Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.11.2021, Síða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.11. 2021
S
tjórnmálaumræða hefur átt dálítið erf-
itt með sig upp á síðkastið og atvinnu-
mennirnir kvarta, svo sem þeirra er
háttur og hafa oft gert af minna tilefni
en er nú.
Óvenjulegt upphaf kjörtímabils
Þingmannahópnum, bæði þeir sem voru fyrir og
stóðu af sér kosningar og hinir sem komu í stað
þeirra, sem kvöddu þinghúsið, annaðhvort sjálfvilj-
ugir eða með nokkrum atbeina kjósenda, þykir lítið
gert úr sinni rullu og um leið mikilvægi löggjafans.
Kjósendur taka eftir því, að þingmennirnir sem fyr-
ir voru hafa ekki verið kallaðir í hús í hálft ár, og í
heila tvo mánuði hinir, sem blautum á bak við eyrun
var eðlilega mál að sýna sig og sjá aðra sjá sig með
verulega aukið vægi í tilverunni.
Umræðan, bæði af hálfu þeirra sem þekkja lítið til
og því miður einnig á meðal hinna, sem ættu að hafa
fyrir löngu komið sér upp sæmilegri þekkingu á því
sem þeir fjalla drýgindalega um og jafnvel allt að því
hneykslaðir.
Þannig virðast ýmsir þeirra, sem hafa ekki sérlega
elskulegan áhuga á núverandi ríkisstjórn, berja sér á
lær yfir því hversu langan tíma hún hefur gefið sér til
að hanga í lausu lofti. Fréttamenn, sem finna til sín,
hafa sumir furðað sig á hve setið er áfram í stöðu
starfsstjórnar og hafa efasemdir um það hvort hún
geti í svo veikri stöðu aðhafst nægjanleg vel í þeim
verkum sem bíða og brýnt er að stjórnin sinni og ekki
hafa þeir minni áhyggjur, sem furða sig á að „starfs-
stjórn“ skuli hafi tekið mikilvægar ákvarðanir og
beint bæði stórum málum í farveg, gert upp á milli
manna og málstaðar sem burðug ríkisstjórn ætti ein
að geta gert.
Þeir eru til í þessum hópi sem geta ekki leynt því,
að þeir telji að þarna sé farið út á ystu nöf og gott ef
ekki fram af í sumum tilvikum.
Það hefur heyrst til þeirra sem furða sig á að for-
setinn hafi ekki gripið inn í málið, nú þegar svo langt
er liðið frá kosningum og óratími síðan þingheimur
sat með fullum formréttindum í gamla góða þinghús-
inu við Austurvöll. Slíkt geti varla gengið og sé lík-
lega í andstöðu við lögin í landinu eða a.m.k. anda lag-
anna. Bæði lögfróðir og löglausir vitna iðulega bratt í
hvað lög ákveði um umdeild tilvik og það því frekar ef
ekki standa líkur til þess að nokkur bær aðili muni
skera úr um gildi slíkra fullyrðinga í bráð. Sé viðkom-
andi beðinn að tilgreina lagaákvæðin sem stuðst er
við og þau reynist ekki tiltæk, þá er gjarnan spilað út
því trompi að sama mat komi glöggt fram í „anda lag-
anna“. Þar með eru menn komnir í víðáttu þar sem
erfitt verður að króa þá af.
Óþolandi gerandi
Á meðan bréfritari hafði á fornri tíð greiðan aðgang
að þinghúsinu mátti hann oft svara fyrir að hafa ekki
virt aragrúa lagafyrirmæla sem hvergi fundust en
sundurlaus texti, oft í greinargerð, bæri með sér anda
laganna og til hvers löggjafinn hefði ætlast. Sú túlkun
væri svo afgerandi að flokkaðist sem hrein ósvífni að
andæfa slíkri niðurstöðu. Og í hita leiksins var því
gjarnan bætt við að oft hefðu verið ríkuleg tilefni
fyrir ráðherrann til að „íhuga sína stöðu“ og var þá
átt við anda laganna þar sem ekki hefði náðst að vísa
til beinharðra ákvæða. Ekki man bréfritari glöggt
hvort hann eða aðrir ráðherrar sem nutu þessara
trakteringa væru í þessum tilvikum í stöðu þolanda
eða geranda, eins og nú þykir hægast að hafa það. En
þeir hafa sjálfsagt verið í hlutverki ákærðra og
hneykslaði hluti þingheims í hlutverki ákærandans.
