Goðasteinn - 01.09.2008, Blaðsíða 111

Goðasteinn 2008
standist eklci. í fyrsta lagi hafi margs konar eldsneyti verið notað frá upphafí. í
annan stað hafí sá skógur sem eftir var verið verndaður og nýttur skipulega á
miðöldum. í þriðja lagi sýnir athugun á Jarðabók Ama og Páls að stór hluti
heimila hafði enn aðgang að viði um 1700 og að mór var frá upphafí meginþáttur í
eldsneytisbúskap.
Það má taka undir þessa gagnrýni á hefðbundin viðhorf. Mönnum hefur hætt til
að líta svo á að það eyddist sem af væri tekið, eyðing skóga hafi orðið smám
saman og landið verið rænt þessum auði sínum af fyrirhyggjuleysi og fruntaskap.
Miðaldaheimildir sýna hins vegar þaulskipulagða nýtingu þeirra skóga sem þá
voru við lýði og gera verður ráð fyrir því að miðaldamenn hafí miðað við að
viðhalda endurnýjanlegri auðlind þar sem skógarnir voru. Þeir hafi ekki viljað
leggja skóga sína í eyði, þótt í upphafí hafí þeir verið grisjaðir með afar róttækum
hætti til að endurskapa menningarlandslag heimalandsins.
Lokaorð
Líklegt er að útbreiðsla skóga á íslandi á 12.-15. öld hafí í stórum dráttum verið
hliðstæð því sem hún er nú á tímum. Norðurland hafi að mestu verið skóglaust
austur í Þingeyjarsýslur, skógur hafí verið víða þar og á Austurlandi allt suður í
Oræfí en lítið um skóga í Vestur-Skaftafellssýslu, Rangárvallasýslu og Anies-
sýslu, með ákveðnum mikilvægum undantekningum. Um mestallt Vesturland og
Vestfírði var hins vegar víða að fínna skóga. Sumir miðaldaskóganna eru horfnir
og aðrir hafa minnkað en heildarmyndin er svipuð og nú á tímum.
Heildarstærð skóga yfír 2 metra hæð er talin hafa verið um 8000 km“ á land-
námsöld en möguleiki á slíkum skógvexti hefur minnkað vegna kólnunar eftir
1200.27 Þá er talið að mesta mögulega útbreiðsla skógar yfír 2 metra hæð hafí
verið um 6000 knr. Útbreiðsla skóga hefur ef til vill verið um sjöttungur þess eftir
skógaútrýmingu landnámsaldar, um 1000 ferkílómetrar og í ferkílómetrum talið
hefur útbreiðsla skóga líklega ekki breyst svo mikið á tímabilinu 920-1900 en
umtalsverð skógaeyðing varð þó á hinum fomu skógasvæðum, t.d. í Þjórsárdal og
Fnjóskadal eftir 1600, að öllum líkindum vegna þess að þá var hætt að gera hér
jám og menn sáu ekki tilgang í því að vernda skóginn lengur. Þannig var nýtingin
að öllum líkindum það sem varðveitti miðaldaskógana sem hljómar eins og
öfugmæli en er rökrétt þegar nánar er að gáð.
109