Fréttablaðið - 24.02.2023, Blaðsíða 27

Ylfa Edelstein segir sögu
fjölskyldu sinnar sem flúði
Þýskaland nasismans og sett-
ist að á Íslandi í fjölþjóðlegu
sviðslistaverki.
tsh@frettabladid.is
Íslenska leikkonan Ylfa Edelstein
kemur fram í sviðslistaverkinu
(beyond) Doomsday Scrolling í New
York um þessar mundir. Verkið er
óhefðbundið leikverk í kabarett-
stíl f lutt af fjölþjóðlega sviðslista-
hópnum AnomalousCo sem sam-
anstendur af tólf konum og einum
karlmanni frá tíu löndum.
„Ég var að tala við leikstjórann
minn, Kathryn Mederos Syssoyeva,
og spurði hana af hverju við gerum
svona leikhús og hún sagði: Stríð
er gjörningur dauðans, leikhús er
gjörningur lífsins,“ segir Ylfa.
Ylfa hefur verið búsett í New York
í rúma þrjá áratugi og hefur leikið
í mörgum leikritum, kvikmyndum
og sjónvarpsþáttum þar vestanhafs.
Verkið (beyond) Doomsday Scroll-
ing fjallar um reynslu og upplifun
kvenna af stríðsátökum og segir Ylfa
verkið hafa verið þróað yfir marga
mánuði í kjölfar innrásar Rússa í
Úkraínu í febrúar 2022.
„Við bjuggum þetta verk til
saman, meðlimir hópsins. Allir
komu með sínar sögur frá sinni fjöl-
skyldu og hinum og þessum lönd-
um. Þegar maður byrjar að hugsa
út í það þá er hver einasta kynslóð
snert af stríði einhvers staðar, hvort
sem það er á Íslandi, Rússlandi,
Þýskalandi, Afríku, Kína eða hvar
sem er,“ segir Ylfa.
Flúðu til Íslands undan nasistum
Í (beyond) Doomsday Scrolling segir
Ylfa fjölskyldusögu sína á óhlut-
bundinn hátt. Afi hennar, Heinz
Edelstein var þýskur gyðingur sem
flúði ofsóknir nasista til Íslands á
árunum skömmu fyrir heimsstyrj-
öldina síðari og gerðist sellóleikari
við Sinfóníuhljómsveit Íslands.
„Afa mínum, Heinz Edelstein, var
boðið starf með Sinfóníuhljómsveit
Íslands 1936. Hann kom sjálfur til
Íslands fyrst og síðan sendi hann
eftir ömmu minni, Charlottu Edel-
stein, og hún kom síðan með syni
þeirra Wolfgang og Stefán föður
minn, sem voru þá litlir strákar,
með skipi frá Hamborg til Íslands,“
segir Ylfa.
Ylfa segir tónlist hafa verið mik-
inn örlagavald í fjölskyldu hennar
og í verkinu leikur hún á mörg
hundruð ára gamla fiðlu sem henni
var gefin sem ung stúlka.
„Mér fannst þessi saga svo djúp
af því að tónlistin bjargaði fjöl-
skyldunni minni. Afi minn var
sellóleikari og hann gat komið
með fjölskylduna og fengið starf á
Íslandi, annars var fólki voða lítið
hleypt inn neins staðar á þessum
tíma. Út af þessari tónlistargetu þá
bjargaðist fjölskyldan og þess vegna
er ég til, þannig að tónlistin bjargaði
mér líka. Þó að ég sé meiri leikkona
en fiðluleikari þá hefur fiðlan alltaf
fylgt mér hvert sem ég hef farið og
ég hef komið henni inn í ýmis verk
hér og þar í gegnum árin,“ segir hún.
Kyrjar nöfn formæðra sinna
Í sýningunni leikur Ylfa undir á
fiðluna í ýmsum atriðum og spilar
pólsk, úkraínsk, skosk og íslensk
þjóðlög á borð við Sofðu unga ástin
mín og Hættu að gráta hringaná.
Auk þess leikur hún eftir hljóðið í
loftvarnaflautum en verkið gerist í
loftvarnarbyrgi.
„Ég er með gamla fiðlu frá 1787
sem mér var gefin þegar ég var
ung stelpa að læra á fiðlu. Þetta var
fyrsta heilfiðlan mín og hún kom í
Tónlistin bjargaði
fjölskyldunni
Í verkinu spilar
Ylfa á gamla
fiðlu frá 1787
sem henni var
gefin þegar
hún var ung
stúlka.
AnomalousCo
er fjölþjóðlegur
sviðslistahópur
sem saman-
stendur af
tólf konum og
einum karl-
manni frá tíu
löndum.
MYNDIR/JR
ROBERTSON
gegnum guðmóður mína frá Þýska-
landi. Ég skildi aldrei alveg hvað
hún er falleg og vel gerð og svo fal-
legur hljómur í henni.“
Ylfa notar einnig sjálfan fiðlu-
kassann og sýnir ferðalag fiðlunnar
yfir hafið með því að láta fiðlukass-
ann fljóta í loftinu.
„Á meðan ég geri það þá kyrja ég
nöfn forfeðra og formæðra minna,
þessa fólks sem varð eftir í Þýska-
landi og var myrt í útrýmingar-
búðum eins og báðar langömmur
mínar og langfrænka mín, og fólks-
ins sem síðan komst frá Þýskalandi
til Íslands.
Ég kyrja nöfnin fjórum sinnum á
meðan ég geri þennan dans og sýni
bréf sem fara í gegnum loftið og
síðan til baka,“ segir hún.
