Morgunblaðið - 22.11.2021, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. NÓVEMBER 2021
Kollafjörður Þótt friðarsúlan sé eitt þekktasta kennileiti Viðeyjar er eyjan ýmsum öðrum kostum gædd. Þar má til að mynda finna Viðeyjarstofu sem reist var árið 1755 af Skúla Magnússyni.
Kristinn Magnússon
Baráttan gegn hlýn-
un andrúmsloftsins af
mannavöldum hefur
stundum verið nefnd
mikilvægasta verkefni
samtímans. Leiðtogar
heimsins ræða þessi
mál á fundum sínum,
heimsráðstefnur haldn-
ar og þetta stóra mál er
fyrirferðarmikið í
stefnuskrám stjórn-
málaflokkanna, hérlendis og um víða
veröld.
Viðfangsefnið í eðli sínu hnattrænt
og brýnt úrlausnarefni fyrir framtíð
mannkyns, hvorki meira né minna.
Einn þáttur þess er matvælafram-
leiðslan. Samkvæmt Matvæla- og
landbúnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna (FAO) má rekja 30% kol-
efnisfótsporsins og 80% af notkun
neysluvatns jarðar til matvælafram-
leiðslu.
Áskoranirnar fram undan
Prótínneysla í heiminum jókst um
40% frá árinu 2000 til 2018 og talið er
að hún muni aukast um 27% til ársins
2025. Aukningin er drifin áfram af
auknum fólksfjölda, meiri velmegun
og þéttbýlismyndun. Frá aldamótum
hefur íbúum jarðarinnar fjölgað um
90 milljónir á ári. Því er spáð að
fjölga muni í svo-
nefndum neysluhópi að
jafnaði um 290 milljónir
á ári í næstu framtíð.
Þetta er sá hópur sem
hefur fjárráð til að
kaupa matvöru á borð
við þær sem viðteknar
eru í vestrænum ríkj-
um.
Til samanburðar má
nefna að í ríkjum Evr-
ópusambandsins búa
um 500 milljónir manna
og um 325 milljónir í
Bandaríkjunum. Árleg fjölgun í
„neysluhópnum“ er því nálægt heild-
armannfjölda í Bandaríkjunum.
Laxeldi á óverulegan þátt
í kolefnissporinu
Þessi þróun dýpkar kolefnissporið
en mismikið þó eftir framleiðslu-
greinum. Ljóst er líka að hinni auknu
eftirspurn eftir fæðu verður ekki
mætt nema með eldisaðferðum, svo
sem fiskeldi af margvíslegum toga.
Fiskeldi í sjó skilur eftir sig lítið og
grunnt kolefnisspor í samanburði við
flesta aðra fæðuöflun. Það er ofur
skiljanlegt. Fiskurinn er alinn í sjó,
án þess að það kalli á orkunotkun
sem nokkru nemur. Þetta kemur vel
fram í fræðilegri úttekt sem fyrir-
tækið Environice (nóv. 2018) vann á
sínum tíma um kolefnisspor íslensks
laxeldis og aðgerðir til að minnka
það. Meginniðurstaða skýrslunnar
var að laxeldi ætti óverulegan þátt í
heildarlosun gróðurhúsalofttegunda
á Íslandi og ennfremur að losunin í
fiskeldi ætti að langmestu leyti ræt-
ur að rekja til framleiðslu og flutn-
inga á fóðri. – Þar er því verk að
vinna.
Mikil tækifæri
í fóðurframleiðslunni
Þess er skammt að bíða að fóður-
framleiðslan flytjist í auknum mæli
inn í landið með vaxandi fiskeldis-
framleiðslu. Í fiskafóðrinu er m.a að
finna fiskafurðir sem ekki hafa hent-
að til manneldis. Þetta hlutfall hefur
þó farið mjög lækkandi. Öll helstu
fóðurfyrirtækin framleiða einvörð-
ungu fóður fyrir laxeldi sem er um-
hverfisvottað af alþjóðlega viður-
kenndum vottunarstofum.
Byltingarkennd þróun á sér stað
við fóðurgerð vegna fiskeldis. Nefna
má stórmerkilegar rannsóknir á
borð við þær sem unnið er að hér á
landi þar sem saman fer íslenskt
hugvit og þekking og einstæðar að-
stæður. Ljóst er því að í nálægri
framtíð verður unnt að draga mjög
úr kolefnisspori fiskeldisins, sem er
þó mjög lítið fyrir.
Íslenskt hugvit skapar
nýja möguleika
Flutningur á ferskum matvælum
til útflutnings er krefjandi verkefni.
Við þekkjum það hér á landi að fisk-
ur er fluttur heimsálfa á milli í flugi
(þess vegna hefur orðið til séríslensk
merking hugtaksins „flugfiskur“!).
Þessi flutningsmáti skilur eftir sig
kolefnisspor, sem mun þó vænt-
anlega grynnka með sparneytnari
flugvélum.
Útflutningur á ferskum og ísuðum
fiski með skipum er hins vegar al-
vanalegur hér á landi og á mikla
framtíð fyrir sér með auknu fram-
boði á flutningsmöguleikum. Enn
eru að opnast mikil tækifæri á þess-
um sviðum. Ný tækni, ofurkæling,
sem fyrirtækið Skaginn 3X hefur
þróað með MATÍS og íslenskum
sjávarútvegsfyrirtækjum, er að opna
alveg nýjar leiðir sem auka innlenda
verðmætasköpun og draga úr kolefn-
issporinu. Íslensk laxeldisfyrirtæki
nýta m.a. þessa tækni til þess að
flytja út ferskan lax með skipum
vestur um haf til Bandaríkjanna.
Þannig brjóta þau sér leið inn á nýjar
markaðslendur og draga um leið úr
kolefnissporinu sem fylgir óhjá-
kvæmilega flutningum um langan
veg.
Neytendurnir velja
með buddunni
Með aukinni umhverfisvitund
verður þetta æ mikilvægara; ekki
bara fyrir umhverfið heldur líka við-
skiptin. Í vaxandi mæli spyrja neyt-
endur og kaupendur um umhverfis-
þáttinn og eru tilbúnir að greiða
hærra verð fyrir matvæli með
grunnu kolefnisspori. Svo ótrúlega
sem það kann að hljóma, þá er kol-
efnisspor íslensks lax úr sjókvíaeldi,
sem fluttur er ofurkældur með skipi
til Bandaríkjanna, jafnvel minna en
frá laxeldi í landeldi þar ytra, þar
sem orkan kemur frá brennslu jarð-
efna. Þannig getur umhverfisvæn ís-
lensk framleiðsla orðið þýðingar-
mikið framlag okkar til loftslags-
mála.
Laxfiskaeldi hér á landi, með að-
gang að grænni raforku og jarð-
varma jafnt í landeldi sem seiðaeldi
og í köldum sjó til áframeldis, skilur
eftir sig grunnt kolefnisspor í sam-
anburði við marga aðra matvæla-
framleiðslu. Enn má þó gera betur
og þarf að gera betur. Þar liggja mik-
il tækifæri fyrir Íslendinga.
Eftir Einar K.
Guðfinnsson » Laxfiskaeldi hér á
landi skilur eftir sig
grunnt kolefnisspor í
samanburði við marga
aðra matvælafram-
leiðslu. Enn má þó og
þarf að gera betur.
Einar K.Guðfinnsson
Höfundur starfar að fiskeldismálum hjá
Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi.
Grunnt kolefnisspor í fiskeldi