á liðnum þremur árum
verið þolanleg.
Þó kann að vera að lífeyrissjóðir séu
komnir að hættumörkum í innlendri verð-
bréfaeign vegna einsleitni og samþjöppunar.
Í raun ættu lífeyrissjóðir að eiga að lág-
marki 50% af eignum sínum í erlendum
eignum en ekki að hámarki eins og nú er.
Lífeyrir og kaupmáttur lífeyris
Landssamtök lífeyrissjóða áætla að lífeyr-
issjóðir landsmanna hafi skilað að meðaltali
rúmlega 9% raunávöxtun allra eigna sinna á
árinu 2020. Raunávöxtun eigna sjóðanna árið
2019 var 11,8%. Í reikniforsendum sjóðanna
er reiknað með 3,5% ávöxtun eigna til að
sjóðirnir geti staðið við skuldbindingar sín-
ar.
Nýlega skilaði Lífeyrissjóður versl-
unarmanna hagstæðri ávöxtun til sjóðfélaga
með auknum réttindum til þeirra.
Í raun þurfa lífeyrissjóðir að ávaxta eignir
um 2,2% umfram 3,5% til að halda í við
kaupmáttarþróun launa á almennum vinnu-
markaði, þar sem kaupmáttur launa á liðn-
um 30 árum hefur vaxið um 2,2% á ári.
Vissulega tók í þegar glæpavætt banka-
kerfi náði að sólunda 10-15% af eigum lífeyr-
issjóða í hruni fjármálakerfisins 2008.
Peningastefna og sparifé
Árið 1974 var talið nauðsynlegt að hækka
vexti verulega. Þá sagði í fréttatilkynningu
Seðlabankans:
„Með vaxtahækkun þessari er fyrst og
fremst stefnt að því að bæta hag sparifjár-
eigenda, en innstæður þeirra hafa rýrnað
verulega að verðgildi vegna þeirra miklu
verðhækkana sem orðið hafa undanfarna
mánuði.“
Þegar þessi vaxtabreyting var ákveðin sat
starfsstjórn. Forsætisráðherra sagði þessa
vaxtahækkun í andstöðu við meirihluta rík-
isstjórnarinnar. Þessi sami forsætisráðherra
keyrði í gegnum Alþingi löggjöf um almenna
heimild til verðtryggingar fimm árum síðar.
Þá var tilgangurinn ekki sagður að bæta hag
almennra sparifjáreigenda heldur að tryggja
að framlög vinnandi fólks til lífeyris yrðu
ekki að engu á báli verðbólgu.
Vissulega fara hagsmunir lífeyrisþega og
sparifjáreigenda saman.
Þversagnir
Þær voru aldir þegar menn trúðu því að
Búlandstindur væri ljótur, og að and-
styggilegur staður eins og Mývatn hefði orð-
ið til af því fjandinn mé á móti sólinni, en
draugar sendir í Gullfoss.
Nú þykir Búlandstindur snotur, Mývatn
og sveit þess falleg og Gullfoss helgisögn.
Eins verður það talið rétt og eðlilegt þeg-
ar þessi öld og sú síðasta verða gerðar upp
að leggja mat á það hvernig stoðum lífeyris
hefur verið sinnt. Það mun þykja ljóður á
ráði þeirra sem um hafa vélað að þeim stoð-
um hafi verið fórnað fyrir stundarhagsmuni.
Ef til vill er það að bera í bakkafullan læk
að fjalla um slíkt grundvallaratriði þegar hé-
góminn einn ræður för.
Eftir Vilhjálm Bjarnason » Vissulega tók í þegar
glæpavætt bankakerfi
náði að sólunda 10-15% af
eigum lífeyrissjóða í hruni
fjármálakerfisins 2008.
Vilhjálmur
Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Bakkafullur lækur peningastefnu
Þróun innlána
Frá því Covid-faraldur hófst hafa
innlán í íslenskum innlánsstofnunum
aukist sem hér segir:
Aukning innlána
til sept. 2021:
Frá des.
2019
Frá des.
2020
Innlán alls
(deposits)
22,8% 8,8%
Innlán
innlendra aðila
23,0% 9,2%
Atvinnufyrirtæki 40,8% 23,6%
Heimili 16,8% 4,3%
Lífeyrissjóðir 5,9% -1,9%