Bibliotheca Arnamagnæana - 01.06.1996, Page 318
302
omtalen af det femte bud er ramt af en lakune der strækker sig til ind i
næste afsnit (bøn 517).
Om det andet bud siges ifølge udgaven at imod det syndhædce the
som swærie om gudz naffn vden sagh, Eller thæ swæriæ thøm meen.
Then førsthæ nar han næjfnnær hoptæ sandhet vdhen sagh, Then An-
nen forsmaar hanum (Bønneb. 3:170.30-171.2). Da meningen således
gives hele to gange, er den klar nok: man må ikke sværge i Guds navn
uden grund - altså ikke bande - , og man må ikke sværge falsk; men
p.gr.a. formen hoptæ forekommer udlægningen af det første forbud no-
get dunkel (Then førsthæ nar han næffnnær hoptæ sandhet vdhen
sagh).
Da kommentaren til bønnebogsudgaven i al fald lejlighedsvis (og ef-
ter delvis uigennemskuelige principper) gør opmærksom på ukendte og
forvanskede ord, kunne man med nogen ret vente en notits dersom ud-
giveren, Karl Martin Nielsen, havde anset hoptæ for et sådant. Når han
ikke kommenterer (jf. Bønneb. 5:51), er det derfor muligt at den kyndi-
ge sproghistoriker har tolket hoptæ som en regelret form af et kendt ord,
i så fald vel snarest adverbiet gammeldansk ofte ‘ofte’.
Skrivemåden med pt er på ingen måde til hinder for denne tolkning.
Uanset hvordan yngre middeldanske pt-manifestationer af gammel-
dansk ft skal forstås - som udtryk for lydlukning/> p foran t eller en
særhed “af ortografisk Art og paavirket af svensk Skriveskik” (GG
2:123) - , er der sikre eksempler på denne korrespondens i den nærme-
ste kontekst, endda i ordet ofte (optæ Bønneb. 3:163.19, 163.33, 166.28
samt loptæ ‘løfte’ ibid. 166.8 og evt. scripthet (participium) ‘skriftet’
ibid. 173.18).
//-et i hoptæ er straks betydelig sværere at forklare ud fra tolkningen
ofte. Nok kendes uetymologisk h foran vokal i gammeldansk, hvad en-
ten det skal regnes for indirekte udtryk for gammeldansk //-bortfald el-
ler det ene og alene skyldes påvirkning fra fremmed ortografi (jf. GG
2:306-308 og 1:67 (Anm. 3)) - høp for gammeldansk op ‘råb’ (latin cla-
mor Vulgata ps. 101.2) i sætningen Herræ hør myn bøn oclathmyn høp
tyl tegh kommæ (Kroon et al. 1993:116v2) er et muligt eksempel fra en
med AM 75 8vo omtrent samtidig kilde (AM 76 8vo fra ca. 1460 eller
senere, jf. Kroon et al. 1993:ix); men de falske h-er synes ikke ligefrem
at hænge på træerne i yngre middeldanske håndskrifter, og i skriftespej-
let i øvrigt glimrer de ved deres fuldstændige fravær.
Hertil kommer at o/ie-tolkningen er lidet acceptabel på det semanti-