Fréttablaðið - 27.07.2022, Blaðsíða 14

Biðflokk-
urinn er
stór vegna
þess að í
honum eru
virkjana-
kostir sem
samkomu-
lag er um
að endur-
skoða.
Eitthvað hefur Helga Magnússyni,
eiganda Fréttablaðsins, sárnað, að
ég skyldi í nýlegri færslu á Snjáldru
(Facebook) furða mig á brottrekstri
Kolbrúnar Bergþórsdóttur, ritfær-
asta blaðamannsins þar á bæ, en
Helgi hafði skipað fyrir um hann.
Kolbrún er of sjálfstæð í skoðunum
fyrir hann. Hún er enginn leigu-
penni. Sigar Helgi nú á mig einum
starfsmanni sínum, Ólafi Arnar-
syni, sem segir í Fréttablaðinu 16.
júlí, að ég hafi verið dæmdur fyrir
ritstuld árið 2008. „Öfugt við pró-
fessor Hannes, sem af einhverjum
ósk iljanleg um ást æðum fék k
að halda stöðu sinni við þjóðar-
háskólann þrátt fyrir ritstuldinn,
hefur enginn blaðamanna Frétta-
blaðsins orðið uppvís að því [að]
reyna að stilla fram hugverkum
annarra sem sínum eigin.“
Rangt farið með mál mitt
Auðvitað fer Ólafur rangt með hið
gamla mál mitt. Þótt ekkja Hall-
dórs Laxness hefði sagt opinber-
lega, að ritverk hans væru þjóðar-
eign, og erfingjar skáldsins haldið
því fram við skattyfirvöld, að höf-
undarréttur hans væri einskis virði
og ekki þyrfti þess vegna að greiða
af honum erfðaskatt, höfðaði fjöl-
skylda Laxness mál gegn mér fyrir
brot á höfundarrétti. Hafði ég í
fyrsta bindi ævisögu Laxness nýtt
mér minningabækur hans, sem oft
voru einu heimildirnar um æsku
hans, og getið þess skilmerkilega.
Það var hins vegar síður en svo
ætlun mín að brjóta höfundarrétt.
Eins og Bjarni Þorsteinsson, þáver-
andi starfsmaður Almenna bóka-
félagsins, hafði borið vitni um í
héraðsdómi, höfðu dætur skáldsins
að mínu frumkvæði setið í nær tvo
daga á skrifstofu félagsins við að
skoða handritið. Ég var sýknaður í
héraðsdómi, en gert í Hæstarétti að
greiða fjölskyldunni fyrir not mín
af verkum skáldsins. Var mér ekki
gert að greiða miskabætur eins og
sumir aðrir starfsmenn Háskólans
hafa þurft að gera í dómsmálum.
Ritstuldur er allt annars eðlis en
það brot á höfundarrétti, sem ég
var dæmdur fyrir. Í bókinni Hug-
tökum og heitum í bókmennta-
fræði skilgreinir dr. Jakob Bene-
diktsson ritstuld svo: „Bein og
vísvitandi not á hugverki annars
manns án þess að geta heimildar,
þannig að höfundur birtir orð eða
fræðilegar niðurstöður annarra
sem sitt eigið verk.“ Jakob tekur
fram, að það verði hins vegar ekki
kallaður ritstuldur, „þótt höfundur
noti sér eldri ritverk með því að
setja efni þeirra í nýtt samhengi,
skapa úr því nýja heildarmynd; það
hafa margir höfundar gert allt fram
á þennan dag.“ Hvort tveggja var,
að ég gat heimilda og að ég notaði
mér eldri ritverk með því að setja
efni þeirra í nýtt samhengi, eins og
Laxness sjálfur gerði raunar víða
í verkum sínum. Geri ég rækilega
grein fyrir þessu öllu í ritgerð í Sögu
árið 2005.
Klaufaskapur eða refskapur?
