Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.11.2021, Page 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.11. 2021
Þ
að skal ekki bregðast að í hverri viku
kemur upp eitthvert mál sem fær okkur
til að rífast um eitthvað sem við verðum
búin að gleyma í næstu viku. En á þessari einu
viku náum við að æsa okkur niður í rass yfir því
hvað við höfum rétt fyrir okkur, gjarnan með
einbeittum vilja til að misskilja það sem annað
fólk segir. (Hér segi ég „við“, en meina samt
„aðrir“. Ég myndi aldrei lenda í þessu.)
Í þessari viku kom upp stórmerkileg um-
ræða um hvenær rétt væri að mæta ekki til
vinnu vegna veikinda. Til dæmis hvort andleg
veikindi eða vanlíðan væri réttlætanleg ástæða
til að hringja sig inn veikan. Jafnvel bara
þreyta eða hvort það þurfi að vera raunveruleg
læknisvottuð veikindi til þess að sleppa degi úr
vinnu.
Það er reyndar til hæstaréttardómur í
Frakklandi á þá leið að timburmenn séu raun-
veruleg veikindi og gefi starfsmanni rétt til að
mæta ekki í vinnu. Það er svo sem eftir rauð-
vínssullandi Frökkum að líta á það sem al-
vöruveikindi, þótt því megi að sjálfsögðu halda
fram að maður hafi sjálfur komið sér í þessa
stöðu. En það á sennilega við um fleira.
Bretar tala um tölvuleikjaveikindi þar sem
fólk virðist almennt verra til heilsunnar daginn
eftir að spennandi tölvuleikir koma út. Og svo
virðist sem flestir veikist í Bandaríkjunum
daginn eftir Super Bowl.
Ég er alinn upp við það að veikindadagar
væru mikilvæg réttindi launþega sem ekki
bæri að misnota. Einhvern tímann þegar ég
var ungur fannst mér góð hugmynd að sleppa
vinnu og reyna frekar að sofa aðeins lengur.
Pabbi minn var ekki sammála.
Hann var alinn upp í harðri baráttu verka-
fólks fyrir réttindum og sagði söguna um það
hvað það kostaði að fá veikindi viðurkennd og
baráttuna sem fylgdi því að fá laun fyrir veik-
indadaga. Í hans huga var þetta nánast heil-
agur réttur sem ekki bæri að misnota. Ég
drattaðist í vinnuna.
Mér verður alltaf hugsað til pabba þegar
þessi umræða kemur upp. Ég hef ekki oft ver-
ið veikur og þar af leiðandi ekki tekið marga
veikindadaga enda finnst mér gaman í
vinnunni. Ég lít ekki á að ég sé algjörlega
ómissandi en mér finnst óheiðarlegt að mæta
ekki til vinnu, sem ég fæ greitt fyrir, hafi ég
ekki raunverulega ástæðu til. Mér finnst það
líka ósanngjarnt gagnvart samstarfsfólki sem
þarf þá að leggja meira á sig.
Ég hef unnið með fullkomlega hraustu fólki
sem hefur fundist fullkomlega eðlilegt að taka
sér frí tvo daga í mánuði af því að það væri
réttur þess. Bara svona til að eiga notalegan
dag til að dunda sér í bílskúrnum eða slaka á.
Það var meira að segja til sérstakt nafn yfir
þessa hegðun – að taka dagana.
Ég hef unnið með fólki sem allir vissu að
myndi sleppa tveimur mánudögum í mánuði en
mætti svo eld-
hresst daginn
eftir.
Ég hef líka
unnið með
mönnum sem
hafa mætt alla
daga, algjörlega
óháð andlegu og
líkamlegu
ástandi. Stoltir
tilkynnt að allir venjulegir menn væru dauðir
en hingað væru þeir komnir til að halda öllu
gangandi.
Það segir sig sjálft að þarna er einhver milli-
vegur.
