Morgunblaðið - 29.12.2021, Side 13

13
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. DESEMBER 2021
Alþingi Hliðarsalir Alþingis hafa í faraldri kórónuveirunnar nýst til að gefa þingmönnum betri kost á að halda fjarlægð hver frá öðrum. Þar greiða þeir atkvæði um hin ýmsu mál eins og áður.
Kristinn Magnússon
Þegar mönnum er gert að
taka ákvarðanir, sem geta varð-
að öryggi annarra manna, jafn-
vel alls almennings, hafa þeir
ríka tilhneigingu til að ganga
lengra en skynsamleg rök mæla
fyrir um að sé nauðsynlegt. Á
ensku máli er spurt: „What’s in
it for them?“ sem á íslensku get-
ur útlagst „hverjir eru hags-
munir þeirra sjálfra?“.
Stjórnvöld sem taka ákvarð-
anir um frelsisskerðingar al-
mennings vegna ótta við veiruna
hafa þannig tilhneigingu til að
ganga alls ekki skemmra en sér-
fræðingarnir ráðleggja. Gangi
þeir skemmra finnst þeim þeir
taka áhættu á að fá á sig gagn-
rýni, jafnvel embættismissi, fyr-
ir að hafa ekki farið eftir ráðum
sérfræðinganna, sérstaklega ef
framvindan verður verri en útlit
var fyrir.
Sama er að segja um sérfræð-
ingana. Þeir vilja ekki láta gagn-
rýna sig eftir á fyrir að hafa ekki
gengið nógu langt í ráðgjöf sinni
um aðgerðir.
Þessar aðstæður fela það þess
vegna í sér, að til staðar er eins
konar sjálfvirkni sem veldur því
að jafnan er gengið lengra í ráð-
stöfunum, þ.m.t. skerðingum frelsis manna, en þörf er á.
Stjórnvöld þurfa að átta sig vel á þessu og reyna svo að
axla þá ábyrgð sem felst í því að taka ákvarðanir sem ganga
ekki lengra gegn frelsi og daglegu lífi borgaranna en brýna
nauðsyn ber til. Embættisskyldur þeirra gera kröfu til þess
að svona sé farið að við þessar ákvarðanir. Hugsanleg hætta
á gagnrýni eftir á og jafnvel embættismissi er hégómi við
hliðina á þessari skyldu.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
» Stjórnvöld
þurfa að átta
sig vel á þessu
og reyna svo að
axla þá ábyrgð
sem felst í því að
taka ákvarðanir
sem ganga ekki
lengra gegn
frelsi og dag-
legu lífi borg-
aranna en brýna
nauðsyn ber til.
Jón Steinar
Gunnlaugsson
Höfundur er lögmaður.
Hverjir eru
hagsmunir
þeirra?Einvera getur verið hverj-
um manni holl. Þá gefst tími
til að hugsa, fara yfir farinn
veg, lesa, kynnast nýjum
hugmyndum og hlaða batt-
eríin bæði andlega og lík-
amlega. Að geta verið einn
með sjálfum sér í nokkra
daga, án þess að finna til ein-
manaleika eða depurðar, er
góður hæfileiki. En alveg
sama hversu vel okkur líður í
einverunni þurfum við öll á
samneyti við aðra að halda. Við þurfum fé-
lagsskap. Andleg heilsa okkar er undir því
komin að við getum ræktað sambandið við
okkar nánustu – sinnt fjölskyldu og vinum,
tekið þátt í gleði þeirra og sorgum. Með
samskiptum við annað fólk sækjum við
andlega næringu og styrk til að takast á við
áskoranir hversdagsins með sama hætti og
trúin færir okkur bjartsýni á framtíðina.
Ég er einn þeirra þúsunda Íslendinga
sem ekki fengu að njóta þeirrar gleði að
fagna jólum í faðmi fjölskyldunnar. Sú
reynsla var mér þungbær og þó voru og
eru aðstæður mínar í einangrun líklega
miklu betri en flestra annarra. Hafði nóg að
bíta og brenna, fékk jólapakka frá þeim
sem eru mér kærastir og naut friðar sveit-
arinnar.
Tilefni til endurmats
Eftir nokkra daga verður undarlegt ár
að baki – ár sem hefur reynst mörgum erf-
itt. Glíman við skæðan faraldur hefur orðið
lengri en nokkurn óraði fyrir. Efnahags-
legan skaða er hægt að mæla með stiku
hagfræðinnar, en áhrif faraldursins á and-
lega og líkamlega heilsu einstaklinga verða
seint að fullu metin og aldrei til fjár.
Áramót gefa okkur öllum tilefni til end-
urmats, vega og meta það sem gert hefur
verið, horfast í augu við mistök en njóta um
leið þess sem vel hefur verið gert. Á grunni
reynslunnar leggjum við á ráðin fyrir nýtt
ár, staðráðin í að læra af mistökum og forð-
ast að falla í þá gryfju að endurtaka þau í
þeirri von að fá aðra og betri niðurstöðu.