Þetta var sem sagt fyrir tíma þess verklags, að
ákveða strax í upphafi, óháð allri athugun, hvort sem
það var hjá rannsakendum eða fyrir dómstólum, að
niðurstaðan lægi jafnan fyrir löngu áður en málið
hæfist.
Ætti þessi nýja skipan að leiða til mikils sparnaðar
fyrir dómstóla og huganlegt kannski að fækka megi
saksóknurum niður í sýnishorn, fyrst svo glæstum
árangri hefur verið náð. Í næsta áfanga má fækka
persónum og leikendum réttlætisins úr tveimur í
eina: Óþolandi gerandi. Kannski mun þessi áfangi
sjást í fjárlagatillögum þeim sem mest er saknað
núna.
Bara venjuleg ríkisstjórn
En það var og er ekkert sem hamlar ríkisstjórninni
og þeim embættismönnum sem vinna verkin undir
hennar leiðsögn, að einhenda sér í að setja saman
fjárlög. Kosningarnar breyttu engu. Þær staðfestu að
flokkarnir þrír sem mynda ríkisstjórnina hafa enn
sem fyrr góðan meirihluta á þingi. Ríkisstjórnin gaf
það aldrei til kynna, flokkarnir saman eða einstakir
stjórnarflokkar, að vilji stæði til þess að setja rík-
isstjórnina af. Vilji kjósenda myndi svara slíkri
spurningu. Ríkisstjórnin sat því áfram daginn eftir
kosningar, rétt eins og hún hafði gert á kjördag og
árin þar á undan. Formlega mátti vekja athygli for-
setans á því hver staðan væri, en það hafði auðvitað
ekki farið fram hjá honum. Engin vísbending hafði
birst um að forysta ríkisstjórnar kynni að breytast.
Forsetinn hafði því ekkert efni til að taka frumkvæði.
Út frá hans bæjardyrum séð hafði ekkert gerst, sem
kallaði á slíkt.
Stjórnin er ekki starfsstjórn
Þekkt ritgerð Björns Bjarnasonar gerir glögga grein
fyrir því hvort og þá hvernig formleg valdmörk rík-
isstjórna hafi breytist skilgreinist hún sem starfs-
stjórn.
En hitt er annað mál að starfsstjórn á það undir
öðrum hversu lengi hún situr. Hún fer nærri um að
hún kann að hverfa sem slík úr Stjórnarráðinu með
litlum fyrirvara. Eðli máls samkvæmt leggur hún
ekki línur til lengri tíma þar sem á þeirri stundu er
allt óvíst um þingstyrk. En það er á hinn bóginn vel
hugsanlegt að meirihluti þingsins komi málum starfs-
stjórnar áfram þótt verið sé að vinna að myndun
nýrrar ríkisstjórnar eða a.m.k. verið að þreifa á slík-
um kostum. Og það er heldur ekki útilokað að starfs-
stjórn breytist í minnihlutastjórn ef slíkur vilji berst
úr þinginu og forseti vill hafa atbeina að því.
En í þessu tilviki reynir ekki á neitt af þessu.
Kostirnir fleiri en sýnist
Ríkisstjórnin gat haldið sínu striki og sagt sem svo,
t.d. inn á við, að þótt samstarfsyfirlýsing væri gefin í
knöppum stíl þá yrði ítarlegri sáttmáli, eða svokölluð
„Hvít bók“ í einni eða annarri mynd, gefin út af hálfu
ríkisstjórnar þegar að augljóslega væri komið fyrir
veiruvind og því loksins hægt að taka til við samninga
um önnur verkefni sem sett yrðu í forgang, óháð
þeim illbærilegu þvingunum sem þjóðin hefur búið
Gerandi er
nefnilega í þolfalli
’
Kosningarnar breyttu engu. Þær
staðfestu að flokkarnir þrír sem
mynda ríkisstjórnina hafa enn sem
fyrr góðan meirihluta á þingi.
Reykjavíkurbréf19.11.21