Ég held að við ættum að geta fallist á þau
mörk að ef fólk treystir sér ekki í vinnu þá geti
það skilgreint sig sem veikt. Ef það lítur svo á
að það verði ekki að gagni vegna þess hvernig
því líður þá gildi það sama.
Við megum ekki gleyma því að það er ekki
bara hitamælir og hósti sem ræður því hvort
við erum í raun veik. Veikindi geta verið alls
konar, jafnt líkamleg sem andleg. Fólk verður
að gera það upp við sig sjálft hvenær það er í
raun tilbúið til að mæta til vinnu.
En ef ný sería á Netflix dugir þér til að kom-
ast að þeirri niðurstöðu að vinnustaðurinn
komist af án þín – þá er sennilega komið að því
að leita sér að öðru starfi.
’
Ég hef líka unnið með mönn-
um sem hafa mætt alla daga,
algjörlega óháð andlegu og lík-
amlegu ástandi. Stoltir tilkynnt
að allir venjulegir menn væru
dauðir en hingað væru þeir
komnir til að halda öllu gangandi.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Að taka dagana
E
inhverjum kann að finnast
spurningin byggð á rang-
hugsun. Kerfi verði ekki til af
sjálfsdáðum. Kerfi og stýrimódel séu
mannanna verk. Þess vegna séu það
alltaf á endanum menn sem stjórni.
Nokkuð er til í þessu nema hvað
stýrimódelin geta hæglega tekið
völdin, náð yfirhöndinni. Og það sem
meira er, ekki er það alltaf harmað.
Það er erfitt að reka heilbrigðis-
þjónustu í öllum sínum margbreyti-
leika. Og fyrir fjárveitingarvald get-
ur það reynst hinn mesti höfuð-
verkur að veita rekstrarfjármagn inn
í þjónustukerfi sem tekur stöðugum
breytingum og þarf að sinna breyti-
legum þörfum. Þetta er að sjálfsögðu
hægt en kallar á allt önnur vinnu-
brögð við fjárveit-
ingar en sú þjónusta
gerir sem býr við
stöðugt umhverfi.
En út úr þessum
vanda má hæglega
stíga með því að
gera ráðstöfun opin-
berra fjármuna
sjálfvirka. Milton
heitinn Friedman
frjálshyggjugúrú
frá Chicago vildi
módel sem byggðist
á því að peningar eltu nemandann
eða sjúklinginn. Valfrelsi þeirra
væru lífsgæði í sjálfu sér og veit-
endur þjónustunnar myndu sinna
sínum verkum betur ef þeir þyrftu að
berjast um þessa mögulegu við-
skiptavini sína.
Vandinn er hins vegar sá að sam-
félag sem vill skipuleggja skóla-
starfið eða heilbrigðisþjónustuna á
jafnræðisgrundvelli fyrir alla og
þannig að hver króna nýtist á sem
skilvirkastan hátt fengi fyrir bragðið
rýrari tæki til slíks, einfaldlega
vegna þess að stýritæki markaðarins
hefðu nú tekið völdin. Þar væru það
arðsemismarkmið sem réðu för.
Millileiðir hafa verið farnar og
hafa ný-kratar á Norðurlöndunum
verið iðnir við að finna slíkar leiðir.
Það sem þeir eiga sammerkt með
skoðanasystkinum Friedmans úr
frjálshyggjunni er að vilja skipu-
leggja velferðarþjónustu á svipuðum
forsendum og um markaðskerfi væri
að ræða, sundurgreina alla starfsemi
niður í smáar rekstrareiningar og
gera þeim síðan að reka sig á „sjálf-
bærum“ arðsemisforsendum.
Frjálshyggjuveitan McKinsey sem
Viðskiptaráð kynnti fyrir Íslend-
ingum í kjölfar efnahagshrunsins
hefur verið fengin til að gaumgæfa
heilbrigðiskerfið sem og ýmis önnur
kerfi allar götur frá hruni og jafnan
komist að þeirri niðurstöðu að arð-
semin verði að komast ofarlega á
blað.
