Fréttablaðið - 19.04.2022, Side 11

HEAVEN
Tungusófi. Nougat rifflað flauel.
Hægri eða vinstri tunga.
310 x 172 x 82 cm.
NÚ 319.992 kr.
399.990 kr.
www.husgagnahollin.is
Sími: 558 1100
AFSLÁTTUR AF ÖLLUM
20%
DÖNSKUM VÖRUM*
Danskir
DAGAR
* Gildir ekki af sérpöntunum eða vörum frá Skovby.
Skannaðu QR-kóðann
til að skoða bæklinginn.
Afgreiðslutími páskar
18. apríl - Lokað 19. apríl - 11-18
ÞRIÐJUDAGUR 19. apríl 2022 Skoðun 11FRÉTTABLAÐIÐ
Þann 7. apríl eða fyrr var lista-
verkinu „Fyrsta hvíta móðirin í
Ameríku“ eftir Ásmund Sveinsson
stolið af stalli sínum við útsýnis-
pall við Laugarbrekku á sunnan-
verðu Snæfellsnesi. Þann 9. apríl
var af hjúpað verk undir heitinu
„Farangursheimild“ (með undir-
titillinn „Fyrsta hvíta móðirin í
geimnum“) á bílastæðinu framan
við Marshallhúsið í Reykjavík þar
sem Nýlistasafnið er til húsa. Verk-
ið er eftir Bryndísi Björnsdóttur og
Steinunni Gunnlaugsdóttur, sem
þá þegar viðurkenndu að hafa
stolið verkinu við Laugarbrekku
og sett þýfið inn í eigið verk sem
hluta þess.
Verk þeirra var gert í tilefni
sýningarinnar ÓNÆM/IMMUNE í
Nýlistasafninu. Þann 11. apríl birti
stjórn safnsins yfirlýsingu þar sem
sagði m.a. að hið stolna verk hafi
birst „fyrir utan Nýlistasafnið,
stjórn og starfsfólki safnsins alveg
að óvörum og án nokkurs samráðs
eða samþykkis Nýlistasafnsins.“
Síðar í yfirlýsingunni sagði að
stjórnin vonaðist til „að málið leys-
ist með virðingu fyrir höfundar-/
eignarrétti annarra og með hags-
muni samtímalistar í forgrunni.“
– Hin augljósa og einfalda lausn,
það er að safnið léti strax taka verk
Ásmundar úr uppsetningunni og
af henda það eigendum, var ekki
nefnd á nafn. Yfirlýsingin var því
ódýr hvítþvottur af hálfu safnsins,
og því ósamboðinn.
Þær Steinunn Gunnlaugsdóttir
og Bry ndís Björnsdóttir (sem
jafnframt er titluð sýningarstjóri
umræddrar sýningar) hafa játað
þjófnaðinn í viðtölum við fjöl-
miðla. Sem listaverkaþjófar rétt-
læta þær gerðir sínar með tvennum
hætti:
Annars vegar hafi styttan ekkert
átt heima þarna, utan sjóndeildar-
hrings lengst í burtu (í nágrenni við
fæðingarstað Guðríðar Þorbjarnar-
dóttur, sem verkið er tileinkað!); nú
sé hún í Reykjavík og þar sé hægt
að takast á um hana. – Hrokinn,
stundum kenndur við lappe-lepj-
andi-lopapeysulið í póstnúmeri
101, lætur ekki að sér hæða; lista-
verk eiga sem sagt ekkert að vera
úti á landi, þau eigi að vera innan
seilingar fyrir höfuðborgarbúa ein-
göngu.
Hins vegar halda listaverkaþjóf-
arnir því fram að í styttunni af
Guðríði felist rasískur undirtónn.
Þessi kenning er ekki studd neinum
rökum, heldur einfaldlega látin
„hanga í loftinu“. Þær taka einnig
fram að þær séu ekki að atast í per-
sónu Guðríðar Þorbjarnardóttur;
ef svo er getur ásökunin aðeins
beinst í eina átt, það er að lista-
maðurinn Ásmundur Sveinsson
hafi verið rasisti. Þetta er afar alvar-
leg ásökun í garð látins listamanns,
sem ekki getur borið hönd fyrir
höfuð sér. Þeir sem þekkja verk og
sögu Ásmundar verða væntanlega
forviða yfir að heyra slíka full-
yrðingu; að listamaðurinn sem
skapaði mörg eftirminnilegustu
verk íslenskrar listasögu til heiðurs
lífsbaráttu alþýðufólks og einkum
kvenna (til dæmis Vatnsberann,
Fýkur yfir hæðir, Móðir mín í kví
kví) hafi verið rasisti?
