Goðasteinn - 01.09.2008, Page 145

Goðasteinn 2008
1125) en rit hans, samið á latínu, barst til íslands eftir miðja 13. öld. Einnig gætir
áhrifa frá Historia Scholastica eftir Frakkann Petrus Comestor (1100-1179). Frá
Speculum Historiale eftir Frakkann Vincentius Bellovacensis (d. 1264) er líka
komið efni í íslenska annála. Það hefur verið leitað fanga í fleiri erlend rit, annála
og krönikur en um erlendar fyrirmyndir og heimildir íslensku annálanna vísast hér
að öðru leyti í annálaútgáfu G. Storms.2 Elstu íslensku annálarnir eru skráðir í lok
13. og upphafi 14. aldar. Þeir heljast allir á erlendum atburðum, svo sem útdrætti
frá fæðingu Krists, eða frá valdatöku Cesars. Þessi útdráttur er aðallega á latínu í
Konungsannál en í hinum mest á íslensku. Tímatalskerfi fornu íslensku annálanna
styðst við páskaöldina samkvæmt reikningi Beda prests (d. 735) og árin eru merkt
með bókstöfum páskareiknings (prikstöfum), tunglstöfum og sunnudags-
bókstöfum og er sú aðferð séríslensk. Ártöl eru ekki sett nema við 10. eða 20.
hvert ár og þá með rómverskum tölum.
Heimildir fornra annála um sögu íslands eru einkum íslendingabók Ara fróða,
konungasögur og samtíðarsögur, Hungurvaka, Islendinga saga, Sverris saga o.fl.
en einnig er þar varðveittur fróðleikur sem ekki er kunnur úr öðrum heimildum.
Ýmsir fræðimenn hafa talið að sameiginlegur stofn hinna fornu annála hafi orðið
til í umhverfí Sturlu Þórðarsonar.
Til sarnans eru hinir fornu annálar ákaflega mikilvæg heimildarit en það verður
samt að nota þá með nokkurri varúð því að þeim ber ekki alltaf saman.
Hlé verður í annálaritun 1430 og þar með á hinni fornu sagnaritun er Lög-
mannsannál eða framhaldi hans, Nýja annál, lauk en hún byrjar svo aftur er
Gottskálk prestur Jónsson í Glaumbæ í Skagafirði (um 1524-1590) tók sig til
1578 og jók gamlan annál með tíðindum fram á sína daga. Síðan hélt annálaritun
áfram óslitið fram á 19. öld ef ekki alveg fram á þennan dag, sbr. t.d Árbók
Islands í Almanaki Þjóðvinafélagsins en þá er myndin eða formið að vísu orðið
nokkuð breytt. Annáll Gottskálks varð svo uppistaðan í elsta hluta Skarðsárannáls
Björns Jónssonar lögréttumanns (1574-1655) á Skarðsá í Sæmundarhlíð í
Skagafírði en sá annáll nær yfir tímabilið 1400-1640 og er merkilegt heimildarrit
um sögu þess og samtíð höfundar og undirstaða margra síðari annála og má þar
nefna framhald hans í tíma sem er Seyluannáll (1641-1658) eftir Halldór Þor-
bergsson lögréttumann á Seylu í Skagafírði (1623-1711). Við af honum tekur
Vallaannáll (1659-1737) eftir sr. Eyjólf Jónsson á Völlum í Svarfaðardal (1670-
1745).3 Pétur Guðmundsson prestur í Grímsey ritaði annál 19. aldar, mikið verk.
Stórt nafn í árbókaheiminum er líka Jón Espólín sýslumaður og sagnaritari (1769-
1836) sem samdi árbækur yfír árin 1262-1832 (Kh. 1821-1855), mikið lesnar á
sinni tíð og enn notaðar.
Vert er að vekja athygli á því að ritun annála og krönikna, sem voru í raun
rækilegir annálar, var á miðöldum gildur þáttur í sagnaritun Evrópu sem þá var oft
143