Fréttablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 8

Fréttablaðið - 03.11.2022, Blaðsíða 8
Kynslóð- irnar nú til dags eru vanar öryggis- vörnum sem eru með örygg- ið í fyrir- rúmi. Hilmar Snorrason Mannskæðustu sjóslys Íslands Mesta sjóslys Íslandssögunnar átti sér stað þann 6. júlí 1942 þegar skipalestin QP-13 sigldi inn í tundurduflabelti norður af Straumsnesi, nyrst á Vest- fjörðum. Skipalestin samanstóð af nítj- án kaupskipum sem voru ýmist á leiðinni til Bandaríkjanna eða Bretlands ásamt nokkrum vopnuðum fylgdarskipum og tundurduflaslæðara. Á leið skipanna var tundur- duflabelti sem Bretar höfðu lagt til varnar gegn þýskum her- skipum en sjö sjómílna breið renna var í beltinu þar sem skipin gátu siglt gegnum. Vegna slæmra veðurskilyrða og mis- skilnings sigldi lestin hins vegar á tundurduflabeltið og fórust þar nokkur skip. Þrátt fyrir að í kjölfarið hafi mikil þrekraun verið unnin í björgunarstarfi við erfiðar að- stæður fórust yfir tvö hundruð í slysinu. Annað mannskætt sjóslys við Ísland átti sér stað þegar hollenska skipið Het Wapen van Amsterdam strandaði á Skeiðarársandi 19. september 1667 á leið frá Austur-Indíum. Um tvö hundruð manns voru um borð í skipinu en aðeins 60 þeirra björguðust eftir mikla hrakninga. Margir töldu að skipið hefði borið dýrmætan farm og hefur það stundum verið kallað gull- skipið. Í gegnum árin hafa verið gerðar margar tilraunir til að finna skipið í sandinum, meðal annars með drónum og málm- leitartækjum, en án árangurs. Síðastliðinn áratug hefur banaslysum sjómanna við strendur landsins fækkað verulega og hefur ekkert banaslys orðið síðustu fimm ár. Áfanganum var fagnað í fyrsta sinn árið 2008. Var þetta í áttunda sinn á þret- tán árum sem engin bana- slys urðu. Öryggiskennd hjá nútímasjómönnum er mun meiri. Samgöngustofa kynnti í gær nýtt miðlægt skráningarkerfi sem gerir útgerðum kleift að tilkynna slys og atvik tengd sjómönnum rafrænt. Með því er markmiðið að auðvelda útgerðum að uppfylla lagalega til- kynningarskyldu sína en auk þess geta sjómenn sjálfir, óháð starfstitli, skráð slys og atvik þar sem litlu mátti muna að slys hefði orðið. „Sem meðlimur í rannsóknar- nefnd á slysum á sjó og skólastjóri Slysavarnaskólans veit ég að það hefur verið hörgull á því að sjó- menn tilkynni sjóslys. Slys hafa jafn- vel verið tilkynnt árum eftir að þau komu upp, en með þessum búnaði geta einstaklingarnir farið sjálfir inn og tilkynnt þetta undir eins. Það er enn í ábyrgð skipstjóra að tilkynna hvert tilvik, en það er ekkert að því að fá fleiri tilkynningar. Með þessum hugbúnaði erum við að færa okkur í rafrænt umhverfi,“ segir Hilmar Snorrason, skólastjóri í Slysavarna- skóla sjómanna,  sem situr í rann- sóknarnefnd samgönguslysa á sjó, í samtali við Fréttablaðið þegar hann ræðir þessa nýjung. „Þegar það verður slys á sjó er til- kynningarskylda hjá öllum þeim sem um það vita, að tilkynna það til rannsóknarnefndarinnar, en það hefur verið hörgull á því. Menn hafa iðulega munað  að senda tilkynn- ingu inn til Sjúkratrygginga Íslands og talið jafnvel að með því væri það jafngildi að senda rannsóknarnefnd- inni, en það er ekki. Þetta kerfi veitir okkur vonandi betri yfirsýn.