Heima er bezt - 01.09.2004, Síða 4

Agœtu lesendur.
Tíminn er alltaf áhugavert umþenkingarefni, það sem var, er
og verður. Mér verður stundum hugsað til þess, í miðjum
umferðarþunga höfuðborgarsvæðisins, þar sem aldrei verður
stans á sífelldu streymi bifreiða af öllum stærðum og gerðum,
með fólk innanborðs, sem stöðugt er að flýta sér og virðist flest
allt eiga afar brýn erindi, hvort einstaklingur, sem maður
hugsaði sér að staðið hefði í miðju Aðalstræti, rétt um
aldamótin 1900, en þá var Aðalstrætið ein höfuðgatan í þeim
litla byggðarkjarna sem Reykjavík var á þeim tíma, hefði með
nokkru móti getað ímyndað sér þá gífurlegu þróun, breytingu,
og mér liggur við að segja brjálæði í umferðarmálum og
bílisma sem orðin yrði að 100 árum liðnum. Svo ekki sé nú
minnst á mannfjölda og húsbyggingar.
Svarið við þeirri spumingu finnst sjálfsagt flestum liggja í
augum uppi, það hlýtur að vera: „auðvitað ekki“. Framþróunin
er einu sinni þannig, að hún er ekki tekin í stökkum, heldur
skrefum, og skref númer tvö verður aldrei tekið nema búið sé
að stíga skref númer eitt. Hvað hleður á annað. Og nú er það
ekki þannig að þessi ímyndaði einstaklingur, eða fólk yfirleitt,
fyrir hundrað ámm, hafi verið eitthvað heimskara eða
einfaldara en það fólk sem uppi er í dag. Aldeilis ekki. Það er
oft undravert, ef farið er að skoða það í kjölinn, hvað fólk á
fyrri tímum, afrekaði og hugkvæmdist, miðað við þeirra tíma
þekkingu. Ef til væri jafnað aðstæðum og möguleikum, þá er
það í sumum tilfellum síst minna en það sem merkilegast þykir
í dag. Hver kynslóð lærir af þeirri fyrri, bætir síðan við, svo
næsta kynslóð fær enn stærra forskot en kynslóð númer eitt, og
svona vex þetta, stig af stigi.
Um aldamótin 1900 hefur sjálfsagt varla getað heitið að fólk
vissi hvað bifreið væri, þó þær væru að koma á sjónarsviðið um
þær mundir, sjálfrennireiðar, eins og þær vom reyndar stundum
kallaðar, hvað þá að það hefði séð þær. Svipað má segja um
flugvélar og allt það, sem þeim átti eftir að fylgja, útvarp,
sjónvarp, tölvur, orkugjafa ýmsa, o.fl. o.fl.
í dag teljum við mannkynið hafa meiri yflrburða þekkingu á
nánast flestu, en það hefur nokkum tíma haft áður. Þá er nánast
sama í hvaða átt litið er, hvort sem um er að ræða
tækninýjungar, læknisfræði eða lífsgæði yfirleitt.
Samt er það nú svo, ef við göngum út frá því að mannkyninu
takist að lifa og búa skammlaust næstu hundrað árin, að við
emm í ekki ósvipuðum spomm og þessi einstaklingur okkar frá
1900, hvað varðar þekkingu og vitneskju um það, hvemig t.d.
líf og aðstæður í höfuðborg íslands og viðar, verður árið 2100.
Það er nokkuð klárt að það verða komnir hlutir og aðstæður af
manna völdum, sem okkur er einfaldlega ómögulegt að gera
okkur í hugarlund nú. Ekki er ólíklegt t.d. að bílar verði nánast
horfnir í þeirri mynd sem þeir em í dag. Það stefnir óðfluga í
það að þeim fjölgi það mikið að ekki verði lengur hægt að
komast neitt áfram á þeim, jarðnæðið til slíkra hluta er
takmarkað. Menn hafa um allnokkur ár, einmitt rætt hvað skuli
til bragðs taka, þegar allt um þrýtur varðandi pláss fyrir bílana
okkar. Og niðurstaðan varð eiginlega mjög fljótlega sú, að ekki
væri nema ein leið eftir varðandi lausn á umferðarvandanum,
og hún væri upp í loftið. Þ.e.a.s., umframfjölgun farartækja
yrði að vera í formi lítilla flugvéla, flughylkja eða hvað svo
sem menn vilja kalla það, sem væra tölvustýrð að öllu leyti og
sæju um umferðarstjóm sjálf sín á milli, þannig að tækið yrði
látið vita um ákvörðunarstað og það veldi síðan heppilegustu
og fljótlegustu leiðina að því marki, eftir ósýnilegum brautum,
óháð vilja farþegans. En auðvitað kemur að því líka, að loftið
tekur ekki lengur við, og hvað þá? Ja, nú má segja að við séum
í sporum aldamótamannsins frá 1900, það er nánast gjörsam-
lega ómögulegt að gera sér grein fyrir því, en einhver lausn
verður þá ömgglega komin fram. En þó svo að maður fengi rétt
sem snöggvast að líta það svið augum, þá hygg ég að erfitt
myndi reynast að meðtaka það, svo langt yrði það komið frá
möguleikum okkar og þekkingu í dag. Líklega myndi það í
huga manns flokkast undir sjónhverfmgu, þó raunvemleiki
væri.
Ekki er ólíklegt reyndar að mannkyn verði búið að leggja
undir sig einhverja aðra byggilega hnetti í sólkerfinu, svo létta
megi á örtröð jarðarinnar og leysa hluta vandans með þeim
hætti.
En þegar menn reyna að gera sér eitthvað svona í hugarlund
um framtíðina, þá hljómar það einfaldlega eins og vísinda-
skáldsaga í eyrum viðkomandi kynslóðar, svo það hefúr sjálf-
sagt ekki mikinn tilgang annan en til skemmtunar. Það er
auðvitað yfírstandandi tíð sem á okkur brennur, hennar við-
fangsefni em þau sem skipta máli þessa stundina. En það er þó
stundum sérkennilegt svolítið, að hugsa til þess, að afkomendur
okkar í annan eða þriðja lið, svo ekki sé nú lengra talið, muni
telja það jafn sjálfsagt að ferðast um geiminn eins og okkur
finnst það að fara til annarra landa í dag og annað í þeim dúr.
En framfarir felast kannski ekki heldur eingöngu í tækni og
vísindum. Gaman er í því sambandi, að rifja upp orð úr grein
manns er reit um nýja öld, árið 1900, og sagði m.a. í lok
greinar sinnar:
„Takmarkið, sem mannkynið á að keppa að, er að lina svo
þrautir og bágindi mannfélagsins, að það verði siðaðra manna,
er hjálpi hver öðrum að bera byrðarnar, svo að hinir veiku og
þeir sem snauðir era að þessa heims gæðum, geti einnig notið
einhverra þæginda í lífinu. Þá er mannkynið er komið á það
stig, að það er ekki eingöngu hnefarétturinn, sem gildir í
viðskiptum manna, þá má fyrst tala um framfarir.“
Eg hygg að þessi orð eigi ekki hvað síður við nú en þá, og
má segja að það sé umdeilanlegt hversu vel hefur tekist í
þessari deild hjá mannkyninu, síðan þau voru rituð. Og kannski
er þetta einmitt, eitt aðal atriðið í þeim væntingum, sem við
ættum að hafa um þróun framtíðar mannsins.
Með bestu kveðjum,
Guðjón Baldvinsson.
388 Heima er bezt