Stuðlaberg - 01.04.2022, Síða 29

STUÐLABERG 1/2022 29
Dæmi:
Falla deilur, fest er sættin bragna,
engar sakir urðu meir.
Allir þessu fagna. (S.B.)
— ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣
— ⌣ — ⌣ — ⌣ — ◌
— ⌣ — ⌣ — ⌣
Nítjándi hátturinn heitir afhent. Vísa
undir þeim hætti kallast afhenda (oft
kölluð afhending).
Lýsing: tvær línur, fyrri línan er sex
kveður óstýfðar, í rauninni er hún tvær
línur, enda ljóðstafir þrír, tveir stuðlar í
fyrstu fjórum kveðunum og annar þeirra
í 3. kveðu og svo höfuðstafur í 5. kveðu
(sjá þátt IV um braghendu og valhendu),
seinni línan er sérstuðluð. Afhenda er eins
og braghenda fyrir utan að síðasta línan
hefur verið tekin af (líklega er nafnið
komið af því). Línurnar ríma saman
(rímform er AA)
Dæmi:
Ennþá hefur okkar bragur aukið gaman,
er við bæði sátum saman. (S.B.)
— ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣
— ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣
Tuttugasti hátturinn heitir stúfhent. Vísa
undir þeim hætti kallast stúfhenda.
Lýsing: tvær línur, fyrri línan er sex
kveður og sú síðasta stýfð, í rauninni er
hún tvær línur, enda ljóðstafir þrír, tveir
stuðlar í fyrstu fjórum kveðunum og
þeirra annar í 3. kveðu og svo höfuðstafur
í 5. kveðu (sjá þátt IV um braghendu,
valhendu og afhendu), seinni línan er
sérstuðluð. Stúfhenda er eins og valhenda
fyrir utan að síðasta línan hefur verið
tekin af. Línurnar ríma saman (rímform
er aa)
Dæmi:
Foldin gjörvöll grær og syngur gleðióð,
ég er sjálfur jarðarljóð.
(S.P.)
— ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣ — ⌣
— ⌣ — ⌣ — ⌣ Þessir þættir verða ekki fleiri. Hér
hafa verið taldir upp og skýrðir tuttugu
algengustu hættirnir. Stuðst er við
Bragfræði og háttatal eftir Sveinbjörn
Beinteinsson (1953) og teknir fyrir þeir
hættir sem hann tekur dæmi af og í sömu
röð.
Þegar málið er skoðað kemur í ljós að
hér eru ekki nýttir allir þeir möguleikar
sem gefast miðað við þær kröfur sem
reglurnar afmarka. Eftir lengdarmismun
og röðun braglína er hægt að skipta
háttunum í 17 flokka og með því að
breyta endaríminu fæst 91 tilbrigði.* Sem
dæmi um háttarafbrigði, sem ekki er hér
að finna, má nefna að rímformið AABB
er ekki nefnt í dæmunum hér að framan.
Þetta væri breiðhenda með runurími og
til er ríma undir þeim hætti þó að þetta
afbrigði sé ekki hér til umfjöllunar. Sama
má segja um rímformið AAAA.** Það sem
skilur á milli braghendu og valhendu er
ekki annað en það að í braghendu eru
endaliðir óstýfðir þar sem þeir eru stýfðir
í valhendunni. Frá hinu bragfræðilega
sjónarhorni er auðvitað ekkert athugavert
við það að hafa lokalið í fyrstu línu
braghendu stýfðan en seinni línurnar
tvær óstýfðar eða öfugt. Slík afbrigði hafa
að sjálfsögðu orðið til meðal hagyrðinga
þó að þau hafi ekki fengið nafn sem
sérstakir bragarhættir.***
RIA.
* Sveinbjörn Beinteinsson 1953, xxx.
** Sveinbjörn Beinteinsson 1953, xxxvii.
*** Íslensk bragfræði, RIA 2013, bls. 95–96.