Leikhús sem snertir alla
(beyond) Doomsday Scrolling er
sýnt í þekktu listarými í Soho-
hverfinu í Manhattan sem nefnist
HERE Arts Center. Sérstök sýning
verður haldin á verkinu næsta föstu-
dag 24. febrúar í tilefni þess að ár er
liðið frá innrás Rússa í Úkraínu þar
sem allur ágóði mun renna til úkra-
ínskra flóttamanna.
„Allur gróði frá henni fer í að
hjálpa Úkraínu. Þar verða líka
blaðamenn, umræður og spurn-
ingar, þannig við ætlum að reyna
að gera eitthvað sérstaklega fyrir
úkraínskt og rússneskt f lóttafólk
sem er hér,“ segir Ylfa.
Einn þeirra úkraínsku f lótta-
manna sem njóta góðs af framtak-
inu er úkraínska skáldið Yulia Verba
sem er systir tónlistarkonunnar
Lesya Verba sem kemur fram í sýn-
ingunni.
„Yulia flúði Úkraínu og kom sem
f lóttamaður hingað á síðasta ári.
Hún skrifaði okkur hópnum hvað
þetta snerti hana djúpt og hvað
þetta hjálpaði henni að byrja að
vinna úr þessum erfiðu tilfinn-
ingum. Ástæðan fyrir því að við
gerum svona leikhús er fólk eins og
hún og fólk sem þetta snertir. Þetta
náttúrlega snertir alla, maður getur
ekki verið mennskur nema þetta
snerti mann.
Ég vona bara að sem flestir komi
og ég er mjög stolt yfir því að vera
partur af þessu verki,“ segir Ylfa. n
Þetta náttúrlega snertir
alla, maður getur ekki
verið mennskur nema
þetta snerti mann. Ég
vona bara að sem
flestir komi og ég er
mjög stolt yfir því að
vera partur af þessu
verki.
tsh@frettabladid.is
Tilkynnt var um tilnefningar til
Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs 2023 í gær við athöfn í
Gunnarshúsi. Fjórtán norrænar
skáldsögur, frásagnir, esseyjur og
ljóðabækur eru tilnefndar frá níu
löndum og málsvæðum, þar af tvær
bækur fyrir Íslands hönd; ljóða-
bókin Laus blöð eftir Ragnar Helga
Ólafsson og skáldsagan Ljósgildran
eftir Guðna Elísson.
Guðni segir tilnefninguna hafa
komið honum á óvart.
„Að einu leyti var ég þakklátur
því vegna þess að fyrir útgefand-
ann minn þá var þetta þung bók
að framleiða og f lestir útgefendur
hefðu hrokkið undan þessari bók
því hún er dýr í framleiðslu og nán-
ast ómögulegt að þýða hana. Þetta
er svona útgáfulega séð ógjörningur
og það að þýða hana kostar margar
milljónir, þannig að því leyti er
þetta leið fyrir bókina til útlanda.“
Allar bækur sem tilnefndar eru
til Bókmenntaverðlauna Norður-
landaráðs eru þýddar á að minnsta
kosti eitt Norðurlandamál og því
ljóst að Ljósgildran mun rata til ein-
hverra frændþjóða okkar Íslendinga
á næstunni.
Er það góð tilfinning að vera til-
nefndur fyrir þína fyrstu skáldsögu?
„Ég er í rauninni ekkert farinn að
velta því fyrir mér, maður verður
bara að sjá hvernig þetta fer. Ég efast
ekkert um að það eru mörg frábær
skáldverk sem er verið að leggja
fram, þannig að verður maður ekki
bara að segja að maður sé hamingju-
samur með það að vera tilnefndur?
Ég er líka glaður að því leyti að Ljós-
gildran er greining á íslensku sam-
félagi og mér fannst sú umræða
svolítið sökkva. Það var í rauninni
ekkert tekið á henni, það er að segja
þessari krítísku greiningu á íslensku
stjórnmálalífi, loftslagsbreytingum
og hugmyndafræði sem hefur stýrt
íslensku samfélagi.“ n
Þakklátur og hamingjusamur með tilnefninguna
Guðni Elísson og Ragnar Helgi Ólafsson við tilnefninguna í Gunnarshúsi í gær.
FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Tilnefningar til Bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs 2023
Danmörk
n Fanden tage dig: Beretning
om et kvindedrab eftir Niels
Frank.
n Georg-komplekset eftir
Kirsten Hammann.
Finnland
n Musta peili eftir Emma Puik-
konen.
n Den stora blondinens sista
sommar eftir Peter Sand-
ström.
Færeyjar
n Karmageitin og Gentukam-
arið eftir Marjun Syderbø
Kjelnæs.
Grænland
n Qivittuissuit akornanniin-
nikuuvunga eftir Katrine
Rasmussen Kielsen.
Ísland
n Ljósgildran eftir Guðna
Elísson.
n Laus blöð eftir Ragnar Helga
Ólafsson.
Noregur
n Kniven i ilden eftir Ingeborg
Arvola.
n Forbryter og straff eftir Kat-
hrine Nedrejord.
Samíska málsvæðið
n Jaememe mijjen luvnie jeala
eftir Anne-Grethe Leine
Bientie & Bierna Leine Bien.
Svíþjóð
n Ihågkom oss till liv eftir
Joanna Rubin Dranger.
n En bok för ingen eftir Isabella
Nilsson.
Álandseyjar
n Konsten att inte hitta sig själv
på Bali eftir Zandra Lundberg.
FRÉTTABLAÐIÐ MENNING 1924. FEBRÚAR 2023
FÖSTUDAGUR