“ Koma þessu í verkferla Hilmar segir mikilvægt að koma þessu kerfi í daglega verkferla hjá sjómönnum þar sem forvarnargildið geti reynst afar mikilvægt. „Það er okkar að koma þessu inn í verkferla og gera þetta að eðlilegum hluta af starfinu, að meðal fyrstu við- bragða eftir slys sé að tilkynna þau. Það getur reynst heilmikil forvörn í þessu. Sjómaður sem lendir í slysi og telur sig hafa verið klaufa þegar slys kemur upp og sleppir að tilkynna atvikið, en það getur verið að annar sjómaður geti lært af mistökunum og gæti sín í slíkum aðstæðum. Starf okkar í skólanum gengur að mörgu leyti út á forvarnir,“ segir Hilmar sem segir tvær tegundir slysa algengastar. „Fallvarnir eru algengustu slysin, bæði hér og á heimsvísu. Ef ég ætti að telja upp algengustu slysin þá tengj- ast þau líklegast stungusárum, enda meginþorri okkar sjómanna eru fiskimenn sem vinna með hnífa og eru að skera sig. Slíkur skurður getur leitt til taugaskemmda sem hafa langtímaáhrif. Það þekkja margir sjómenn að vera með kalda putta,“ segir Hilmar og heldur áfram: „Ég veit um tilvik þar sem ein- staklingar voru ekki vissir um hvort það ætti að tilkynna atvikið, en við tölum alltaf um mikilvægi þess að tilkynna frekar meira en minna. Það er engin yfirheyrsla sem fylgir því, en það tryggir að atvikið er á skrá. Ef það kemur upp síðar að það séu langtímaáhrif af slysinu, þá er auð- veldara að rekja hvernig slysið bar að og hvaða afleiðingar voru. Þetta er líka mikilvægt fyrir sjómanninn, ef slysin eru ekki skráð getur hann misst af bótum eða rétti á sjúkra- kostnaði og sjúkraþjálfun.“ Hilmar hefur verið í þessum geira í tæp þrjátíu ár og segir drauminn að eiga slysalaust ár, en hann segir nýja kerfið vonandi skref í þá átt. „Fjöldi slysa er ekki mælanlegur í fjölda tilkynninga, það getur verið að sama mál sé ekki tilkynnt eða tvítilkynnt. Ef tilkynningarnar leiða til bættra forvarna getum við bætt vinnulag til frambúðar. Ég á mér þann draum að það verði engin slys eitt árið. Við náum því, “ segir Hilmar. „Þetta tól er gríðarlega öfl- ugt í þeirri vegferð að komast að núll slysa markinu.“ Alvarlegum slysum fækkað Hilmar hefur starfað við rannsókn sjóslysa í tæpa þrjá áratugi en hann segist sjá mælanlegan mun í fjölda alvarlegra tilvika og segir hann margþætta ástæðu þar að baki. „Þegar ég byrjaði í rannsóknar- nefnd sjóslysa árið 1995 vorum við að eiga við miklu fleiri alvarleg slys. Þá var algengara að einstaklingar urðu örkumla, en sem betur fer eru atvikin í dag flest minni háttar. Það hefur greinileg breyting átt sér stað, alvarlegum slysum fer fækkandi og um leið hefur tilkynningum til Sjúkratrygginga líka fækkað,“ segir Hilmar. Það sé samspil margra þátta, meðal annars betri hvíldar skipverja. „Það er önnur breyting sem ekki má horfa fram hjá. Á stærstum hluta skipa hér á landi eru komnar tvær áhafnir, skiptiáhafnir. Menn eru úthvíldari og ég er alveg sannfærður um að það hafi jákvæð áhrif.