Goðasteinn - 01.09.2008, Síða 79

Goðasteinn 2008
konungs.“ Þetta höfðu forfeður okkar og formæður fyrir satt svo langt sem sögur
ná. Fyrir löngu höfum við víst glatað trúnni á tilveru Þorra og Góu sem dauðlegra
manna. I mæltu máli eru þetta aðeins mánaðaheiti en á bak við býr líf og trú sem
rekja má aftur til vöggu mannlegrar hugsunar. Þetta gerum við okkur best ljóst
þegar litið er til þess hvernig Þorri og Góa boðuðu komu sína í draumum
draumspakra manna. Þorri birtist að vonum alltaf í líki karlmanns. Hann gat verið
fríður og blíður og fagurlega búinn og gaf þá til kynna hagstætt þorraveður. Allt
eins gat hann svo verið úfínn og illskeyttur karl, með grátt hár og grátt skegg og
þá vissu menn hvað var í vændum með veðrið. Sama máli gegndi um Góu er hún
boðaði komu sína. Föt hennar og útlit í draumi vísuðu til góuveðurs. Margir
ágætir menn, draumspakir og óafvegaleiddir af gáleysi nýmar aldar, taka þetta enn
fyrir góð og gild fræði. Hér kemur og fleira til. Kynslóðin aldna sem ég ólst upp
með talaði um þorra og góu sem lífí og skyni gæddar verur veðra og vinda. I æsku
hugsaði ég mér góu sem aldurhnigna, skinnklædda veru í skýjum himins, búna tii
þess að minna menn og málleysingja rækilega á sig. Síst að furða að þessi
ímyndun væri sterk, það oft heyrði ég vinkonu mína og fræðara, Arnlaugu
Tómasdóttur í Vallnatúni (f. 1860) segja er góuélin buldu á baðstofuglugganum;
„Hún hristir núna skinnpilsið sitt hún Góa.“
Hér var allur varinn góður með að tala gætilega um þessar voldugu verur og
tryggja sér hylli þeirra með fagnaði í mat og drykk er þær gengu í garð.
Víða á íslandi hefur fyrsti þorradagur verið nefndur bóndadagur og fyrsti
góudagur konudagur. Á Suðurlandi var það viðtekin regla að bændur héldu til
þorra en húsfreyjur til góu. Sumstaðar var því öðruvísi háttað og ekki úr vegi að
segja að meira vit byggi að baki. Ætla má að Þorra karlinum hefði verið það
hugþekkara að hýr húsmóðir firemur en bóndinn stæði í varpanum til að bjóða
hann velkominn. Gamalla manna mál var að bóndi skyldi fara út á nærskyrtunni
og í annarri brókarskálminni í bítið á bóndadagsmorguninn til að bjóða Þorra í
garð. Þannig búinn skyldi hann hoppa á öðrum fæti þrjá hringi umhverfis
bæjarhús og hafa yfir fastan formála sem enginn þekkir nú til dags. Með líkum
hætti átti húsfreyjan að fagna góu og þar þekkjum við formálann:
Velkomin sértu Góa mín
og gakktu inn i bæinn.
Vertu ekki úti í vindinum
vorlangan daginn.
Það var gamalla manna mál að bóndi sem hélt illa til þorra ætti að verða fyrir
óhappi og eftir matarrausn dagsins átti að fara um þorraveðrið. Gamalt gamanmál
sagði að hengja ætti bóndann upp í eldhússtrompinn héldi hann illa til þorra.
Víðast var hangikjöt haft í þorraboðið.
77