Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Blaðsíða 170
GAUTIKRISTMANNSSON
Svar póststrúktúralismans kom einna skýrast fram í grein Derridas
„Um turna Babel“ og má segja að þar takist þessar stefnur beint á um
kjarna sinn, tungumálið. Grein Derridas er, eins og fleira sem hann hef-
ur látið frá sér fara, þung í lestri og tyrfin, í heild eins og ögrun við stað-
hæfingu Jakobsons um þýðanleikann. Hann leikur sér með tungumálið
og þá möguleika sem það hefur og minnir stundum á þýska heimspek-
inginn Martin Heidegger í þeim efnum.
Derrida hefur greinina á því að taka fyrir margræðni tungumálsins
með því að skoða eitt orð: Babel. Glundroði eða ruglingur merkingar-
innar er að vissu leyti staðfestur með hugleiðingum um allt sem þetta
eina orð merkir og getur merkt. Með því að bera saman mismunandi
þýðingar á hinum kunna kafla Biblíunnar um Babelsturninn veltir hann
fyrir sér hvort mannkynið og Guð Gamla testamendsins takist á og nið-
urstaðan sé tvístrun manna:
Mætti þá ekki tala um öfund Guðs? Af andúð gagnvart hinu
eina nafni og hinni einu vör mannanna, neyðir hann upp á þá
nafni sínu, nafni sínu sem föður og með þessari harkalegu
íþyngingu hrindir hann af stað afbyggingu turnsins sem og
hins eina tungumáls, hann tvístrar sifjabálkinum. Hann rýfur
afkomendakeðjuna. Hann gerir þýðingu að nauðsyn og fyrir-
munar hana jafnharðan. Hann gerir hana að nauðsyn og for-
boði, dæmir til að þýða, en eins og til að tapa, börn sem héðan
í frá sknlii bera nafn hans (bls. 185).
Þetta er engin guðfræði tungumálsins, heldur snertír einnig hugmyndir
um uppruna tungumálsins, þá skuld sem tungumálið skilur mannkynið
eftir með, skuldina sem tjáð er í sögunni um Adam og Evu og skilnings-
tréð, því þótt Adam hafi nefnt öll dýr merkurinnar og hafí þar með haft
mál, þá kemur skilningurinn ekki fyrr en með áti hins forboðna ávaxtar.
Sá skilningur er ekki aðeins grundvöllur erfðasyndarinnar heldur hlýtur
einnig að vera undirstaða Babelsturnsins sjálfs. Og Derrida spyr áfram,
rökrétt má segja þegar miðað er við afleiðingar Babelsturnsins, hvernig
eigi „að þýða texta sem skrifaður er á mörgum tungum í einu?“ Hann tel-
ur að of oft einblíni kenningar um þýðingar á „tilfærslur ffá einni tungu
á aðra og [taki] ekki nægilega mið af þeim möguleika tungumálanna að
vera fleiri en tvö viðriðin sama texta“ (bls. 186). Landamæri tungnanna
168