Í mörgu hefur okkur Íslendingum tekist
vel í baráttunni við heimsfaraldurinn en við
stöndum á krossgötum. Á
nýju ári getum við ekki notað
sömu baráttuaðferðir og í
upphafi þegar óvinurinn var
lítt þekktur. Við getum ekki
gripið til harkalegri sóttvarna
en þegar við vorum lítt varin
og sent tugi þúsunda í ein-
angrun eða sóttkví þegar
langstærsti hluti landsmanna
er bólusettur og alvarleg veik-
indi fátíð.
Óttinn gegn frelsinu
Á nýju ári getum við sem
eldri erum ekki krafist þess að börn og
unglingar sæti þvingunum til að verja
heilsu okkar. Skylda okkar er að tryggja að
ungt fólk fái að lifa og þroskast í samneyti
við jafnaldra sína, geti stundað nám og fé-
lagsstörf, farið á böll og komið saman á
góðri stundu. Sóttvarnaaðgerðir verða að
taka mið af þessari skyldu.
Stjórnvöldum ber að verja líf og heilsu
borgaranna, um það er ekki deilt. Í varn-
arbaráttu geta stjórnvöld hins vegar ekki
beitt hvaða meðulum sem er. Og valdið til
að ganga á borgaraleg réttindi fólks –
skerða athafna- og félagafrelsi borgaranna
– verður því minna sem tíminn líður og
þekkingin á ógninni verður meiri. Og aldrei
mega stjórnvöld í lýðfrjálsu ríki falla í þá
gryfju að nýta sér óttann til að réttlæta
takmarkanir á mannlegum samskiptum. Ef
við höfum lært eitthvað af sögunni þá vitum
við að óttinn og frelsið eiga aldrei samleið.
Á óttanum nærist forræðishyggjan.
Jólin minna okkur á að trúin gengur á
hólm við óttann. Í trúnni á hið góða – Guð í
alheimsgeimi og Guð í okkur sjálfum – finn-
um við styrk til að yfirstíga óttann og æðru-
leysi til að takast á við erfiðleika.
Viska og fegurð trúarinnar
Hugmyndafræði trúleysis, sem víða hef-
ur náð að festa rætur, hafnar styrk trú-
arinnar. Þegar sálinni er afneitað – þessari
andlegu, yfirskilvitlegu vídd mannlegs eðlis
– hverfur umburðarlyndið. Eftir standa að-
eins líkamlegir eiginleikar; útlit og kyn.
Allt verður á grunni hins veraldlega og
hinu andlega er fórnað.
Í trúleysinu glatast hæfileikinn til að
þiggja andlegar gjafir. „Kyrrð, rósemi,
frið, hið innra og ytra, og þetta er nátt-
úrulega það sem jólin gefa og boða þar sem
þau eru þegin.“ Þannig lýsti hr. Sigurbjörn
Einarsson biskup jólagjöfinni sem hann
vildi helst gefa Íslendingum ef hann gæti.
Trúleysið lokar glugganum og hjartað fær
ekki að njóta geisla vonarinnar sem trúin
færir.
Á undanförnum árum hefur notkun
þunglyndis- og kvíðalyfja aukist verulega,
ekki síst meðal ungs fólks. Í viðtali við
Ríkisútvarpið fyrir rúmum tveimur vikum
sagði Björn Hjálmarsson, geðlæknir á
barna- og unglingageðdeild Landspítala,
að rekja mætti þessa þróun til margra
þátta. Skortur á trúrækni væri hluti vand-
ans: „Sorgin er að verða meira og meira
sjúkdómsvædd. Þeir sem eru sanntrúaðir,
þeir geta sótt svo mikinn mátt í trúna.
Trúarheimspeki, það að geta sótt styrk í
æðri mátt, trúin á hið góða, hið fagra og hið
fullkomna er mjög góður styrkur.“
Í hraða samtímans og veraldarhyggju
trúleysis er hættan sú að andleg næring
verði fábreytileg. Og við missum af visku
trúarinnar og þeirri fegurð sem trúin á hið
góða – hið æðra – getur gefið okkur öllum.
Ég þakka lesendum fyrir árið sem er að
líða og óska landsmönnum öllum gleðilegs
árs sem getur markað nýtt upphaf fyrir
okkur öll. Orð sálmaskáldsins fá þannig að
rætast: „Og háar sjónir vekja sem af dvala
stórmenni, söngmenn, spekimenn og spá-
menn. Og daggir andans hrynja á lífsins
hafflöt, svo hringir myndast, þeir stækka,
víðka, og efla óð og afrek, ást og samhug,
og leita upp sjálfa lífsins rót og sjá, þá lyft-
ist heims vors afar mikla bákn um lítið fet á
lífsins óravegi!“
Eftir Óla Björn Kárason » Jólin minna á að trúin
gengur á hólm við ótt-
ann. Í trúnni á hið góða
finnum við styrk til að yfir-
stíga óttann og æðruleysi til
að takast á við erfiðleika.
Óli Björn Kárason
Höfundur er alþingismaður Sjálfstæðis-
flokksins.
Trú – veira – ótti