Sjómannablaðið Víkingur - 01.09.2023, Page 40

40 | Sjómannablaðið Víkingur
Hinn 23 ágúst árið 1939 gengu Hitler og
Stalín í eina sæng. Hinir ólíklegustu af
öllum ólíklegum höfðu tekið höndum
saman og vafamál hvor þeirra hafði meiri
andstyggð á griðasamningi þjóðanna,
fullyrti Winston Churchill, samningi sem
gat aldrei haldið til lengdar, slíkt var
ginnungagapið á milli ríkjanna.
Fáeinum dögum síðar, eða hinn 1. sept-
ember, hófst seinni heimsstyrjöldin með
innrás Þjóðverja í Pólland. Árið áður
höfðu Pólverjar gripið tækifærið þegar
Hitler lét greipar sópa um Tékkóslóvakíu
og kraflað til sín sneið af landi nágranna
sinna. Nú máttu þeir sæta sömu örlögum.
Eins og úlfahjörð tættu stórveldin Pól-
land í sig.
„THE PHONY WAR“
Bretar og Frakkar höfðu áður gefið Pól-
verjum fyrirheit um aðstoð yrði á þá ráð-
ist. Loforðið var innantómt og gat í besta
falli þjónað sem skilaboð til Adolfs Hitlers
um að láta af yfirgangi sínum á megin-
landi Evrópu. Annars yrði hart látið mæta
hörðu. Hitler lét hins vegar hin lítt duldu
skilaboð sem vind um eyru þjóta, hann
hafði ítrekað svínbeygt ráðamenn beggja
vegna Ermarsund sem voru reiðubúnir að
leggja nánast allt í sölurnar til að varð-
veita frið í álfunni. Það kom Hitler því
óneitanlega á óvart að Neville Cham-
berlain skyldi sjá ástæðu til að lýsa yfir
stríði á hendur Þýskalandi og það út af
Póllandi.
En það var einmitt það sem gerðist.
Klukkan ellefu að morgni hins 3. septem-
ber 1939 tilkynnti Chamberlain þjóð
sinni að England væri komið í stríð við
Þýskaland. Forsætisráðherranum var
þungt niðri fyrir enda aðeins tveir ára-
tugir frá lokum fyrra stríðs og hörmungar
þess enn ljóslifandi í hugskoti lands-
manna. Og þá ekki síður á meginlandi
Evrópu. Engu að síður hafði Hitler valið
að fara með eldibrandi yfir Pólland og
Stalín lagt honum lið.
En varla var Pólland fyrr orðið að rjúk-
andi rúst en að fallbyssurnar þögnuðu og
ró færðist yfir vígvöllinn. Ró sem stóð
allan veturinn sem í hönd fór og fram á
vor 1940. The Phony War, eða gervistríð-
ið, kalla sagnfræðingar þessa blóðlausu
mánuði, undanfara mestu hamfara sem
yfir mannkyn hafa gengið.
KAFBÁTAR GEGN KAUPSKIPUM
En það var aldrei neitt „phony war“ á
sjónum. Strax að kvöldi hins 3. septem-
ber sökkti þýski kafbáturinn U-30 far-
þegaskipinu Atheniu. Alls fórust 117, þar
af 28 bandarískir ríkisborgarar. Þjóðverjar
gerðu sitt besta til að klína ódæðinu á
Winston Churchill, prívat og persónu-
lega, og sögðu hann hafa fyrirskipað
sprengingar um borð til að skemma sam-
band Þýskalands og Bandaríkjanna.
Næstu daga, vikur og mánuði fóru Þjóð-
verjar hamförum á hafinu og í nóvember
höfðu þeir sökkt 66 breskum kaupskip-
um og margir sjómenn farist með þeim.
Um hafdjúpin svifu ekki færri en 60
þýskir kafbátar í leit að bráð og fór fjölg-
andi. Vopnaðir 22 tundurskeytum, loft-
varnabyssum á dekki og einni vélbyssu
áttu þeir í fullu tré við vopnlaus bresk
kaupskip.
Þetta breyttist lítið þótt kaupskipin væru
snarlega vígbúin sem er raunar full djúpt
í árinni tekið. Grafnar voru upp byssur
frá fyrra stríði, soðnar fastar frammi á
hvalbaki og óbreyttir sjómenn settir á
gikkinn sem aldrei fyrr höfðu komið ná-
lægt vélbyssum af neinu tagi. Sumir
Jón Hjaltason
Vopnlausir á hafinu
Athenia var fyrsta breska skipið sem Þjóðverjar sökktu í seinna stríði. Aðeins voru liðnar átta klukkustundir frá því að stríðið braust út þar til hinn 26 ára Fritz-Juli-
us Lemp fyrirskipaði árásina en Athenia, sem þá var rétt komin á Rockall-svæðið á leið til Montreal, hélst á floti í rúmar fjórtán klukkustundir eftir árásina.