Morgunblaðið - 25.11.2021, Page 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. NÓVEMBER 2021
Aðalstræti 2 | s. 558 0000
Kíktu til okkar í góðan mat
og notalegt andrúmsloft
Opnunartími
Mán.–Fös. 11:30–14:30
Öll kvöld 17:00–23:00
Borðapantanir á matarkjallarinn.is
Forréttir
MALT & APPELSÍN GRAFLAX
piparrótar sorbet, kryddbrauð, reykt skyr
HREINDÝRA CARPACCIO
trönuber, pekan hnetur, gruyére ostur,
klettasalat
TÍGRISRÆKJUR
ponzu, wasabi
Verð 5.990 kr. á mann
(5.490 kr. án eftirrétts) – aðeins í boði fyrir allt borðið
Aðalréttur
ANDALÆRI
mandarína, rauðkál,
volgt kartöflusalat
Eftirréttur
SÚKKULAÐI LION BAR
hindber, karamella (h)
JÓLAHÁDEGI MATARKJALLARANS
Eldvarnir á heim-
ilum eru einföld og
ódýr öryggisráðstöfun.
Það getur reynst dýr-
keypt að vanrækja
þær. Hér á landi farast
að meðaltali um tvær
manneskjur í elds-
voðum á ári hverju.
Miklu fleiri verða fyrir
líkamlegu og andlegu
heilsutjóni af völdum
eldsvoða ár hvert. Svo ekki sé minnst
á eignatjónið. Hér glatast að með-
altali á hverju ári um tveir milljarðar
króna í eldsvoðum.
Það er því ekki að ástæðulausu
sem Landssamband slökkviliðs- og
sjúkraflutningamanna stendur fyrir
eldvarnaátakinu á hverju ári, jafnan í
lok nóvember og í aðdraganda hátíð-
anna. Átakið er kröftug viðbót við
forvarnastarf sem unnið er á vegum
Eldvarnabandalagsins, slökkvilið-
anna, slysavarnadeilda og fleiri árið
um kring. Eldvarnaátakið beinist að
börnum í þriðja bekk grunnskólanna
og fjölskyldum þeirra. Slökkviliðs-
menn um allt land heimsækja börnin
í skólana og fræða þau um eldvarnir.
Reykskynjarar bjarga
mannslífum
Þegar eldur kemur upp á heimili
hefur heimilisfólk oft mjög skamman
tíma til að forða sér út. Stundum líða
bara nokkrar mínútur uns íbúð fyllist
af reyk og verður jafnvel alelda.
Skammt getur verið milli feigs og
ófeigs í þessu sambandi. Því er al-
gjört lykilatriði að á heimilum séu
nægjanlega margir virkir reykskynj-
arar til að vara fólk við hættunni,
vekja það af svefni og gefa svigrúm
til að bjarga lífi og limum.
Best er að hafa reykskynjara í öll-
um rýmum. Gott er að hafa reyk-
skynjara samtengda, að minnsta
kosti á stærri heimilum. Prófa á
reykskynjara að minnsta kosti árlega
og skipta þarf árlega um rafhlöðu í
reykskynjurum með 9 v rafhlöðu.
Endurnýja skal reykskynjara á tíu
ára fresti.
Tvær flóttaleiðir eða fleiri
Því miður eru dæmi um að mis-
brestur sé á að fólk hafi tvær eða
fleiri flóttaleiðir úr brennandi íbúð.
Skortur á flóttaleiðum getur orðið
fólki að fjörtjóni eins og nýleg dæmi
sýna. Í sumum tilvikum er unnt að
fjölga flóttaleiðum með því að koma
fyrir neyðarstiga (fellistiga) af efri
hæðum.
Við hvetjum fjölskyldur til að gera
einfalda flóttaáætlun og ákveða stað
til að hittast á utandyra ef rýma þarf
heimilið. Ef eldur er í stigagangi fjöl-
býlishúss á fólk að halda sig inni í
íbúðinni og láta vita af sér við glugga
eða á svölum.
Eldvarnateppi og slökkvitæki
Margir hafa komið í veg fyrir stór-
tjón með notkun slökkvibúnaðar,
ekki síst þar sem eldur hefur komið
upp við eldamennsku. Eldvarnateppi
á að vera sýnilegt á vegg í eldhúsi en
þó ekki of nærri eldavél. Reynið ekki
að slökkva eld í olíu með vatni. Það
gerir illt verra. Notið eldvarnateppið.
Slökkvitæki á að vera sýnilegt við
helstu flóttaleið og hafa á slökkvitæki
við alla útganga í fjölbýli. Fylgja þarf
leiðbeiningum framleiðanda um við-
hald tækjanna. Hringja ber tafar-
laust í 112 ef eldur kemur upp og
mikilvægt er að leggja sjálfan sig eða
aðra aldrei í hættu við slökkvistarf.
