Upp í vindinn - 01.05.1998, Blaðsíða 34

Árni Jónsson
Árni er BS byggingartæknifræðingur frá Tækniskóla fslands 1982 og MS í byggingarverkfræði frá Konunglega Tækniháskólanum í Stokkhólmi 1987. Hann
starfaði á Verkfræðistofunni HNIT hf. 1983-85 og aftur frá 1988. Einnig starfaði hann tímabundið hjá Snjóflóðavörnum Veðurstofunnar 1997.
Skafrenningur og snjósöfnun
Hugleiðingar um mótaðgerðir.
Frá því að snjóflóðin féllu á byggð-
irnar á Vestfjörðum árið 1995
hefur verið mikil umræða um
snjóflóð og afleiðingar þeirra í þjóð-
félaginu. Stjórnvöld hafa lagt mikið fé
til rannsókna á snjóflóðum og snjóflóða-
hættu, áhættumati og til byggingar
snjóflóðavarnarmannvirkja á þeim stöð-
um þar sem snjóflóðahætta er mikil.
Minna fé hefur verið lagt í rannsóknir
á skafrenningi og snjósöfnun en í áður-
nefnda liði en í haust hófst samstarfs-
verkefni Veðurstofunnar og Meteo-
France um þetta efni. í framhaldi afþví
voru ýmis mælitæki sett upp á
Hveravöllum. Skafrenningur er einn
áhrifaríkasti þátturinn í snjósöfnun í
upptakasvæði snjóflóða eins og dæmin
frá Vestfjörðum 1995 sýna. Það er því
nauðsynlegt að láta hann ekki fram hjá
sér fara!
Vandamál vegna skafrennings eru
ekki eingöngu bundin við söfnun snæ-
var í upptakasvæði snjóflóða ofan þétt-
býlis og utan þess. Skafrenningur hefur
einnig mikil áhrif á vegsamgöngur og
byggð í landinu og er því mikilvægt að
viðkomandi aðilar geri sér grein fyrir
vandamálinu og hvernig hægt er að
minnka það.
Eftirfarandi grein fjallar um skafrenn-
ing og snjósöfnun og hvernig áhrifin
verða við vegi og í byggð. Þá verður
einnig getið tilraunar sem Vegagerðin
er að gera með snjógirðingar skammt
ofan Litlu Kaffistofunnar í Svínahrauni.
Flutningur snævar — skafrenningur
Eftir að snjókorn lendir á jörðinni er
hægt að tala um að nýtt tímabil hefjist.
Með tímanum breytist lögun þess fyrir
tilstilli ýmissa áhrifa s.s. myndbreyt-
ingar (metamorfisma - þrýstings og
hitaáhrifa) og vinda.
Falli snjókorn eða snjóflyksur á jörð-
ina í logni eða litlum vindi ná angar
þeirra að tengjast saman og mynda jafn-
Gerð Lyftihæð frá jörð Vindhraði
"rúii” 1-3 mm 4-7 m/sek Snjókornin rúlla eða feykjast eftir yfirborði snævar
“Saltation" 0,1-0,25 m 8-10 m/sek Snjókornin feykjast upp í loft þegar þau losna úr snjóþekjunni en falla svo hratt niður, hálfgerð stökk. Ekki er um mikinn flutning snævar að ræða.
Kóf 1-10 m >12-13 m/sek Nær allur laus snjór hefur feykst í loft upp. Einnig nær losnar um snjó. Mest
magn snævar er skammt yfir yfirborði
snjóþekjunnar. Mikill tilflutningur
snævar.
Tafla 1. Flutningur snævar með vindi
dreifða snjóþekju sem hefur svipaða
eiginleika. Ef vindur hreyfir ekki við
snjóþekjunni sígur hún saman með
tímanum vegna eigin þunga og mynd-
breytingar, snjókornin fá mýkri brúnir
(angarnir brotna af og/eða vatnsmóli-
kúlin flytjast til á ískristallinum) og bil
á milli þeirra minnkar (snjóþekjan
þéttist) og tengi milli snjókornanna
styrkjast.
Blási hins vegar vind-
ur þegar eða eftir að
snjókornin falla brotna
angar kornanna af þeim
og þau minnka og verða
kúlulagaðri við það að
rúlla eða feykjast eftir
yfirborðinu. Þegar þau
stöðvast í hlémegin
lands eða við hluti raðast
þau þétt að hvert öðru og tengi milli
þeirra taka að myndast og snjóþekjan
styrkist.
Flutningur snævar í skáfrenningi á
sér stað á þrjá vegu, sjá töflu hér að
ofan. I töflunni eru gefnar upp viðmið-
unarstærðir, ekki eru til nein skörp skil
á milli þessara þriggja möguleika. Auk
þess að vera háð vindstyrk hafa hitastig,
gerð snjókorna, rúmþyngd snjóþekj-
unnar og stærð aðsópssvæðis einnig
áhrif á hversu mikið magn af snjó vind-
urinn getur flutt. Vindhraðaþröskuld-
ur, þ.e. sá vindhraði sem þarf til þess að
byrja að flytja snjókorn, er mismunandi
sbr. það sem ofan er sagt. I lausum snjó
er algengt að hann sé um 5 m/sek. Með
vaxandi vindhraða vex möguleikinn á
því að rífa upp mjög þéttan og gróf-
kornóttan snjó og þá
geta snjókornin virkað
eins og sandur í sand-
blæstri þ.e. hjálpar til
við losun meiri snævar.
Verði hindranir á vegi
vindsins vex vindhraðin
við það að fara yfir hana
eða framhjá en hélmegin
minnkar vindhraðinn
hratt næst hindruninni
og hefur hann því ekki nægilega orku
til þess að halda snjókornunum á lofti
og þau falla til jarðar.
Það fer eftir lögun hindrunarinnar
hvernig snjórinn sest hlémegin. I fjall-
lendi mynda hvassar brúnir hengjur
hlémegin en ávalar brúnir mynda skafl.
Það hafa verið settar fram margar
líkingar af sambandi fiutningsmagns
snævar og vinshraða. Ein slík var sett
“Skafrenningur er
einn áhrifaríkasti
þátturinn í snjó-
söfnun í upptaka-
svæði snjóflóða
eins og dæmin frá
Vestfjörðum 1995
sýna.”
34
...upp í vindinn