Heldur virðist það hins vegar
klaufalegt, þegar Ólafur segir, að
enginn Fréttablaðsmaður haf i
orðið uppvís að því að „reyna að
stilla fram hugverkum annarra sem
sínum eigin“. Sama dag og grein
Ólafs birtist f lutti Morgunblaðið
frétt af því, að ritstjóri Fréttablaðs-
ins, Sigmundur Ernir Rúnarsson,
hefði í gamalli grein birt undir
eigin nafni langar klausur orðréttar
úr ritgerð eftir Tómas Guðmunds-
son um Kristján f jallaskáld án
þess að geta Tómasar í nokkru. Var
þessu veitt athygli, þegar hin gamla
grein Sigmundar Ernis var endur-
prentuð fyrir skömmu í tímaritinu
Heima er best. Var hér um greini-
legan og grófan ritstuld ritstjórans
að ræða.
Líklega er þó refskapur hér á
ferð frekar en klaufaskapur. Ólafur
hefur vitað af hinum grófa ritstuldi
ritstjórans og þess vegna tekið svo
afdráttarlaust til orða. Hann beinir
kastljósinu vísvitandi að Sigmundi
Erni með tali sínu um, að menn eigi
ekki að halda stöðum sínum, gerist
þeir sekir um ritstuld. Hann reynir
að grafa undan honum í því skyni
að taka sjálfur sæti hans. Í keppn-
inni um hylli Helga Magnússonar
svífast leigupennarnir einskis. n
Keppt um hylli Helga
Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
prófessor í
stjórnmálafræði
Bregðast verður við grein eftir
fulltrúa Landverndar og Ungra
umhverfissinna í Fréttablaðinu
(29.06), þótt seint sé.
Í stöðuskýrslu um stöðu og áskor-
anir í orkumálum frá 1. mars sl.
(stundum kölluð grænbók) var gerð
grein fyrir öllum sviðsmyndum,
sem til voru þá, um orkuskipti. Líka
sviðsmynd þriggja náttúruverndar-
samtaka. Sex sviðsmyndir spanna
allt frá litlum orkuskiptum til fullra
orkuskipta. Þau miða að því að fasa
út yfir einni milljón tonnum af
olíu, bensíni og steinolíu. Það þarf
mikið rafafl, mun meira en nokkur
hundruð megawött sem ná má með
orkusparnaði, glatvarma stóriðju,
fráhvarfi bitcoin-samninga, auknu
rennsli jökulvatna eða betri varma-
nýtingu í núverandi orkuverum.
Til þess þarf sambland vatnsorku,
jarðvarma og vindaf ls umfram
það sem fengist með fyrrgreindum
hætti. Þverpólitísk orkustefna frá
2020 byggir á sjálfbærni og síendur-
skoðuðum markmiðum loftslags-
stefnu. Niðurstaða skýrslunnar eru
30 ábendingar um brýn verkefni
til stjórnvalda, m.a. um mikilvægi
hringrásarhagkerfis.
Sviðmyndir orkuskipta gera
ráð fyrir allt frá litlum vexti/
breytingum í hagkerfinu til mik-
illar uppbyggingar græns iðnaðar,
nýsköpunar, sjávartengds iðnaðar
og landbúnaðar með óvissu lang-
tíma mati á orkuþörf. Í skýrslunni
er einnig fjallað um þann mögu-
leika að einhver stór málmiðjuver
hætti starfsemi og orka losni þar
til fullra orkuskipta. Samtímis er
bent á að lítill pólitískur vilji er
til að segja upp samningum við
þau. Ég get giskað á að það sé m.a.
vegna stærðar þeirra í hagkerfinu,
af leiddrar starfsemi og þess að
álverin stefna að niðurdælingu kol-
díoxíðs og jafnvel kolefnislausum
rafskautum. Nýjasta skrefið gæti
verið varmaframleiðsla með vatni
og bráðnu áli er breytir málminum
í súrál sem nota má aftur.
