Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2021, Blaðsíða 67
TORFI H. TULINIUS
66
ferð neyslusamfélagsins jókst, varð tilfinningalífið æ meira tilefni til að eyða
peningum og þar með að mikilvægum þætti í hagkerfinu. Elskendur fóru út
að borða, sóttu kvikmyndahús, skiptust á blómum, skartgripum og öðrum
gjöfum, ekki bara í tilhugalífinu, heldur í gegnum allt sambandið. Þetta hafði
líka áhrif á önnur tilfinningasambönd, með sífellt meira af gjöfum sem fólk
fann sig knúið til að gefa hvert öðru til að tjá væntumþykju, en sem knýja líka
áfram hjól efnahagslífsins, bæði iðnað og verslun.
Samkvæmt Illouz er tilfinningalíf okkar því gegnsýrt af markaðnum. Á
síðari stigum hefur kapítalismi alið af sér menningu þar sem viðskipti eru
orðin mjög tilfinningahlaðin. Um leið eru náin sambönd í vaxandi mæli skil-
greind út frá hagrænum og pólítískum hugtökum eins og samningar, við-
skipti og sanngirni. Þetta samspil tilfinningalegra og hagrænna tengsla, þar
sem annað skilgreinir hitt, kallar Illouz „tilfinningakapítalisma“ (e. emotional
capitalism).5
Nýlega gaf Illouz út bók með heitinu „Endalok ástarinnar. Félags-
fræði neikvæðra sambanda“ (The End of Love. A Sociology of Negative Rela-
tions, 2019). Hún byggir á áralöngum rannsóknum og viðtölum við tæplega
hundrað manns. Jafnframt gefur hún gott yfirlit yfir fyrri athuganir Illouz á
samspili tilfinninga, samfélagsgerðar og hagkerfis. Bókin verður því lögð til
grundvallar í þessari grein, en í uppphafi verður athyglinni beint að þeirri
skáldsögu Houellebecq, þar sem sýn hans á tilfinningalega eymd íbúa í síð-
kapítalísku samfélagi er hvað skýrust. Það er Öreindirnar sem kom út í ís-
lenskri þýðingu Friðriks Rafnssonar árið 2000.
aðalpersónur sögunnar, Bruno og Michel, eru hálfbræður, synir móður
sem yfirgaf þá snemma á sjöunda áratugnum og fór til Kalíforníu til að taka
þar þátt í fyrstu tilraunum hippahreyfingarinnar. Feður þeirra vanrækja þá
ekki síður. Faðir Bruno kemur honum fyrir í heimavistarskólum, en tekur
hann til sín í skólafríum. Hann heldur þó sambandi. aftur á móti lætur faðir
Michel sig hverfa fyrir fullt og allt, reyndar eftir að hann tók þá farsælu
ákvörðun að fela móður sinni aldraðri að ala drenginn upp. Michel og Bruno
eru um fertugt þegar sagan hefst, báðir einmana einfarar.
Michel er eðlisfræðingur og vinnur við rannsóknir á erfðamenginu.
Hann fer öðru hvoru út í stórmarkað í hverfinu til að svala þörf sinni fyrir
5 „Emotional capitalism is a culture in which emotional and economic discourses
and practices mutually shape each other, thus producing what I view as a broad,
sweeping movement in which affect is made an essential aspect of economic behav-
iour and in which emotional life – especially that of the middle classes – follows the
logic of economic relations and exchange.“ Eva Illouz, Cold Intimacies. The Making
of Emotional Capitalism, Cambridge: Polity Press, bls. 5.