Stjórnendur Landspítalans hafa
lengi verið ginnkeyptir fyrir hug-
myndum af þessu tagi og eru nú um
áramótin að stíga stórt skref inn í af-
kastatengt kerfi í svipuðum dúr og
Svíar hafa tekið upp. Vandinn hefur
hins vegar reynst vera sá í Svíþjóð að
þegar reiknimódel byggð á arðsemis-
og bókhaldshugsun hafa tekið yfir
hefur þjónustan leitað inn í farvegi
sem gefa viðkomandi stofnun mest í
aðra hönd. Tilhneigingin hefur þá
orðið sú að þau verk eru unnin sem
borga sig, en önnur látin sitja á hak-
anum þótt þau séu ekki síður aðkall-
andi. Markaðslögmálin geta þannig
tekið völdin innan veggja hins op-
inbera eins og gerist í einkarekstri.
Þetta hefur verið
gagnrýnt í Svíþjóð.
Augljóst er af um-
ræðunni hér á landi
að stefnt er að því að
taka upp svipað fjár-
veitingarkerfi hér og
það sem meira er að
í framtíðinni verði
sams konar stýri-
tækjum beitt á allt
heilbrigðiskerfið,
óháð rekstrarformi.
Það er ég ekki viss
um að sé gott ráð því hætt er við að
eitt skref leiði þá af öðru í átt til
einkavæðingar alls kerfisins. Þetta
er mikilvægt að hafa á bak við eyrað
þegar af góðum huga er ráðist í
breytingar á fjármögnun heilbrigð-
iskerfisins.
Vandi heilbrigðisþjónustunnar á
Íslandi er mikill. Langvarandi fjár-
svelti er farið að segja alvarlega til
sín. En á móti kemur að þjóðin
stendur saman um að vilja greiða úr
þessum vanda. Á því leikur enginn
vafi. Þegar upp er staðið koma
reiknimódel ekki til með að leysa
vandann. Það gerir bara fólk. Og nú
beinir þjóðin sjónum að tveimur að-
ilum, verkstjórnendum í heilbrigðis-
kerfinu og fjárveitingarvaldinu á Al-
þingi. Þessir aðilar þurfa að vinna
saman að fjárlagagerð sem hvorki
hefst né lýkur við hefðbundna af-
greiðslu fjárlaga heldur þarf hún að
vera í endurskoðun alla daga ársins.
Slíkt stýrimódel tekur aldrei völdin
af þeim sem bjóðast til að taka að sér
þessi verk. En slíkt kerfi firrir þá
heldur aldrei ábyrgð. Þeir geta aldrei
hlaupist undan vandanum í skjóli
„kerfisins“. Það yrði þá vandinn.
Hvort eiga
kerfi eða menn
að stjórna?
’
Vandi heilbrigðis-
þjónustunnar
á Íslandi er mikill.
Langvarandi fjár-
svelti er farið að segja
alvarlega til sín. En á
móti kemur að þjóðin
stendur saman um
að vilja greiða úr
þessum vanda.
Úr ólíkum
áttum
Ögmundur Jónasson
ogmundur@ogmundur.is
Síðumúli 16 I 108 Reykjavík I Sími 580 3900 I fastus.is
fastus.is
MIYABI FRÁ ZWILLING
VANDAÐIR JAPANSKIR HNÍFAR
Fullkomin blanda af japönsku handverki og þýskum áreiðanleika.
FERÐAÞJÓNUSTU-
FYRIRTÆKI
Óska eftir að kaupa hvers konar fyrirtæki í ferðaþjónustu.
Einnig kemur til greina að kaupa góða heimasíðu/sölusíðu.
Vinsamlegast hafið samband 861 2319 eða 821 4331.