Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Qupperneq 35

HOLRÆSI — MIKILVÆGUSTU HREINSI
VIRKIN EÐA MENGUNARVALDUR
í kjölfar hinnar hröðu tækni og
vísindaþróunar síðari ára hefur
mönnum stöðugt orðið ljósari hin
mikla nauðsyn hreinlætis og
góðra hollustuhátta á öllum svið-
um mannlegs lífs. I víðtækari
merkingu einnig nauðsyn þess,
að nútímamaðurinn með öllu því
athafnalífi, sem honum fylgir,
valdi ekki óbætanlegu tjóni á
umhverfi sínu, jurta- og dýraríki
ásamt sjálfum sér. Því er það eðli-
legt, að mikið hefur verið ritað og
rætt um bætta hollustuhætti og
mengun, og er það vel.
FYRSTU HOLRÆSIN.
Allt frá dögum forn-Grikkja
hafa menn á skipulegan hátt
leitast við að fjarlaægja skólp úr
þéttbýli, og mun skólp fyrst hafa
verið notað til áveitu í Aþenu
fyrir kristsburð. Elstu holræsi,
sem sögur fara af, eru hin frægu
holræsi Rómaborgar hinnar
fornu, en segja má að Rómverjar
hafi fyrstir manna hannað og
byggt fullkomnar vatnsveitur og
holræsi. Fyrstu holræsin voru þó
einkum ætluð til að flytja regn-
vatn frekar en skólp, en menn
tóku síðar að leiða skólp frá hús-
um sínum í þessu regnvatns-
holræsi.
Gífurleg stöðnun í þróun
heilrigðismála og hollustuhátta
einkennir tímabilið frá dögum
Rómverja og þar til endur-
reisnartímabilið hefst í Evrópu.
Það er t.d. fyrst árið 1815 að skólp
er tengt inn í holræsi Lundúna-
borgar, og ekki fyrr en 1880 er
skólp leitt í holræsi Parísar, en
árið 1902 var fyrsta götuholræsi
lagt í Reykjavík.
Árið 1842 brann stór hluti
Hamborgar. Við endurupp-
byggingu borgarinnar var þar í
fyrsta skipti sögunnar hannað al-
gjörlega nýtt holræsakerfi fyrir
heilan borgarhluta. Var þetta í
fyrsta skipti, sem holræsakerfi var
hannað á vísindalegan hátt frá
byrjun og með tilliti til samfélags-
legra þarfa. Athyglisvert er, að
enn þann dag í dag eru notaðar
margar sömu hönnnarforsendur
og tæknilausnir og þá voru fyrst
notaðar við holræsagerð.
Vissulega hafa orðið gífurlegar
breytingar á sviði tækni og samfé-
lagslegra þarfa á þcssum liðlega
100 árum, og því er nú svo komið,
að nauðsynlegt er að fylgjast vel
með í nýjustu þróun þeirra
vísinda, sem fjalla um öflun og
dreifingu heilnæms vatns og íjar-
lægingu og/eða eyðingu skólps og
úrgangs, en þessi atriði eru ein-
hver þýðingarmestu grundvallar-
skilyrði fyrir velferð og þróun nú-
tímaþjóðfélags.
TÆKNILEG STAÐA ÍS-
LENDINGA Á SVIÐI
HOLRÆSA OG VATNSMÁLA.
Ef litið er á ástand þessara
mikilvægu mála hér á Islandi, þá
verður því miður að viðurkenn-
ast, að það er ekki sem skyldi. Að
vísu má segja, að stór hluti þjóðar-
innar njóti góðs drykkjarvatns, og
eru það einkum þéttbýlissvæðin á
SV-horni landsins, sem njóta
góðs af landfræðilegum aðstæð-
um til vatnsöflunar. Stór hluti
landsbyggðarinnar er hinsvegar
mjög illa á vegi staddur, hvað
þessi mál varðar. Ef litið er á
holræsa og frárennslismál, þá eru
þau vafalaust í mun meiri ólestri
ef á heildina er litið.
Ekki þarf að fjölyrða um
þýðingu þess fyrir þjóð, sem lifir
að langmestu leyti á matvæla-
framleiðslu og útflutningi þeirra,
að einmitt þessi frumskilyrði
góðra hollustuhátta séu í sem
bestu lagi. Því er það nú löngu
orðið tímabært, að gengið verði
skipulega til verks til að leysa þessi
miklu vandamál á fullnægjandi
hátt. í þessari stuttu grein mun
ekki veðra fjallað um einstök
tæknileg atriði eða lausnir, enda
eru þau atriði vel þekkt. Hins-
vegar takmarkast lausn þessara
mála frekar af fjármögnunar og
stjórnmálalegum ástæðum.
Með nýjum lögum frá Alþingi í
fyrra um hollustuhætti og
heilbrigðiseftirlit hefur Alþingi
leitast við að samræma reglur og
stjórnun þeirra mála, er mest
varða velferð og heilnæm lífs-
skilyrði þjóðarinnar. Hollustu-
vernd ríkisins er skv. lögum m.a.
falið að annast samræmingu eftir-
lits samkvæmt nýrri mengunar-
varnarreglugerð, en í þeirri
reglugerð verður meðal annars
Qallað ýtarlega um frárennsli og
skólp. Þá er stofnuninni enn-
fremur falið að undirbúa veit-
ingu starfsleyfa fyrir allan
atvinnurekstur, sem haft getur í
för með sér mengun.
það er ljóst, að með aukinni
tæknivæðingu og þéttbýli fer
magn og mengun frárennslis og
skólps stöðugt vaxandi. Það er því
þýðingarmikið, að þeir aðilar,
sem fjalla um þessi mál, fylgist vel
með auknum og nauðsynlegum
kröfum þar að lútandi og taki
þessi mál sem allra fyrst til heildar
endurskoðunar og úrlausnar.
Hafa ber í huga, að líta verður til
framtíðarinnar, þegar tæknilegar
lausnir eru valdar, því samsetn-
ing og magn frárennslis breytist
og eykst ört á tímum hraðfara
tækni og búsetuþróunar.
Þannig hefur t.d. efna og gerla-
mengun skólps aukist á síðari
árum, og stöðugt verður örðugra
að gera skólpið skaðlaust, áður en
það er endanlega losað út í lífrík-
ið. Með sívaxandi iðnaði hefur
fjöldi og magn margvíslegra
eiturefna einnig aukist mjög.
Mörg þessara efna eru þess eðlis,
að ekki má losa þau í hafið og þau
eyðast ekki í hefðbundnum
skólphreinsibúnaði. Hin endan-
lega losun hreinsaðs skólps, forar
og eiturefna, sem hreinsuð hafa
verið úr skólpi, er og verður
vandamál skólphreinsitækninn-
ar.
Sá tími er liðinn, þegar hægt
var að hleypa skólpinu stystu leið
í á eða framí fjöruna.
Skólphreinsitækni í hinum
þróuðu löndum, en þau valda
mestri umhverfismengun, beinist
nú einkum í þá átt að setja strang-
ar reglur um hámark eiturefna,
sem leyfilegt er að losa í holræsa-
kerfin. Ennfremur að hafa tvöf-
öld holræsakerfi, þ.e. sérstakt