“ Hann segir að það sé einnig við- bragðsaðilum að þakka. „Annað sem hefur breyst er að við erum með nýrri skip og betri búnað. Svo hefur þyrla Landhelgis- gæslunnar komið mönnum á undra- verðum hraða undir læknishendur þegar þess er þörf. Það eru ofsalega margir þættir sem koma að þessu, Samgöngustofa á hlut í þessu með aðhaldi sínu og tryggingarfélögin með sínum áherslum á forvarnir. Það eru margir sem eiga hlut í þessu. Svo er það skólinn, þó að ég sé auðvitað ekki hlutlaus þar.“ Hugarfar sjómanna breyst Þar sem Hilmar nálgast þrjá áratugi í starfi sér hann sýnilegan mun á viðhorfi sjómanna sem setjast á skólabekkinn í fyrsta sinn í dag og þegar hann var að hefja störf. „Okkur hefur tekist að koma að þekkingu hjá sjómönnum sem þeir eru að nýta sér, en þetta snýst um breytt viðhorf. Það er eitt að kenna, en annað hvernig sjómaðurinn vinnur úr því. Við tölum mikið um áhættumat, að sjómaðurinn geri sér stöðugt grein fyrir stöðunni í staðinn fyrir að velta fyrir sér hvað fór úrskeiðis eftir á. Sjómaðurinn getur sannarlega unnið mikið for- varnarstarf á eigin skipi með því að hafa augun og eyrun opin og horfa gagnrýnum augum á umhverfið. Þetta kerfi er um leið möguleiki til þess.“ Hilmar er glettinn þegar hann rifjaði upp fyrstu árin sem nám- skeiðið þeirra varð að skyldufagi og eldri sjómenn þurftu að setjast á skólabekk. „Slysavarnaskóli sjómanna var settur á laggirnar árið 1985 og átta árum síðar var hann gerður að skyldufagi fyrir sjómenn. Það voru margir fúlir á sínum tíma, þeir kunnu og vissu þetta allt og þurftu ekkert á þessu að halda. Í dag eru kynslóðir sjómanna sem þekkja ekkert annað og tala um mikilvægi þess að sitja þetta námskeið og við- halda þekkingunni. Það skiptir máli að hamra járnið til að upplýsing- arnar komist inn,“ segir Hilmar og tekur undir að það sé meiri öryggis- kennd í yngri kynslóðinni. „Kynslóðirnar nú til dags eru vanar öryggisvörnum sem eru með öryggið í fyrirrúmi. Hlutum eins og hjálmaskyldu á reiðhjólum og sætisbeltum í bíl. Maður man eftir því að heyra hérna að menn sem komu utan af landi keyrðu aldrei með bílbelti í heimabyggðinni, bara í Reykjavík, en öryggismenningin er allt önnur í dag. Það fer enginn út á þilfar á skipi hjálmlaus lengur. Ég trúi því varla að það gerist. Það er stutt síðan það var fyrsta árið án banaslyss og það hafa mörg ár fylgt eftir. Það hafa aðrar þjóðir horft til þessa og velt fyrir sér hvað við höfum verið að gera. Stór hluti af því er að við erum með kynslóðir sjómanna sem þekkja ekkert annað en að fara í gegnum menntunina,“ segir Hilmar og bætir við að helsta þróunin sé í hugarfari sjómanna. „Menn átta sig á því að þeir vilji komast heim. Skipin hafa tekið framförum, en í enda dagsins er það sjómaðurinn sem hefur tekið hvað mestum framförum í þessum málum.“ n Alvarlegum sjóslysum fækkað til muna Hilmar Snorra- son, skólastjóri Slysavarnaskóla sjómanna. FRÉTTABLAÐIÐ/ VALLI Þegar slys verður á sjó hvílir tilkynn- ingarskylda á öllum þeim sem um það vita. Hörgull er þó á að slys séu til- kynnt. FRÉTTABLAÐIÐ/ STEFÁN Kristinn Páll Teitsson kristinnpall @frettabladid.is 8 Fréttir 3. nóvember 2022 FIMMTUDAGURFRÉTTABLAÐIÐFRÉTTASKÝRING FRÉTTABLAÐIÐ 3. nóvember 2022 FIMMTUDAGUR

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.