Helgarpósturinn - 18.05.1979, Blaðsíða 20

20
Dixie og jazzklassík
Það verður aldrei Utskýrt,
hvað gerðist kvöldið góða i gleö-
inni á Basin Street i Storyville
anno átjánhundruð áttatiu og
eitthvað, þegar tónar Buddy
Boldens og Co fengu slika vængi
að þeim tókst að höndla sjálfa
upphafninguna ásamt svo
tempruöu skipulagi og sér-
kenni legu, að úr varð tónagald-
ur og nýr tónlistarstill small i
liöinn: New Orleansjazzinn. —
Þó að þessi skörulegi bartskeri,
blaðamaður, læknir og blásari
væri úr kornettleik 1907, hafði
honum tekist að kristalla bláu
tónana og blása þeim þannig úr
horni sinu sólarmegin við lifið,
að það stórbætti yfirleitt liðan
manna til likama og sálar.
Þetta kostaði aö vísu King
Buddy Bolden alla heilsuna —
en sýnir glöggt, hve skapandi
fangbrögð við listagyðjuna geta
verið dýrt spaug.
Allt frá upphafi jazzsögunnar
og fram á ár fyrri heimsstyrj-
aldarinnar var jazzmúsik fárra
manna spil. En þetta var harður
kjarni nokkur hundruð sann-
færðra atvinnuspilara og á-
hugamanna, sem blésu safarik-
an blúsinn fyrir tiltölulega
þröngan hóp áheyrenda á af-
mörkuðu svæði i USA. Kornett-
istar voru oftast stjórar, enda
leiðandi menn i raddfærslunni
þegar á hólminn var komið .
Leikur hljómsveita af New Or-
leans skólanum (sem var allur
skólinn) sinn hvoru megin við
aldamótin var miklu flóknari ai
ætla mætti að litt athuguöu
máli. Meira var lagt uppúr
samspili og frjálsri kontra-
punktiskri raddfærslu en siðar
varð, sólóar voru að vi'su ekki
mjög háþróaðar hjá flestum er
hér var komið sögu, en taktur
var margslunginn og mjög vixl-
gengur og sveiflan stór i snið-
um. Þaö ber að varast að rugla
iixielandi siðari tima saman við
hinn raunverulega stil orginal-
anna. — En eitt á öll dixieland-
músik sameiginlegt — það er
friskleikinn, og skondin fjöl-
röddun ásamt allt að þvi kæru-
leysislegu áhyggjuleysi spiilir
sist fyrir þessari prakkaralegu
Prey, Pauk og fleiri góðir hjá
Sinfóníunni næsta vetur
„Þetta hefur gengiö mjög
vel”, sagði Sigurður Björnsson
framkvæmdastjóri Sinfóniu-
hljómsveitar lslands, þegar
Helgarpósturinn innti hann eftir
starfsárinu sem nú er aö ljúka.
„Beethoven hefur gert mikla
lukku og tónleikarnir hafa verið
vel sóttir. Við erum ánægðir
meö allan gang mála og höfum
ekki undan neinu að kvarta”.
Askrifendur aö tónleikum
Sinfóniunnar eru nú 522 og
sækja þá mjög vel, að sögn
Siguröar.
Undirbúningur fyrir næsta
starfsár hljómsveitarinnar er
langt kominn. Að vanda verður
mikið um erlenda gesti, og
sumir hverjir eru Islendingum
að góðu kunnir. Af stjórnendum
sem væntanlega munu veifa
sprotanum næsta vetur, má
nefna Jean-Pierre Jacquillat,
Karsten Andersen, Gilbert
Levine og Paul Zukofsky, auk
Páls P. Pálssonar. Af væntan-
legum einleikurum og einsöngv-
urum má nefna þýska ljóða- og
óperusöngvarann Hermann
Prey, Rögnvald Sigurjónsson,
fiðluleikarann Gyorgy Pauk og
túbuleikarann Roger Bobo. GB
tónlist á taugastrekktri öld.
Dixielandið er sem nýtt vin á
gömlum belg (eða öfugt), þaö
endumýjast hóflega, en hefur
ýmsa þá kosti, sem öðrum
stefnum jazzins hefur ekki tek-
ist að færa sér i nyt. Vist er, aö
dixiemúsikin lifir af alla aðra
skóla jazzins —sú hefur a.m.k.
orðið raunin s.l. hundrað ár.
