Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Síða 9

leggst síðan á svæfil vel á fjórða
ár. En á milli þessarra „rismiklu”
tímapunkta þá á sér stað mikið
smáatriðakarp um gluggapósta,
þakhalla, bílskúra, söluturna,
pylsuvagna og bensínstöðvar. En
á meðan vinnur framkvæmda-
maðurinn. Sjaldan, ef þá nokk-
urn tíma, er rætt um stefnumörk-
un í skipulagi byggðar, grófu lín-
urnar, yfirsýnina, svo mark sé á
takandi.
Hér á höfuðborgarsvæðinu eru
starfandi 7 skipulagsnefndir en
þær eru ráðgefandi sveitarstjórn-
um í skipulagsmálum sveitarfé-
laganna. Rúmlega 30 manns sitja
í þessum nefndum.
Þó til séu lög um skipulagningu
byggðar og vitnað var til hér að
framan, þá virðast þau vera til lít-
ils annars en trafala fyrir þá sem
vilja fara sínar eigin leiðir, fara
sér hægt og vera sjálfstæðir.
Hvort ráðamenn hér á höfuð-
borgarsvæðinu séu óvanalega
sjálfstæðir og hægfara í skipu-
lagsmálum skal ósagt látið, en
staðreyndin er sú að flestar þær
aðalskipulagsáætlanir sem gerðar
hafa verið á svæðinu nýtast
sjaldnast til annars en sem stuðn-
ingur við bæklinga og önnur smá-
rit, sem ná ekki þeirri þykkt að
vera frítt standandi í hillu.
Byggingarmálin eru svo tengd
skipulagningu byggðar að oft
reynist mönnum erfitt að greina
þar á milli, — hvað sé skipulags-
mál og hvað sé byggingarmál.
I byggingarnefndum, sem eru
8 að tölu á höfuðborgarsvæðinu
með alls 40 nefndarmenn, virðist
umræðan fjalla mest um fagur-
fræðilegar bollaleggingar. Kann-
ske ekki að furða, þar sem í bygg-
ingarlögunum er nefndar-
mönnum uppálagt að hamla
gegn framkvæmdum sem hafa
skaðleg áhrif á útlit umhverfis.
Hvort viðkomandi bygging sé í
„stíl” við aðrar byggingar í ná-
grenni hennar er vandasöm
spurning. En biðin eftir nið-
urstöðu má ekki vera of löng, því
að framkvæmdamaðurinn er
eðlilega sístarfandi. Tökum
dæmi um fagurfræðilegan smekk
á útliti bygginga. Eigendum
gamalla húsa er óleyfilegt að
breyta ytri klæðningu, gerð
glugga og gluggapósta á húsum
þeirra án leyfis byggingarnefnd-
ar. Hins vegar má klæða þessar
sömu byggingar auglýsinga-
skrauti þannig að útveggir þeirra
hreinlega hverfa. Hvers virði
verða þá fallegir gluggapóstar
eða útskornar vindskeiðar?
Þó nýju byggingarlögin séu
ströng og veiti mikla möguleika á
stjórn og eftirliti með byggingar-
framkvæmdum hér á landi, þá
gefur það auga leið, að fámennt
lið byggingarfulltrúa sveitarfé-
laga höfuðborgarsvæðisins, getur
engan veginn framfylgt eftirlits-
skyldu laganna sérstaklega í inn-
hverfum. En einmitt þar cru um-
hverfisbreytingar hvað líklegast-
ar og mest vand með farnar.
Oft heyrist, að þessi eða hinn sé
skipulagsmaður eða náttúru-
verndarmaður. Sjaldan, ef þá
nokkurn tíma, er talað um að
viðkomandi sé hvoru tveggja.
Kannske er það vegna þess að í
augum náttúruverndarmannsins
er skipulagsmaðurinn vara-
samur, hann er eitt þessara út-
rænu afla sem líkleg eru til að
skaða náttúruna. A móti er nátt-
úruverndarmaðurinn, séður með
augum skipulagsmannsins, lítið
annað en þvermóðskufullur ein-
staklingur sem hefur gaman að
blómum og eyðir tímanum í að
telja flær og orma. Það er því ekki
að undra þó þessir tveir velji ólík-
ar leiðir að þó sameiginlegu
markmiði, — umhverfismótun,
umhverfisvernd. Kannski eru
það úrelt lög og reglugerðar-
ákvæði sem stía þessum tveim í
sundur. Svo dæmi sé tekið, þá er
náttúruverndarlögum sniðinn
mjög þröngur stakkur, því að
þeim er ætlað að stuðla „að sam-
skiptum manns og náttúru” en
ekki manns og umhverfis.
Líta verður á náttúruvernd
sem fyrirbyggjandi aðgerð, þó
náttúruverndarlögin geri það
ekki alltaf ef grant er skoðað. Þar
segir t.d.: „hafi byggingar, skip í
íjöru, bifreiðar eða áhöld eða
mannvirki þ.á.m. girðingar verið
skildar eftir í hirðuleysi ...” (15.
gr.) eða „hafi jarðrask orðið við
mannvirkjagerð, malarnám,
sandnám, grjótnám eða á annan
hátt af manna völdum, skal þcim,
er valdið hefur skylt að ganga frá
því á snyrtilegan hátt.” (18 gr.)
Gagnvart fyrirhuguðum fram-
kvæmdum þá er staða Náttúru-
verndarráðs óljós, jafnvel veik,
þar sem aðeins er talað í náttúru-
verndarlögum um að höfð séu
samráð eða leitað sé álits ráðsins.
Svigrúm framkvæmdarmanns-
ins erþví mjög rúmt.
Skipulagslögin minnast ekki
orði á náttúruvernd og þó. I 7. gr.
reglugerðarinnar segir, að á aðal-
skipulagsuppdrætti skuli sýna
„svæði þar sem eru náttúru-
fyrirbrigði . . . ”. Náttúruvernd-
arnefndir (umbverfisnefndir, -
ráð) á höfuðborgarsvæðinu eru í
hverju sveitarfélagi. I þeim sitja
35 manns.
Þegar allt er talið, þá eru því
rúmlega 100 manns á höfuðborg-
arsvæðinu í skipulagsnefndum,
byggingarnefndum og náttúru-
verndarnefndum. Þctta eru full-
trúar okkar í þeirri pólitísku um-
ræðu sem á sér stað í umhverf-
ismálum höfuðborgarsvæðisins.
Rúmlega 12 fulltrúar á hvert
sveitarfélag eða 1 fulltrúi fyrir
hverja 1.300 íbúa svæðisins.
4. LOKAORÐ
Umhverfið er margþætt og
enginn einn hefur það í hendi
sér, hversu greindur sem hann
kann að vera. Engu að síður verð-
ur að tclja æskilegt, að einhverj-
um sé falið að hafa ákveðna yfir-
sýn til að geta lýst, skýrt og að
einhverju leiti stjórnað þeim at-
höfnum sem í umhverfi okkar
eiga sér stað. Þetta eru mikil-
vægustu þættirnir í umhverfis-
mótun og umhverfisvernd en
hefur verið alltof lítill gaumur
gefinn hér á landi. Slíkt má ekki
viðgangast öllu lengur því vanda-
málin, árekstrarnir og úrræða-
leysið hrannast upp. Mál er að
linni, tími til að „keisarinn tíni á
sigspjarir”.
Birgir H. Sigurðsson