Með aðgát í daglegri umgengni og
viðeigandi eldvarnabúnaði getum við
dregið verulega úr líkum á að eldur
komi upp og valdi tjóni á lífi og eign-
um. Við hvetjum fólk því eindregið til
að huga að eldvörnum heimilisins.
Það er ekki síst mikilvægt nú í að-
draganda hátíðanna.
Eldvarnir – líf og
eignir eru í húfi
Eftir Hermann Sig-
urðsson og Garðar
Heimi Guðjónsson
Hermann
Sigurðsson
» Þegar eldur kemur
upp á heimili hefur
heimilisfólk oft mjög
skamman tíma til að
forða sér út.
Hermann er framkvæmdastjóri
Landssambands slökkviliðs- og
sjúkraflutningamanna. Garðar
er framkvæmdastjóri Eldvarna-
bandalagsins og verkefnastjóri
eldvarnaátaksins.
gaji@mmedia.is
Garðar Heimir
Guðjónsson
Ég hef verið hugsi yfir refaveiðum
og ástæðum þess að þær eru kostað-
ar af ríkinu. Mér er sérstaklega um-
hugað um grenjaveiðar. Sjálfur
stundaði ég refaveiðar af miklu kappi
þar til ég ákvað að skipta um vopn og
notast við myndavél. Ég þekki refa-
veiðimenn, bæði ráðna sem óráðna,
og ber mikla virðingu fyrir þeim svo
því sé haldið til haga.
Núverandi fyrirkomulagi í flestum
sveitarfélögum er þannig háttað að
ráðnir menn geta selt skott og sinnt
grenjavinnslu og fyrir ekki svo löngu
gátu aðrir skilað inn skottum og
fengið greiddan um helming af því
sem ráðinn veiðimaður
fékk. Það fyrirkomulag
hefur verið aflagt í
flestum sveitarfélögum.
Greiðslum þessum er
ætlað að minnka fjár-
hagslegt tjón af ref!
Hefur einn milljarður
farið í refaveiðar með
þessu fyrirkomulagi
síðustu tíu ár.
Hvert er tjónið í dag:
Aðaltjónið sem refur
veldur er sennilega í
varpi mófugla og bjarg-
fugla, einnig á hann það
til að sækja í æðarvarp
og af og til bítur hann fé. Það er óum-
deilt að refur veiðir sér til matar og
einhver deyr, oftast ungar og fuglar,
og er rjúpan mikilvæg fyrir ref að
vetri.
Æðarvörp eru varin af æðarbænd-
um ef refur gerir sig líklegan til að
fara í varpið.
Svo eru það fjárbændur og okkar
ástkæra sauðkind. Skaðinn sem refur
veldur í fé virðist ekki mikill ef mark
má taka á tilkynningum frá bændum.
En sannarlega gerist það að refur
bíti fé og éti sjálfdautt fé, eðlilega,
þar sem refurinn er rándýr. Grund-
völlurinn fyrir þessu kerfi er ekki
réttlætanlegur að mínu mati og þarf
að endurskoða.
Skrímslavæðing refsins
elstu rök þeirra sem vilja tryggja
að refurinn verði áfram ofsóttur á
greni eru ljótar myndir af særðum
kindum og stundum eru myndir birt-
ar af dauðum ref með fullan kjaft af
ungum og með fylgja ævintýralegar
lýsingar á illsku rebba og mætti oft
halda að þarna væri sjálfur djöfullinn
á ferð, í líki dýrs sem er á stærð við
heimiliskött. Staðreyndin er hins
vegar sú að náttúran er grimm og
vægðarlaus jafnt á við hvað hún er
stórbrotin og falleg. Sannarlega
drepur refurinn sér til matar, leggst
á hræ og étur það sem hann kemst í,
allt frá berjum, flugum, lirfum, möðk-
um, eggjum og fuglum, um það verð-
ur ekki deilt, enda rándýr og hrææta.
Gefur það okkur rétt til að ofsækja
hann þegar hann er veikastur fyrir
að ala afkvæmi sín og færa björg í
bú? Af því að hann étur fuglana sem
við viljum skjóta og ræðst af og til á
veikburða fé sem við ölum til slátr-
unar og rekum út á
heiðar á beit með til-
heyrandi gróðureyð-
ingu? Hatur á refnum
má rekja aftur í aldir og
höfum við beitt ýmsum
brögðum til að útrýma
honum úr íslenskri
náttúru, þar á meðal að
eitra fyrir honum, og
má færa rök fyrir því að
þá hafi refir byrjað að
bíta fé. Ekki tókst að
eyða refnum en arna-
stofninn þurrkaðist
næstum út. Refurinn er fyrsta spen-
dýrið og landneminn á Íslandi og
hluti af fábrotinni fánu villtra dýra á
Íslandi.
