Arkitektúr og skipulag - 01.12.1991, Síða 20

SKIPURIT UMHVERFISMATS
SKIPULAG
HÖNNUN
FRAMKVÆMD
umhverfismál. Svona setningar eiga ekki heima í umhverfis-
mati einfaldlega vegna þess að þær ákvarðanir sem verið er að
tæpa á eru ekki teknar þar heldur annars staðar. En hvernig
er þá umhverfismat framkvæmt?
Umhverfismat verður að fylgj a eftirfarandi grundvallaratriðum:
Gerðarskyida: Það verður að gera þegar þess er þörf
Þátttaka: Vera opið öllum hagsmunaaðilum
Gæðastig: Innifela alla nauðsynlega fagvinnu
Tímasetning: Vera lokið mánuðum á undan fram-
kvæmdum
Þessi grundvallaratriði innifela verulega erfiðleika fyrir
framkvæmd umhverfismats.
Gerðarskyldaneða skyldan til að gera umhverfismat innifelur
hættu á að unnin sé heilmikil vinna sem engin ástæða var til
að gera því viðkomandi framkvæmdir inniföldu enga hættu
fyrir umhverfi sitt. Undanþáguleið er með öðrum orðum
nauðsynleg og Califomiustjóm er með sérstaka skrifstofu
(Environmental Clearinghouse) fyrir slík mál svo dæmi sé
nefnt.
Þátttakan þýðir að allir hagsmunaaðilar verða að komast að
með öll gild sjónarmið. Hér er sú hætta að umhverfismat
verði gert að orustuvelli fyrir alla atvinnuþrasara og umhverf-
ispólitíska trúarofstækismenn. Þessi hætta er mjög raunveru-
leg, dæmi eru til að slíku fólki hefur tekist að þvæla málum
40 - 50 sinnum í meðferð fyrir opinberum nefndum. Það er að
sjálfsögðu ekki það sem menn hafa í huga með umhverfismati.
Gæðastig er dálítið teygjanlegt. En það innifelur að öll
fagvinna, svo sem upplýsingasöfnun, greining og ályktun þarf
að vera með. Það er ekki nóg að gera lýsingar á lífríkinu og
náttúrunni hversu góðar og ítarlegar sem þær annars eru. Það
þarf að tilgreina væntanlegar breytingar á náttúrunni og
lífríkinu og greina hver eru áhrif viðkomandi framkvæmda á
þessar breytingar. Breytingarnar og greiningaþátturinn eru í
raun þýðing'armesti þáttur málsins, jafnvel útsýni er ekki það
sama árið um kring! Þeir sem ekki átta sig á breytingunum
lenda svo í vandræðum þegar náttúran fer að breyta sér sjálf.
T ímasetningin er hugsanlega þýðingarmesta atriðið. Umhverf-
ismat er það tímafrek athugun að ef hún á öll að fara fram rétt
áður en framkvæmdir hefjast, þá veldur hún töfum. Það er
verulegt vandamál hvemig skal koma umhverfismati fyrir
þannig að þau grundvallaratriði sem fjallað er um hér á undan
séu í heiðri höfð án þess að umhverfismatið taki óheyrilega
langan tíma og tefji nauðsynlegar framkvæmdir óhóflega.
Af þessari umfjöllun er ljóst að þama eru margir pyttir að
varast. Samkvæmt reynslu Californiumanna, þá er veruleg
hætta á að umhverfismatið verði of mikið skrifstofubákn. Þar
á bæ er umhverfismat flókið ferli. Það flóknasta og erfiðasta er
sú staðreynd að auðvelt að hrekjast til baka á byrjunarreit svo
tekin sé samlíking úr þekktum afþreyingarspilum. Þetta hefur
mjög slæm áhrif á tímasetninguna, svo flestar þjóðir reyna að
forðast þessa keldu, en með misjöfnum árangri. Ekki þarf að
fara mörgum orðum um nauðsyn þess að einfalda þetta mál
frekar.
Nærtækasta leiðin til að ná fram einföldun virðist vera að
binda umhverfismatið að einhverju leyti við skipulagið.
Auðvelt virðist t.d. að binda forkönnun viðeigandi skipulags-
stigi. Þá mundu strax á skipulagsstigi fást faglegar lýsingar á
lífríki og náttúruverðmætum. Þar með væri kominn grunnur
fyrir greiningu á óæskilegum breytingum ,svo sem men-
gunarhættu, lífríkisröskun og öðrum náttúruspjöllum.
Skilyrðið er auðvitað að viðkomandi forkönnun sé opinbert
plagg, tengt viðkomandi skipulagi og liggi frammi með því.
I sem allra grófustum dráttum mætti hugsa sér framkvæmdina
líkt því sem myndin hér að ofan sýnir. Þar er gert ráð fyrir
forkönnun tengda skipulaginu og þar á eftir umþóttunartíma
sem samkvæmt núgildandi reglum yrði aldrei styttri en sá tími
sem viðkomandi skipulag liggur frammi til kynningar. Síðan
er gert ráð fyrir að þegar farið er að hanna eitthvað af þeim
mannvirkjum sem gert er ráð fyrir innan ramma skipulagsins
þá .verði gert umhverfismat. Á þeim tíma sem liðinn er hefur
gefist rúm til umþóttunar, bæði hvað varðar fagleg atriði
forkönnunar og hvaða kröfur á að gera til umhverfismats. Því
ætti umhverfismatið ekki að þurfa að tefja framkvæmdina.
Yfirvöld virðast ekki vera á þessari braut. Til dæmis virðast
umhverfisathuganir fyrir álver eiga að fara fram eftir að frestur
til að gera athugasemdir við starfsleyfið er runninn út.
Að lokum verður að leggja áherslu á að íslendingar verða
aðfylgja fordæmi annarra þjóða í þessum málum. Skrúð-
mælgin getur verið ágæt í pólitískri umræðu, en hún bjargar
ekki umhverfinu, ein út af fyrir sig skapar hún einungis
austur-evrópskt ástand í umhverfismálum. Við verðum að
finna okkar eigin leið til að halda á umhverfismálum með
þeim hætti að umhverfisvemdin sé virk. Við verðum að taka
upp starfsaðferðir annarra þjóða, en beina þeim að okkar eigin
vandamálum og sníða þeim stakk eftir vexti. ■
18