Fréttablaðið - 09.08.2022, Blaðsíða 26

Þegar ég geng upp Laugaveginn
frá Hlemmi, verður mér oftsinnis
hugsað til Gunnars Arnar mynd-
listarmanns sem yfirgaf okkur svip-
lega árið 2008. Um miðjan áttunda
áratuginn var hann með vinnustofu
á þriðju hæð við Laugaveginn, ekki
langt frá bensínstöðinni sem Jón
Gnarr gerði fræga. Þar var Gunnar
Örn einnig búsettur á tímabili, þótt
það væri örugglega ekki tekið fram
Heiðnar sýnir Gunnars Arnar í sýningu og bók
í leigusamningi. Og þar sem maður
datt inn til hans síðla morguns til
að spjalla og sníkja kaffi, mátti oft
heyra skrjáf eða svefnhljóð í einu
horni, bak við fortjald, þar sem
Gunnar Örn geymdi bedda sinn.
Þar sváfu úr sér þreytuna nætur-
gestir listamannsins hverju sinni,
en kvenhylli hans var við brugðið.
En viðmótið var ætíð hið sama,
hvernig sem stóð í bólið hans, hlý-
legt, glaðlegt og uppfullt með ein-
lægan áhuga á áliti aðkomumanns
á því sem hann var með á trönunum
hverju sinni.
Nú um stundir skynja ég betur
en áður hversu mikið ferill Gunn-
ars Arnar segir okkur um aðstæður
í íslensku myndlistarlífi á síðustu
áratugum 20. aldar. Árið 1974,
þegar ég kom til starfa á myndlistar-
vettvangi, fann ég fyrir nokkurri
óþreyju gagnvart ríkjandi ástandi.
Eins og ýmsir aðrir námsmenn hafði
ég fylgst með listhræringum hér úr
fjarlægð í nokkurn tíma, fjörbrotum
formhyggjunnar, eins og þau birtust
í abstraktlistinni, og síðan margvís-
legum og stundum grínaktugum
uppátækjum SÚM-manna. Mér
þótti skorta á inntakið og alvör-
una í þessari myndlist, einna helst
meðvitund um heimsmyndina og
hlutverk mannsins innan hennar. Í
mínu tilfelli hafði það vísast nokkur
áhrif að ég var nýkominn frá námi
í Bretlandi, þar sem Francis Bacon
bar ægishjálm yfir aðra mynd-
listarmenn. Í verkum hans þóttist
ég finna fyrir djúpstæðum – og oft
ógnvekjandi – skilningi á tilvistar-
legri kreppu nútímamannsins.
Gengið nærri manninum
Margir urðu til að fagna því þegar
uppi á Íslandi fóru að sjást málverk
með viðlíka áherslum og í verkum
Bacons, átakamiklar samantektir
um mannlíf undir álagi og á ögur-
stundum. Í rauninni voru engin
fordæmi í íslenskri myndlist fyrir
mannamyndum af þessu tagi. Og
fáir íslenskir listamenn gengu eins
nærri líkamlegu og andlegu atgervi
mannsins í verkum sínum eins og
Gunnar Örn gerði á áttunda ára-
tugnum. Þó er ofsagt að hann hafi
rutt þessa braut upp á sitt einsdæmi.
Til að mynda er þreifingar í þessa
veru að finna í verkum Eiríks Smith
frá og með 1968, en af þeim vissu
fáir þar sem listamaðurinn hélt
þeim fyrir sig. Um svipað leyti vann
Haukur Dór einnig fjölda ágengra
málverka af fólki.
Blómaskeið Gunnars Arnar sem
listmálara stóð yfir frá því snemma
á áttunda áratugnum og fram undir
1990, þegar hann hafði snúið baki
við heimsins glaumi og sest að
austur að Kambi á Þjórsárbökkum.
