Morgunblaðið - 25.11.2021, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Víða um heim
hafa tals-
menn heil-
brigðisyfirvalda,
og í þessu tilviki
sóttvarnabarátt-
unnar, misst að
nokkru trúnað við
almenning. Hann
var í byrjun næst-
um tveggja ára baráttu mikill
og jafnvel með ólíkindum. Lík-
lega hefur fyrrnefnt samband
haldið mjög vel hjá okkur, enda
fór það ekki á milli mála hjá al-
menningi að þar fór það fólk af
öllum tiltækum sem var best að
sér í þessum fræðum og lagði
sig fram og sparaði hvergi
krafta sína, og það langt um-
fram það sem gera mátti kröfur
um. Því lánaðist að útskýra
vandmeðfarin og flókin efni
fyrir þeim sem fylgdust af
ákefð með, enda mikið í húfi, og
færa tyrfið efnið á „mannamál“.
Hitt er augljóst, og varð að
vera svo, að fólk í brúnni hér
reiddi sig á og horfði til ein-
staklinga og stofnana og sumar
alþjóðlegar með sver nöfn og
mikil „batterí“ á bak við sig. En
það átti eftir að koma á daginn
að í þeim hásölum var misjafn
sauður í mörgu fé og fjarri því
allir heppilegastir í hlutverk
forystusauða. Toppstykki
WHO, stofnunar Sþ um al-
þjóðlegt heilbrigði, reyndist
fjarri réttum stað tilverunnar,
og meiri skaðvaldur en hjálp-
arhella. Menn vilja stundum
gleyma því að þótt flest ríki
heims séu með í Sameinuðu
þjóðunum er það ekki órækt
merki um að þar fari lýðræð-
isleg stofnun, og eru sönn-
unarmerki þess til í þúsundum
dæma.
Hér telja menn sig að auki
þurfa að lúta valdastofnun
ESB, þrátt fyrir að aum úrslit í
þáttum þeirra í veirumálum og
bólusetningum hafi verið fræg
að endemum.
En nú gæti verið rétt að
gæta betur að sér en áður, því
margt bendir til að víða um
heim sé komið að þolmörkum
hjá almenningi. Þó má enn
sennilega fullyrða að „við“
séum enn með teygjanlegri
mörk en margir. Við eyjar-
skeggjar erum enn þannig inn-
réttaðir að sé t.d. kallað eftir
endurteknu efni um grímur fyr-
ir vit á ný, eins og gerðist um
seinustu mánaðamót, þá er það
útgjalda- og mótmælalítið. Þó
er óneitanlega áberandi í um-
ræðum, einnig á milli grímu-
klæddra, að það atriði hefur
fallið rækilega í áliti sem raun-
verulegur bjargvættur.
Það sem mestu breytti um
traust til sóttvarna er að tals-
menn þeirra í ráðandi ríkjum
gáfu ótvírætt til kynna að allt
myndi breytast þegar bóluefnin
kæmu. Þó var viðurkennt að
þau myndu alls ekki þá hafa
fengið þá skoðun
sem almennt væri
gengið út frá.
Heimsbyggðin (eða
þau 30% hennar
sem eygðu í raun
þessa von) keypti
þessa spá brött, og
hefur gengið út frá
að gagnvart veiru-
fárinu væru ekki tök á að vera
kræsin. En á daginn hefur
komið, að óþarflega margt hef-
ur farið illa út úr óskhyggjunni,
sem talsmenn vísindanna, sem
við vildum fylgja, héldu loftinu
í og virtust trúa á, án mikilla
fyrirvara, vitandi að allt valt á
að nægjanlega margir yrðu
með.
Svo opnuðust glufur í vænt-
ingahjúpinn. Fyrst var að flest
bóluefnanna kæmu ekki í einni
sprautu. Eftir það skot þyrfti
að bíða í nokkra mánuði og fá
svo nýtt. Það leið ekki langur
tími þar til að tvíbólusettir, sem
töldu sig orðna jarðbundna
himnaríkismenn, þurftu þriðju
sprautu. Þó hafði verið gefið
upp að tveggja sprautu menn
væru varðir upp í 90% alvörn
og jafnvel rúmlega það. Engum
datt í hug að tveggja sprautu
menn smituðust og það furðu
auðveldlega og virtist það koma
öllum fróðum á óvart, en ýtti
auðvitað undir einn skammt
enn!
