Feykir - 02.06.2021, Blaðsíða 6

Í þessari grein verður fjallað um
kennslu í hestamennsku en
breytingin sem orðið hefur frá því
sem áður var hvað varðar skilning á
að hestamennsku megi læra er
nánast alger. Þó mest hafi gerst hvað
þetta varðar á seinni áratugum er
viðleitni í þessa átt þó mun eldri.
Þannig birtust tvær fræðslugreinar í
8. árg. Búnaðarritsins árið 1894: Um
tamningu hesta, eftir Gunnar Ólafsson,
bónda í Lóni í Skagafirði, og Um
járning á hestum eftir Sveinbjörn
Ólafsson búfræðing. Árið 1925 kom út
kverið Hestar eftir Daníel Daníelsson,
ljósmyndara, hestamann og fyrsta
formann Fáks, og Einar E. Sæmundsen,
skógarvörð og hestamann, kostunar-
maður útgáfunnar var Steindór Gunn-
arsson prentari og athafnamaður,
hestelskur vel. Hann stofnaði Stein-
dórsprent 1934 og það fyrirtæki gaf út
árið 1937 endurminningar Daníels,
sem hann ritaði sjálfur; Í áföngum og
er hið merkasta rit. Hestamennska og
margt annað kemur þar fyrir. Árið
1957 kom út eftir Einar E. Sæmundsen
skáldsagan Sleipnir með undirtitilinn:
Saga um hest hjá bókaútgáfunni
Norðra. Ákaflega hjartnæm og læsileg
bók sem hefur að inntaki viðleitni til að
bæta og fegra hestamennskuna.
Það var svo árið 1951 að fyrsti vísir
að reiðskóla var settur upp við Bænda-
skólann á Hvanneyri fyrir forgöngu
Gunnars Bjarnasonar og tveimur árum
síðar kom út hjá LH bókin Á fáki –
kennslubók í hestamennsku eftir þá
Boga Eggertsson og Gunnar Bjarna-
son. Morgunblaðsskeifan var fyrst veitt
á Hvanneyri 1957 og fáeinum árum
síðar líka á Hólum, sjá nánar í 14. tbl.
þessa árs, þar er líka fjallað um það
réttindakerfi sem varð til hvað reið-
kennslu áhrærir inna vébanda FT, en
alger þáttaskil urðu í reiðkennslu-
málum upp úr 1970. Enn þá var þó
ekkert eiginlegt skólanám til staðar en
ungmenni sem höfðu áhuga á hesta-
mennsku og hugðust jafnvel leggja
hana fyrir sig sóttu gjarnan í almennt
búfræðinám og mikill vegsauki þótti af
því að vinna Morgunblaðsskeifuna.
Hólaskóli;
bændaskóli verður háskóli
Í áður tilvitnaðri grein í Feyki er getið
um endurreisn Hólaskóla árið 1981.
Lögð var þá áhersla á hestamennsku í
búfræðináminu. Nýtt hesthús var tekið
í notkun árið 1982, en það er nú orðið
elsta hesthúsið sem enn er í notkun á
Hólastað. Hestamennskunámið efldist
jafnt og þétt á Hólum en hestamennska
og hrossarækt áttu sér mun lengri sögu
HESTAR OG MENN | palli@feykir.is
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Kennsla í hestamennsku
Anna Bretaprinsessa og Eyjólfur Ísólfsson, tamningameistari og yfirreiðkennari á Hólum, á reið í Hjaltadal
í júlí 2002. Anna situr stóðhestinn Töfra frá Selfossi og Eyjólfur Þotu frá Hólum. Anna prinsessa er mikil
hestakona og í forystu alþjóðasamtaka hestamennskunnar (FEI) og mætti á vegum samtakanna á 15.
landsmót LH og BÍ sem haldið var á Vindheimamelum 2. til 7. júlí. Heimsókn Önnu prinsessu var mikill
heiður fyrir hestamennskuna á Íslandi og íslenska hestinn, því ekki aðeins er Anna tignasti gestur sem til
landsmóts hefur komið heldur felst mikil viðurkenning í að fulltrúi FEI komi á landsmót.
LJÓSMYND ÚR BÓKINNI ÍSLENSKI HESTURINN SEM ÚT KOM 2004 Á VEGUM MM OG SÍH, LJM.: ANNA FJÓLA GÍSLADÓTTIR
en þetta við bændaskólann. Umsvifa-
mikil hrossarækt og tamningastafsemi
fór þar fram en Hrossaræktarbú ríkisins
var stofnsett á Hólum árið 1962 með
það að stefnumiði að hreinrækta hin
svokölluðu austanvatnahross (Svaða-
staðastofn). Búinu var sett reglugerð
árið 1971. Árið 1989 var þeirri reglugerð
svo gerbreytt þegar ný var sett. Starfið á
búinu skyldi verða í samræmi við
nýjustu þekkingu í kynbótafræði og
horfið var frá hreinræktun austan-
vatnahrossa. Ríkisbúið féll síðar inn í
rekstur skólabúsins.
Árið 1989 reis reiðhöll á Hólum,
áföst aðstöðuhúsi hesthússins frá 1982,
var þetta fyrsta reiðhöllin á Norðurlandi
en Reiðhöllin í Reykjavík, sú fyrsta á
landinu, reis tveimur árum áður. Árið
1991 var sett upp hringgerði á Hólum,
hið fyrsta á landinu. Þau eru nú orðin
óteljandi mörg enda hið mesta þarfa-
þing við tamningu hrossa.