Á þessu skeiði gekk Gunnar Örn í
gegnum nokkrar umbreytingar og
endurskoðaði hugmyndir sínar og
viðfangsefni. Framan af leitaði hann
fyrir sér í sjálfu manneðlinu og vann
þá fyrst og síðast út frá eigin sjálfs-
vitund, stakir og aðþrengdir karlar
og konur urðu ígildi hennar. Upp úr
þessari eftirgrennslan listamanns-
ins þróaðist síðan hugmyndin um
tvíeðli mannskepnunnar: hið karl-
læga og kvenlæga, sál og líkama,
hið mennska og hið dýrslega. Þessi
glíma við tvíeðlið reis einna hæst í
verkunum sem Gunnar Örn gerði
upp úr 1983 út frá ormsmótífinu
sem hann uppgötvaði í Þjóðminja-
safninu. Orminn hreif listamaður-
inn úr hvort tveggja fornnorrænu og
kristilegu samhengi og umbreytti í
einkalegt tákn, sérstætt og marg-
rætt. Í verkum hans varð ormur-
inn ýmist eins konar framlenging
náttúruaflanna, tákn óhaminnar
ástríðu eða losta, eða hins dýrs-
lega eðlis manns og konu, allt eftir
samhenginu. Eða eins og banda-
ríski listfræðingurinn Edward F.
Fry sagði um þessi verk Gunnars
Arnar: „(Ormurinn) er í senn vitni
og túlkari mannlegrar hegðunar, en
þó fyrst og fremst hið ókunna afl,
hvort heldur er í manni eða náttúru,
aðgreint frá mannlegri vitund og
vilja, en þó til staðar í hverjum ein-
staklingi sem hið dularfulla frumafl
allrar tilvistar.“(1985).
Styrkur og Akkilesarhæll
Ormurinn er undirstaða alþjóð-
legrar velgengni Gunnars Arnar
á þessum áratug. Þekktur banda-
rískur galleristi, Achim Moeller,
tók listamanninn upp á arma sér og
sýndi verk hans í New York, seldi í
framhaldinu málverk eftir hann til
Guggenheim-safnsins. Í kjölfarið
fylgdu sýningar fyrir Íslands hönd á
Tvíæringnum í San Paolo og Tvíær-
ingnum í Feneyjum 1988. Þetta var
býsna vel af sér vikið af sjálflærðum
listamanni.
Raunar má segja að sjálfmenntun
Gunnars Arnar hafi verið hvort
tveggja styrkur hans og Akkilesar-
hæll. Hefðu aðstæður listamannsins
verið aðrar en þær voru er hann óx
úr grasi efa ég ekki að hann hefði
leitað sér myndlistarmenntunar.
En eins og málin æxluðust tók hann
snemma að þreifa fyrir sér upp á
eigin spýtur í myndlistinni, átti þá
að baki nám í sellóleik. Í framhald-
inu varð sjálfmenntunin honum
uppskrift að því sem hann taldi vera
listrænt sjálfstæði, leið til að þróa
sinn eigin stíl. Og það gerði Gunnar
Örn, upp að vissu marki. Hann fann
leið fram hjá hefðbundinni útlínu-
teikningu með því að vinna beint
í málninguna með gúmmísköfu,
spaða, tuskum eða breiðum pensli,
og þar sem hann réði illa við rými í
myndum sínum, a.m.k. fyrst í stað,
færði hann atburðarás í myndum
sínum iðulega upp á yfirborð þeirra.
Þegar upp er staðið er þetta tvennt
sennilega uppistaða þess frumstæða
seiðmagns sem finna má í bestu
myndum hans.