Þetta varð óneitanlega
hnekkir á trúnaðartrausti
gagnvart vísindamönnunum,
þótt enginn (í merkingunni fá-
ir) geri því skóna að þeir hafi
ekki gert sitt besta og í góðri
meiningu. En þessi vonbrigði
og væntingahrun hafa því mið-
ur breytt stemningunni. Og
eins hitt hversu fljótt „vísinda-
menn“ gleyptu við hugmyndum
um að bólusetja þyrfti börn,
sem fullyrt var og er, að smit-
uðust vissulega, en ekkert um-
fram það sem gerist í venjuleg-
um pestum og með svipuðum
ætluðum afleiðingum.
Þessi viðbrögð og óvænt
framganga án nokkurrar raun-
verulegrar umræðu, sem hvatt
hafði verið til, varð ekki til
góðs. Sjónarmið þess hóps, sem
efast hafði um flest, fengu
óneitanlega meiri byr en áður.
Lyfjarisarnir í heiminum hafa
ekki unnið sér inn nein þau
verðlaun sem tengd eru helstu
góðmennum sögunnar, þótt al-
heimur geti illa án framleiðslu
þeira verið. Með réttu eða
röngu eru þeir grunaðir um
græsku og óneitanlega er
margt sem ýtt hefur óþægilega
undir það. Góðrarvonarhöfði er
þekkt kennileiti sem segir sig
sjálft. Gróðavonarhöfði er
bautasteinninn sem fyrrnefndir
risar eru gjarnan taldir halla
sér að þegar best gengur og
dæmin eru of mörg til um að
ekki hafi alltaf verið gáð að sér
í þeim efnum.
Það er krafa að bólu-
setningarárangur
ólíkra efna verði
upplýstur (The
Telegraph í leiðara
sínum í gær)}
Trúnaðartraust dalar
J
ólabókaflóðið er skollið á, af meiri
krafti en margir óttuðust fyrir fáein-
um árum þegar bókaútgáfa hafði
dregist verulega saman. Sú þróun var
óheppileg af mörgum ástæðum enda
er bóklestur uppspretta þekkingar og færni.
Gamla klisjan um að Íslendingar séu og eigi
að vera bókaþjóð er skemmtileg, en dugar ekki
ein og sér til að tryggja blómlega bókaútgáfu og
lestur. Viðskiptalegar forsendur þurfa líka að
vera til staðar. Þess vegna réðust stjórnvöld í að-
gerðir til að snúa við neikvæðri útgáfuþróun og
stuðla þannig að auknum lestri, sérstaklega með-
al ungmenna. Opinber stuðningur við útgáfu
bóka á íslensku felst í endurgreiðslu á hluta út-
gáfukostnaðar og hefur á fáeinum árum skilað
ótrúlegum árangri. Þannig hefur útgefnum bóka-
titlum fjölgað um 36% frá árinu 2017 og fyrir vik-
ið getur bókaþjóðin státað af mikilfenglegri flóru bókmennta
af öllu mögulegu tagi, fyrir aldna sem unga.
Það er óumdeilt að bóklestur eykur lesskilning barna,
þjálfar greiningarhæfileika þeirra, einbeitingu og örvar
ímyndunaraflið. Bóklestur örvar minnisstöðvar hugans,
hjálpar okkur að skilja heiminn og tjá okkur. Allt ofangreint
– og margt fleira – undirbýr börnin okkar fyrir framtíðina,
sem enginn veit hvernig verður. Framtíðarfræðingum ber
þó saman um að sköpunargáfa sé eitthvert besta veganestið
inn í óvissa framtíðina ásamt læsi af öllu mögulegu tagi;
menningarlæsi, talna-, tilfinninga- og fjármálalæsi svo dæmi
séu nefnd. Hlutverk samfélagsins, með heimili
og skóla í fararbroddi, er að hjálpa skólabörnum
nútímans að rækta þessa eiginleika í bland við
gagnrýna hugsun, dómgreind, lærdómsviðhorf
og þrautseigju. Þar dugar ekki að hugsa til
næstu fimm eða tíu ára, því börn sem byrjuðu
skólagöngu sína í haust geta vænst þess að setj-
ast í helgan stein að loknum starfsferli árið 2085.