Samhliða uppbyggingu reiðkennslu
á Hólum, og í raun líka vaxandi starf-
semi á þessum vettvangi á Hvanneyri
þó svo verkaskiptingu bændaskólanna
skyldi svo háttað að áherslan á hesta-
mennskuna yrði fyrst og fremst á
Hólum, hélt réttindakerfi FT, sem áður
hefur verið minnst á, áfram að þróast og
festa sig í sessi. Þannig hlutu fyrstu
A-stigs reiðkennarar FT réttindi sín árið
1988. Hvað verkaskipti Hóla og Hvann-
eyrar varðar hefur námið þróast á fyrr-
nefnda staðnum með atvinnugreinina;
hrossarækt, tamningar, þjálfun og reið-
kennslu í huga, en á hinu síðarnefnda
með skírskotun til hins almenna
iðkanda. Á Hvanneyri hófust þannig
námskeiðin „Af frjálsum vilja“ undir
forystu Ingimars Sveinssonar árið 1993
sem segja má að felist í útfærslu á
tamningaaðferðum sem oft eru kennd-
ar við Monty Roberts. Reynir Aðal-
steinsson, fyrsti tamningameistari FT
árið 1978 og einn af fyrstu A-stigs
reiðkennurum FT, starfaði svo þar sem
yfirreiðkennari frá árinu 2006 til 2012
er hann lést. Hann byggði þar upp
reiðfræðslunámið Reiðmanninn sem
ætlað er hinum almenna hestamanni og
hófst árið 2008.
Annar tamningameistari FT, Eyjólf-
ur Ísólfsson sem hlaut þá gráðu árið
1985 ásamt með Sigurbirni Bárðarsyni
og þeir hlutu og A-reiðkennararéttind-
in í fyrsta hópnum, var ráðinn til Hóla
snemma á tíunda áratugnum og starfaði
þar, lengst af sem yfirreiðkennari, í 15
ár. Eyjólfur hefur jafnframt sinnt reið-
kennslu mikið erlendis og er nú búsettur
í Danmörku og gegnir m.a. stöðu
prófessors í reiðmennsku við SLU en í
Wången í Jämtlandi er t.d. miðstöð
reiðkennslu á íslenskum hestum í
Svíþjóð.
Strax árið 1992 hófst formlegt samstarf
FT og Hólaskóla um kennslu í hesta-
mennsku og árið 1994 fengu útskrifaðir
nemar frá Hólum rétt til aðildar að FT.
Árið 1996 var reiðkennara- og þjálf-
arabraut Hólaskóla og FT stofnsett og
fyrstu reiðkennararnir voru útskrifaðir
þá um vorið. Þetta nám var sprotinn að
hestafræðideildinni. Jafnframt færð-
ust öll inngöngupróf í FT til Hóla.
Vitaskuld er það svo að hver getur haft
sína skoðun á því hversu æskilegt er að
færa starfsemi frjálsra félaga, eins og
t.d. FT, undir ríkið, Hólaskóla í þessu
tilviki, en hvað varðar vöxt og viðgang
formlegs réttindanáms í hestamennsku
er hér um stórvirki að ræða. Á þessum
tíma gegndi Trausti Þór Guðmundsson
embætti formanns FT og Jón Bjarna-
son, síðar alþingismaður og ráðherra,
var skólastjóri á Hólum.
Hvanneyri og Hólar gerðu með sér
samning um menntun í reiðmennsku á
háskólastigi árið 1998, en á Hvann-
eyri hafði starfað háskóladeild allt frá
árinu 1947. Árið 2000 var farið að
bjóða upp á þriggja ára sérhæft
hestafræðinám við Hólaskóla með
áherslu á þjálfun og reiðmennsku, þar
sem tvö seinni árin voru á háskólastigi.
Árið 2006 kom Hólaskóli fram með
Knapamerkjakerfið til að nota við
almenna en markvissa hestamennsku-
kennslu. Knapamerkjakerfið, sem
gefið er út í bókarformi, hefur fimm
stig og gera efri stigin kröfu um
umtalsverða getu. Kerfið var tekið upp
í fræðslustarfi hjá hestamannafélög-
unum og er metið til eininga í fram-
haldsskólum. Í nokkrum skólum hafa
síðan verið settar á laggirnar sérhæfðar
hestamennskubrautir til stúdents-
prófs.
Háskólinn á Hólum var síðan form-
lega stofnaður árið 2007 og tók við allri
starfsemi sem áður var á vegum
Bændaskólans á Hólum. Árið 2010 var
tekið upp BS-nám í reiðmennsku og
reiðkennslu á Hólum og er námið við
hestafræðideildina í sífelldri þróun.
Niðurlagsorð
Þetta er síðasta greinin fyrir sumar-
leyfi og er um leið sleginn botninn í
umfjöllun um sögu íþróttakeppninnar,
heimsleikanna og kennslu í hesta-
mennsku. Í fyrsta tölublaði Feykis í
september næstkomandi verður hafin
umfjöllun um sögu hrossakynbóta en
þar er af miklu að taka. Ég þakka þar
með að sinni og vona að lesendur fái
vel notið sumarsins.
Kristinn Hugason
forstöðumaður
Söguseturs íslenska hestsins
6 22/2021