Þar sem ekki kemur upp í hugann
neitt listaverka hans sem gæti bent
í þessa átt, né heldur nein ummæli
í fjölmörgum og fróðlegum við-
tölum við listamanninn sem til eru,
er óhætt að hafna þessari kenningu
alfarið. Þessi ásökun listaverkaþjóf-
anna er hrein móðgun við minn-
ingu mikilfenglegs listamanns og
afkomendur hans sem þær ættu að
skammast sín fyrir og biðjast afsök-
unar á – og það hið allra fyrsta.
Þetta mál vekur í heild sinni upp
ýmsar spurningar. Þær Bryndís og
Steinunn hafa starfað á vettvangi
myndlistar um árabil, hafa notið
styrkja úr opinberum sjóðum
og gegnt trúnaðarstöðum fyrir
SÍM, Samband íslenskra mynd-
listarmanna. Því má spyrja: Finnst
myndlistarmönnum í lagi að lista-
verkaþjófur gegni trúnaðarstarfi
fyrir þeirra hönd? Finnst Lista-
safni Reykjavíkur, sem meðal ann-
ars hefur það hlutverk að standa
vörð um verk og listrænan heiður
Ásmundar Sveinssonar, í lagi að
listaverkaþjófur sem hefur sakað
Ásmund Sveinsson um rasisma,
taki þátt í að ákveða kaup á lista-
verkum til safnsins? Finnst menn-
ingar- og viðskiptaráðherra, sem
úthlutar listamannalaunum, í lagi
að listamaður á árslaunum úr ríkis-
sjóði á þessu ári gerist listaverka-
þjófur?
Málið er í eðli sínu einfalt: Þú
skalt ekki stela. Þær Bryndís Björns-
dóttir og Steinunn Finnbogadóttir
eru þjófar samkvæmt eigin játn-
ingu, listaverkaþjófar, sem brutu
bæði á eignarrétti Snæfellinga
(með þjófnaðinum) og sæmdarrétti
Ásmundar Sveinssonar (með því að
nota verk hans án leyfis í eigin list-
sköpun). Fyrir hvern dag sem verk
þeirra, með hinum stolna grip, var
hluti af sýningu í Nýlistasafninu,
var safnið síðan þjófsnautur –
nýtti þýfi annarra. Það hlýtur að
vekja athygli þeirra sem fjármagna
Nýlistasafnið, sem eru einkum
útsvarsgreiðendur í Reykjavík og
skattgreiðendur landsins almennt
(þar á meðal Snæfellingar).
Frelsi til athafna er lykilþáttur
listrænnar sköpunar á öllum
tímum. En það frelsi hvers og eins
nær aðeins að mörkum réttar ann-
arra; sé brotið á eignarrétti annarra
er það lögbrot, og sé brotið gegn
sæmd og heiðri látinna er það til
skammar þeim sem slíkt gera, sem
og þeim sem láta slíkt líðast.
Hér þarf að stíga ákveðið til jarð-
ar á grundvelli laga og almennrar
kurteisi.
Hafi þetta mál litlar eða engar
af leiðingar f y rir viðkomandi,
er ljóst að engin listaverk njóta
verndar laga á Íslandi; það má stela
og vanvirða eldri listaverk að vild
í nafni nýrrar listsköpunar, og það
má ásaka látna listamenn sem ekki
geta svarað fyrir sig um hvað sem
er.
Hugnast það mörgum? n
Þú skalt ekki stela
Eiríkur
Þorláksson
listfræðingur
Hafi þetta mál litlar
eða engar afleiðingar
fyrir viðkomandi, er
ljóst að engin listaverk
njóta verndar laga á
Íslandi; það má stela og
vanvirða eldri listaverk
að vild í nafni nýrrar
listsköpunar, og það
má ásaka látna lista-
menn sem ekki geta
svarað fyrir sig um
hvað sem er.