Grenjavinnsla/sportveiði
Ég er sannfærður um að vetrar-
veiði getur skilað miklum árangri ef
að henni er rétt staðið. Til dæmis
með útburði á æti, en hafa skal það í
huga að því verður að sinna og sá sem
að þeim veiðum stendur geti tekið
þau dýr sem í ætið leita. Annars er
bara verið að gefa villtum dýrum að
éta og koma í veg fyrir afföll af nátt-
úrulegum völdum og grunar mig að
það sé stór ástæða fyrir velgengni
refastofnsins síðustu misseri.
Ég er persónulega algjörlega á
móti grenjavinnslu og mín skoðun er
að hún sé ekki réttlætanleg út frá
mannúðarsjónarmiðum og oft hreint
dýraníð sem þolir illa dagsljósið.
Sjálfur stundaði ég refaveiðar á
leyfðum tíma fyrir áhugamenn með
býsna góðum árangri að mínu mati
og tel ég mig hafa ágætis innsæi í
þær veiðar. Ég geri mér grein fyrir
hversu mikil vinna er að veiða ref og
ekki voru þetta arðvænlegar veiðar
þrátt fyrir að lengi vel hafi verið
greitt hálft gjald fyrir skottið. Ref-
urinn er töluvert erfið bráð sem þarf
að hafa mikið fyrir í flestum tilfellum
og leyfi ég mér að efast um að sport-
veiðar geti nokkurn tímann haldið
stofninum í skefjum og reyndar fæ
ég ekki betur séð en að þeir fjár-
munir sem fara í refaveiðar haldi
refnum ekki heldur í skefjum. Senni-
lega hafa refir á Íslandi aldrei haft
það jafn gott og einmitt þessi misseri.
Refurinn á sér marga fjand-
menn í íslensku samfélagi
Umhverfisráðherra þarf að endur-
skoða þetta kerfi og ef ríki og sveit-
arfélög ætla að greiða fyrir refaveið-
ar þarf að skilgreina þær upp á nýtt
þar sem fyrri forsendur eru löngu
brostnar. Leggja verður mat á það
hvers virði fuglalíf er okkur og hvort
við höfum einhvern rétt á að reyna að
stýra náttúrunni með því að ofsækja
eina tegund svo aðrar geti dafnað.
Skaðinn sem refurinn veldur á fé ætti
að geta fengist bættur af ríkinu eins
og er gert í ófáum löndum þar sem
villt dýr valda skaða á þeim dýrum
sem við höldum til matvælafram-
leiðslu eða annarra nytja, t.d. dún-
tekju. Persónulega finnst mér ref-
urinn eiga fullkominn rétt á að vafra
um íslenska náttúru og veiða sér til
matar, hann var nú hérna á undan
okkur. Ég efast um að hann éti síð-
ustu rjúpuna eða kríuna og ætti
stofnstærð refa að sveiflast líkt og
aðrir stofnar með hæðum og lægðum.
Mig grunar að innan tíðar verði
refaveiðar bannaðar með öllu og ég
er ekki viss um að það væri gott. Mér
finnst sjálfsagt að við nýtum okkur
þá stofna sem þola veiðar, hvort sem
það er til sportveiða eða nytja, þótt
ég persónulega hafi lagt byssunni.
Ekki ætla ég að halda því fram að
ég sé með lausn á þessu máli og verða
mér lærðari og reyndari menn og
konur að finna lausn á þessu. Við eig-
um jú ófáan snillinginn í þessu landi
og eru margir í vinnu hjá hinu op-
inbera og ætti að vera auðvelt að hóa
í öfluga nefnd til að hjálpa umhverf-
isráðherra að taka góða og upplýsta
ákvörðun til lagabreytinga. Okkur og
refnum til heilla.
Refaveiðar
Eftir Ingólf Davíð Sigurðsson
»Umhverfisráðherra
þarf að endurskoða
þetta kerfi og ef ríki og
sveitarfélög ætla að
greiða fyrir refaveiðar
þarf að skilgreina þær
upp á nýtt þar sem fyrri
forsendur eru löngu
brostnar.
Ingólfur Davíð
Sigurðsson
Höfundur er náttúruunnandi
og veiðimaður.
Refaveiðar „Grenjavinnsla er hreint dýraníð sem þolir illa dagsljósið.“
Atvinna