Þetta stóra samfélagsverkefni verður ekki
leyst með útgáfu bóka á íslensku einni saman,
en hún er mikilvæg forsenda þess að börn nái
að tileinka sér nauðsynlega framtíðarfærni.
Þess vegna er svo mikilvægt að börn hafi að-
gang að fjölbreyttu úrvali bóka og annars les-
efnis á sínu móðurmáli og þeim peningum sem
ríkið ver í stuðning við bókaútgefendur er vel
varið. Á þessu ári hafa ríflega 360 milljónir
króna runnið úr ríkissjóði til útgáfu 703 bóka.
Það er umtalsverð fjárhæð, en það er einlæg sannfæring
mín að hún muni ávaxta sig vel í höndum, huga og hæfi-
leikum þeirra sem lesa.
Samfélags- og tæknibreytingar hafa ekki stöðvað jóla-
bókaflóðið í ár, frekar en fyrri ár. Þvert á móti er straum-
urinn nú þyngri en áður og flóðið hefur skolað á land
ómetanlegum fjársjóði. Ég hlakka til að njóta á aðvent-
unni og hvet fólk til að setja nýja íslenska bók í jólapakk-
ann í ár, bæði til barna og fullorðinna. Gleðilega aðventu!
Lilja Dögg
Alfreðsdóttir
Pistill
Straumhvörf
Höfundur er mennta- og menningarmálaráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
Þ
að ræðst að líkindum á Al-
þingi í dag hverjar lyktir
kjörbréfamálsins verða. Í
hnotskurn snýst málið um
það hvort ágallar á framkvæmd
kosningar í Norðvesturkjördæmi
hafi verið svo miklir, að þeir hafi
haft áhrif á úrslit kosninga.
Verði það niðurstaða þingsins
þarf að fara í svokallaða uppkosn-
ingu, sem er endurtekning fyrri
kosningar, með sömu frambjóð-
endum og sömu kjósendum, þannig
að kjörskrá yrði ekki uppfærð.
Hana þarf að halda innan fjögurra
vikna, en sá frestur yrði tæplega
allur notaður, því fáir vildu sjálfsagt
þurfa að kjósa daginn fyrir Þorláks-
messu.
Þverpólitísk sundrung
Sú verður þó líkast til ekki
raunin. Fyrir liggur að þingmenn
Sjálfstæðisflokks vilja staðfesta
fyrri niðurstöðu og svo mun einnig
um framsóknarmenn og þingmenn
Flokks fólksins. Svandís Svavars-
dóttir mun vilja uppkosningu, en
eftir því sem næst verður komist á
það engan veginn við um alla þing-
menn Vinstri-grænna. Að öðru leyti
er stjórnarandstaðan ekki einhuga í
afstöðu.
Þótt mikið sé um þessi mál
rætt meðal þingmanna og hinna
skrafandi stétta verður ekki sagt að
landslýður sé mjög upprifinn vegna
þessa. Hluti ástæðunnar er sjálf-
sagt sá að stjórnarmeirihlutinn er
öruggur og endurnýjað ríkisstjórn-
arsamstarf virðist gulltryggt og það
breytist trauðla með uppkosningu.
En það er ekki þar með sagt
að pólitískir hentugleikar skipti
engu máli. Þannig er sjálfsagt ekki
helber tilviljun að Framsókn og
Flokkur fólksins – sem margir út-
nefndu sigurvegara kosninganna –
kæri sig ekki um uppkosningu og
hugsanlegar breytingar.
Út í óvissuna
Nú hefur uppkosning aldrei áð-
ur farið fram til Alþingis, svo menn
hafa ekki á neinu að byggja um
kosningahegðan. Þar mun þó
örugglega mjög mikið velta á kjör-
sókn, sem að líkindum yrði talsvert
minni en í almennum kosningum.