En „frjáls og óháður“ er enginn
myndlistarmaður. Í raun eru verk
Gunnars Arnar mótuð í sömu
deiglu og verk Matisses, Picassos,
Bacons og de Koonings, sömuleiðis
hefðu þau aldrei orðið til nema
fyrir kynni hans af miðaldalist og
myndlist frumþjóða. Og sjálfmennt-
unin kemur Gunnari Erni í koll
síðar, þegar fríhendisteikning sækir
á hann og þá koma fram í myndum
hans ákveðnir smíðagallar. Um þá
galla held ég að hann hafi verið með-
vitaður, kannski var það þess vegna
sem sóttu á hann bæði óyndi og efi
þegar frá leið. Auk þess tók sig upp
aftur gamall áhugi Gunnars Arnar á
andlegum málefnum, sem honum
tókst ekki að ná utan um í síðari
myndum sínum, a.m.k. að mati þess
sem þetta skrifar.
Veglegur bautasteinn
Þegar best lætur er Gunnar Örn
einn af særingamönnum íslenskrar
myndlistar. Hann ferðast með okkur
inn í heim innri tilveru og magnar
þar upp seið á mörkum nútíðar og
eilífðar, vitundar og náttúru, þar
sem „öll meginrök í mannlegu lífi
og hegðan eiga sitt heima“, svo aftur
sé vitnað í Edward F. Fry .
Tilefni þessara skrifa er að sjálf-
sögðu yfirlitssýningin á verkum
Gunnars Arnar sem nú stendur yfir í
Hafnarborg, Hafnarfirði. Sýningin er
sérstakt fagnaðarefni, einkum í ljósi
áhugaleysis íslenskra safna um arf-
leifð nýlátinna (og löngu látinna …)
myndlistarmanna. Sýningunni
fylgir vegleg bók, sem er einstök hyll-
ing Sigurgeirs Sigurjónssonar ljós-
myndara til vinar síns, listamanns-
ins. Útlitshönnun bókarinnar, hrein,
tær og laus við sérvisku, er í höndum
snillingsins Ámunda Sigurðssonar.
Hér er listamanninum reistur veg-
legur bautasteinn.
Aldís Arnardóttir, forstöðumaður
Hafnarborgar, rekur feril Gunnars
Arnar, og gerir það prýðisvel. Ég vil
í lokin einungis velta því upp hvort
nokkur vel valin samtöl við sam-
tímamenn hans hefðu ekki bætt
einhverju við oft staðlaðar álykt-
anir gagnrýnenda. Sjálfur er ég
sannfærður um að samtölin hefðu
varpað nýju ljósi á samskipti lista-
manna á þessum tíma, ekki síst
samskipti Gunnars Arnar og nokk-
urra yngri listamanna, sem töldu
sig hafa einkarétt á „nýja express-
jónismanum“. n
Um þessar mundir stendur
yfir sýning á verkum eftir
listamanninn Gunnar Örn
Gunnarsson í listasafninu
Hafnarborg í Hafnarfirði.
Sýningin sem spannar allan
feril Gunnars veitir einstaka
sýn í fjögurra áratuga langan
feril listamannsins.
Aðalsteinn Ingólfsson
Þegar best lætur er
Gunnar Örn einn af
særingamönnum
íslenskrar myndlistar.
FAXAFENI 5
Reykjavík
588 8477
DALSBRAUT 1
Akureyri
588 1100
SKEIÐI 1
Ísafirði
456 4566
VEFVERSLUN
www.betrabak.is
OPIN ALLAN SÓLARHRINGINN
LÝKUR Á
SUNNUDAG
SUMARÚTSALA
BETRA BAKS
20%
AFSLÁTTUR
AF TEMPUR
60%
AFSLÁTTUR

10-40%
A F H E I L S U I N N I S KÓ M
EXCLUSIVE TOPPER
Gæsadúnn. 90 x 200 cm.
Verð: 30.900 kr.
Nú 12.360 kr.
Verð og vöruupplýsingar í auglýsingunni eru birtar með fyrirvara um prentvillur.
Gunnar Örn Gunnarsson listamaður í Gallerí Kambi. MYND/AÐSEND
14 Menning 9. ágúst 2022 ÞRIÐJUDAGURFRÉTTABLAÐIÐMENNING FRÉTTABLAÐIÐ 9. ágúst 2022 ÞRIÐJUDAGUR