Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Side 14

veitingar leyfa.
Því miður er þar um svo litlar
uophæðir að ræða, að óhugsandi
er að safnið geti kostað fornleifa-
skráninguna eitt saman. Lauslega
áætlað tæki það rúmlega eina öld,
ineð sömu fjárveitingu.
Hér verður því óhjákvæmilega
að leita til annarra aðila um fjár-
fr imlög.
Æskilegast væri að sveitarfélög
tækju að sér að greiða ákveðinn
hluta af kostnaði við skráningu
sinnar sveitar, á móti ríkinu.
Öðruvísi er lítil von til að
fornleifaskráin verði að veruleika
í náinni framtíð.
Fjármagnsvandi er aðalhemill
áframhaldandi skráningar og
úrvinnslu hennar. Ef hægt er að
leysa þann vanda verður fram-
kvæmdin sjálf auðveld.
í Þjóðminjasafni eru varðveitt
þau gögn sem búið er að safna og
geta allir kynnt sér þau sem vilja.
Guðmundur Ólafsson
MINJAVERND Á HÖFUÐBORGARSVÆÐINU
Hver hefur áhuga á að fylgjast
m, 5 veginum í Hafnarfjarðar-
hr- uni sem gerður var til undir-
búrdngs járnbrautar? Hver viU
sjá jm að hann verði ekki fynr
hnjaski, t.d. af vangá? Hvað með
verksmiðjuna gömlu að Ála-
fossi? Spunastofurnar eru flutt-
ar, en eftir stendur dæmigert
iðnaðarhverfi og ennþá eru þar
vélar sem hafa verið í gangi frá
því um aldamót.
Inngangur
Þegar ég var beðin að skrifa um
minjavernd á höfuðborgar-
svæðinu, fór ég að hugsa um
minjar almennt og viðhorf
manna til þeirra. Um höfuðborg-
arsvæðið gilda sömu reglur og
fyrir landið sem heild, en hér hef-
ur risið mikil byggð á skömmum
tíma og hér eru mörg sveitarfé-
lö&
Áhugi á sögu er hér töluverður
og mætti ætla að það gildi einnig
um minjavernd. Á svæðinu starfa
allmörg áhugafélög um hús-
verndun, umhverfismál og sögu.
Hvað eru minjar?
Það sem við nefnum minjar eru
ummerki um störf þess fólks, sem
uppi var á undan okkur. Ekki er
nauðsynlcgt að hlutir séu mjög
gamlir, talið í árum, til að við telj-
um þá til minja. Þó þurfum við
sjálf að vera komin í nokkra fjar-
lægð frá hlutunum áður en við
förum að líta á þá sem þætti í
menningarsögunni. Það sem er
nýsmíði í dag, getur orðið að
minjum á morgun.
Maðan hlutur er í notkun
þarfnast hann viðhalds. Þegar
hætt er að nota hann getur har.n
auðveldlega glatast. Ef menn telja
lrann þess virði að varðveita, þarf
að gera eitthvað til að gæta hans.
Hann er þá gjarnan settur á safn,
sem einnig á að geyma vitneskju
um hlutverk hans, þannig að
hægt verði að skoða hann í sögu-
legu samhengi.
Sjaldan heyrist ágreiningur um
varðveislu muna í söfnum, en
þegar mimjavernd færist yfir á
stærri mannvirki, er stundum
litið á verndina sem andspyrnu
gegn tæknilegum og efnahags-
legum framförum. Þó hafa þjóðir
öldum saman varðveitt fornar
minjar með ærnum tilkostnaði.
Áhugi á varðveislu, eins og á
sögu, virðist mismikill á ýmsum
tímum, en virðist sterkur eftir að
umrót hefir orðið í lífi þjóðar. Þá
reyna menn að ná fótfestu með
því að líta til baka og leita upp-
runa síns. Það hefur einnig oft
verið gert í sjálfstæðisbáráttu
þjóða, og menningarsöguleg söfn
liafa verið stofnuð í þeim ákveðna
pólitíska tilgangi að efla þjóðern-
isvitundina.
Þjóðminjalög
Þjóðminjasafn Islands er með
elstu stofnunum landsins. Það á
bæði að vera alþýðleg mennta-
stofnun og rannsóknarstofnun í
íslenskri menningarsögu, eins og
Kristján Eldjárn sagði á aldaraf-
mæli safnsins 1963. I þjóðminja-
lögum er sagt fyrir um skipan
safnsins, kveðið á um fornleifar
og forngripi, kirkjur og friðun
húsa og annara mannvirkja.
] Þjéiðminjavörður hefur umsjón
| með minjavörslu í landinu, og
einnig með byggðasöfnum sem
hjóta ríkisstyrk. Þjóðminjavörður
friðlýsir fornminjar, en mennta-
málaráðherra getur friðað hús að
tillögu húsfriðunarnefndar og/
eða sveitarfélaga.
Þjóðminjalög eru sett til að
vernda ýmis konar minjar í þágu
almennings og friða þær fyrir á-
troðningi eða spjöllum af völdum
einstaklinga, jafnvel með
skerðingu eignarréttar.
Almenningsálit
Nokkuð er misjafnt, hve mikils
minjar eru metnar. Fornleifa-
fræðin og söguáhugi almennings
hefja friðun fornra muna yfir all-
an ágreining. En við friðun
annarra mannaverka kemur
fram flókið samspil viðhorfa.
Þegar byggja átti á Batteríinu
eðaSkansinum 1899, skammt þar
frá sem nýbygging Seðlabankans
er, var því mótmælt, bæði vegna
umhverfissjónarmiða og vegna
sögulegs gildis virkisins (sem átti
sér reyndar afar friðsamlega
sögu). Þessu var eins háttað 1971,
þegar byggja átti á lóðinni Frí-
kirkjuvegi 11. Þegar rífa átti
Bernhöftstorfu komu mótmæli
vegna aldurs og sögulegs gildis
húsanna og vegna þess að þau eru
hluti af gamalli heild sem ein-
kennir heilan bæjarhluta.
Á árunum milli 1960 og 1970
voru borgarhlutar víða um heim
endurbyggðir þannig að ekkert
var eftir af gömlu byggðinni.
Menn sáu samhengið við for-
tíðina rofna og nýja umhverfið
var ekki alltaf vistlegt. Áhuga-
menn um umhverfisvernd
mótmæltu og kröfðust varðveislu