Hún getur haft veruleg áhrif á út-
hlutun uppbótarsæta. Þau eru
reiknuð út frá ónýttum atkvæðum
flokka í kjördæmunum öllum, svo
þar getur kjörsókn skipt sköpum.
Svo hafa fyrri úrslit áhrif. Þeg-
ar endurnýjað stjórnarsamstarf
liggur fyrir er ósennilegt að það
verði stuðningsmönnum stjórnar-
andstöðunnar sérstök hvatning til
þess að ómaka sig á kjörstað. Enn
síður ef þeir eru víðs fjarri því að fá
þingmann í því kjördæmi. Aðeins af
þeirri ástæðu má teljast líklegt að
ríkisstjórnarflokkarnir hafi nokkra
forgjöf í uppkosningu.
Leikur að tölum
Hér að ofan gefur að líta talna-
leikfimi út frá því. Í miðdálki er
staðan ef kjörsókn minnkar í 67%
en hlutfallslegt fylgi framboðanna
hið sama. Við það breytist ekkert.
Í hægri dálkinum má hins veg-
ar sjá hvað gerist ef kjörsókn í
heildina er 67% en framboðunum
helst misvel á fylgi. Þar er miðað
við að ríkisstjórnarflokkunum hald-
ist almennt betur á því en hinum,
nema hvað Viðreisn er ætlað að
sækja ögn í sig veðrið, enda á hún
möguleika á þingmanni í kjör-
dæmið.
Raunar er afar mjótt á munum
milli Miðflokks og Viðreisnar um
uppbótarmanninn, svo þar getur
farið á hvorn veg sem er. Ef Við-
reisn nær inn missir hún hins vegar
uppbótarmann í Suðurkjördæmi, en
Miðflokkur næði manni í Suðvestri.
Eins getur Flokkur fólksins misst
kjördæmakjörinn mann sinn til
Sjálfstæðisflokks, en fengi þá upp-
bótarmann í Reykjavík. Sjálfstæðis-
flokkurinn á ekki aðeins möguleika
á þriðja manninum í Norðvestri, því
ekki þarf mikið að gerast til þess að
hann nái uppbótarmanni af Pírötum
í Suðvestri frekar en Miðflokk-
urinn. Vinstri-græn geta misst upp-
bótarmann í Reykjavík syðri, en
náð öðrum í Suðurkjördæmi.
Það kynni því að vera eilítil
kaldhæðni örlaganna ef uppkosning
kostaði Pírata mann yfir á hægri
vænginn, jafnvel í stjórnarliðið.
Óvissa í uppkosningu
Mögulegar niðurstöður uppkosningar í Norðvesturkjördæmi
Samanburður á niðurstöðu kosninga í september og hugsanlegum úrslitum og áhrifum uppkosningar
NV
8 ÞINGMENN
17.668 atkvæði
UPPBÓTARMENN Í ÖÐRUM KJÖRDÆMUM
RN RN RS RS SV SV NA S
NV
8 ÞINGMENN
14.100 atkvæði
UPPBÓTARMENN Í ÖÐRUM KJÖRDÆMUM
RN RN RS RS SV SV NA S
NV
8 ÞINGMENN
14.100 atkvæði
UPPBÓTARMENN Í ÖÐRUM KJÖRDÆMUM
RN RN RS RS SV SV NA S
ÚRSLIT KOSNINGA Í SEPTEMBER
82% kjörsókn
Miðað við síðari talningu og útgefin en óstaðfest kjörbréf.
UPPKOSNING
67% kjörsókn, óbreytt fylgi
Gert er ráð fyrir að fylgi flokka sé hið sama og í kosningum.
UPPKOSNING
67% kjörsókn, mismikið fylgi flokka
Miðað við að flokkum gangi misvel að fá kjósendur á kjörstað.
B Framsókn CViðreisnD Sjálfstæðisflokkur F Flokkur fólksins J Sósíalistar MMiðflokkur P Píratar S Samfylking VVinstri græn
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
JPVSFCMBD
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
JPVSFCMBD
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
JPVSFCMBD
J J
J