Sviðsmyndir fullra orkuskipta
eru gróflega degnar upp vegna þess
að átján ár eru til stefnu miðað við
sett markmið 2040. Á næstu árum
breytir tækniþróun orkuskipta,
einkum á sjó og í lofti, auðvitað
miklu um framfarir og eftirspurn
eftir raforku. Hitt er um leið aug-
ljóst að heildarlosun Íslands, að
frátaldri losun frá uppþurrkuðu,
breyttu og illa förnu landi, nemur
eftir sem áður 4 til 5 milljónum
tonna af kolefnisígildum. Losun í
bílasamgöngum (þar er árangur
þegar nokkur), frá vinnutækjum, í
sjávarútvegi (þar er árangur þegar
nokkur), landbúnaði, o.fl. greinum
minnkar enn of hægt, miðað við
Parísarsamkomulagið 2030. Flug og
siglingar milli landa og orkufrekur
iðnaður lúta ytri kvótakerfum. Þar
er of hæg þróun á okkar könnu.
Full orkuskipti ná til allrar los-
unar úr jarðefnaeldsneytisvélum
í íslenskri notkun. Það samsvarar
varla 12% losunar Íslands, eins og
segir í greininni. Sú tala gæti átt við
öku- og vinnutæki á landi. Losun frá
rúmlega 1.000.000 tonnum af jarð-
efnaeldsneyti á ári, í lofti, á sjó og
landi er miklu hærra hlutfall heild-
arlosunar en 12%. Samtímis er líka
tekist á við kolefnislosun úr lausum,
þurrum, votum og skemmdum jarð-
vegi og sífrera (alls milljónir tonna á
ári), en sú barátta er löng og ströng.
Töluvert er fjallað um ramma-
áætlun í skýrslunni. Lögin eru eina
nothæfa, sýnilega verkfærið til
þess að tryggja sem mesta sátt um
heildarskipulag raforkuframleiðslu
í meðförum faghópa, almennings og
Alþingis. Á það hefur reynt árum
saman. Frá 2010 að telja hafa komið
nýjar breytur í orkumál og ramma-
áætlun: Breytt loftslagsmarkmið,
full orkuskipti, möguleg vindorka
og tillögur um að lækka aflviðmið
virkjana og loks að tekið skuli tillit
til allra þriggja þátta sjálfbærni. Það
merkir að endurmeta ber náttúru-
þáttinn í ljósi þróunar t.d. umhverf-
is- og ferðamála. Enn fremur að
draga skuli samfélagsþáttinn betur
inn í mat ásamt efnahagslega þætt-
inum. Biðflokkurinn er stór vegna
þess að í honum eru virkjanakostir
sem samkomulag er um að endur-
skoða. Ný verkefnisstjórn er tekin
við og vinnur faglega eins og hinar.
Það er ekki ósigur náttúruverndar,
sem er önnur grunnundirstaða
samfélagsins, að færa kosti inn eða
úr f lokknum. Eða vega þá að nýju
með víðtækari eða breyttum for-
sendum sjálfbærni en lengst af var
gert, þ.e. á meðan umhverfisvið-
mið voru fyrst og fremst höfð til
hliðsjónar. Hin grunnundirstaða
samfélagsins eru náttúrunytjar sem
eru ekki sjálfvirkt og fyrirfram sam-
nefndar eyðileggingu náttúrunnar.
Á milli þessara tveggja undirstaða
þarf að vera jafnvægi og um þær
sæmileg sátt í landinu. Einnig um
að beita sjálf bærni sem leiðarljósi
við náttúrunytjar. Það snertir eðli-
lega alla náttúruvernd og fyrrnefnt
jafnvægi. n
Um kolefnislosun,
orkuskipti og rammaáætlun
Ari Trausti
Guðmundsson
fyrrverandi þing-
maður og einn
þriggja höfunda
stöðuskýrslunnar
Enn skal áréttað að umrædd
blaðaskrif fyrir 40 árum sem
greinarhöfundur vitnar til voru
samantekt eins og rækilega kom
fram í lok greinarinnar. Greinar-
höfundur kýs að taka það ekki
fram – og er það sannarlega að
vonum. n
ATHUGASEMD FRÁ RITSTJÓRA
MEST LESNA DAGBLAÐ LANDSINS
LESTU
BLAÐIÐ
Í SÍMANUM
14 Skoðun 27. júlí 2022 MIÐVIKUDAGURFRÉTTABLAÐIÐ