Það er gott
sem gamall kvað
A siðustu timum hafa elstu
finnanlegar upptökur verið
rannsakaðar Itarlega m.a. af
lónskáldinu Gunther Schuller,
sem er okkurað góðu kunnur sið
an hann stjórnaði Sinfóniu-
hljómsveit tslands. Þessar
tiljóðritanir þykja hinar merki-
„King” Joe Oliver og Creolajazzbandið. Kappinn situr fremstur en
Louis Armstrong er fjóröi f.v.
iengið mikið út úr þeim kynn-
um. (Spilaleiði þekktist ekki i
den tid og þetta er allt ólúið).
Þeir hafa siðan bætt við þær
gömlu, nýjum sólóum frá hjört-
um sem slá i „takt” við þotuna
Concord — og þetta flýgur allt
vel saman. En vikjum núaftur I
timann, þegar Edison var að
'oasla við að berja saman
gram mófóninn . Jazzinn
— þessi skuggalega kúnst, naut
auðvitað ekki almennrar viður-
kenningar (!) — Frekar en það
M "
Jazz
eftir Gunnar Reyni Sveinsson

legustu, þrátt fyrir alla tækni-
galla i maskiniriinu.
— Þannig voru trommarar
uest geymdir niður I kjallara
ueöan félagarþeirra létu
gamminn geysa I stúdfoinu upp-
áháalofti,þvi aö nálarnar hopp-
uðu af fónunum við hvert meiri-
háttar trommuslag, (og hvert
slag þessara kalla var ekkert
!ninna en meiriháttar innlegg í
jazzsöguna). Þá þótti óskirleiki
lóns ekki gefa sanna mynd af
llutningnum, hvort sem um var
:ið ræða Caruso eða Creole Jazz
Band á elstu grammófónplötun-
iim — við þessu var ekkert að
isegja.
Úrvals nútima jazzleikarar
tneð Gerry Mulligan i broddi
fylkingar hafa tekið til við að
spila þessar öldnu „head” út-
setningar nótu fyrir nótu — og
ÚT GENG EG ÆTÍÐ SIDAN
A baksiðu Þjóðviljans 30.
april 1946 voru að vonum
margar smáfréttir I tilefni af 1.
mai daginn eftir, svo og tilkynn-
ingar um framboð I
einmenningskjördæmum við
ihöndfarandi Alþingiskosn-
ingar.
En innanum þetta allt skar sig
úr einn dálkur með mynd af
unglingi og fyrirsögninni
„Islenskt undrabarn”. Þar var
svo frá þvi skýrt, að meö
Esjunni á sunnudaginn var
hefði komið 14 ára sellósnilling-
ur, Erling Blöndal, ásamt
foreldrum sinum Valdimar
Bengtsson fiðluleikara og
Sigriði Nielsen frá Isafirði. Þau
Svala Nielsen og Erling
Blöndal Bengtsson eru sumsé
systkinabörn.
I Morgunblaðinu sama dag
var sagt, að drengurinn liti út og
léki sér einsog önnur börn, en
væri heldur stór eftir aldri.
Hann hefði meö sér 200 ára
gamalt selló, „mörg þúsund
króna virði”,, sem læknir nokk-
ur heföi gefið honum eftir
tónleika. Þá segir enn, að Erling
safni náttúrugripum og eigi
mikiö safn af uppstoppuöum
fuglum, skeljum steinum,
beinagrindum dýra o.s.frv. og
langi til að bæta viö safn sitt hér
á tslandi.
Erling Blöndal hélt svo sinn
fyrsta konsert á Islandi i Gamla
BIói 7. mai 1946 við undirleik dr.
Viktors Urbancic (en þá var
hans slafneska ættarnafn enn
skrifað með þessari hroðalegu
þýsku stafsetningu: Urbant-
schitsch). Fljótt varö uppselt á
seinni konsertinn.
Um þessa tónleika segir
P.K.P. (lfklega Páll Kr. Páls-
son) I Þjóðviljanum, að tónninn
sé „stilhreinn og laus viö væmni
og unggæðishátt” og „manni
verður á að lita upp hvaö eftir
annað til þess að fullvissa sig
um, að það sé drengur á
fermingaraldri, sem afreki
þessu.”
Heinz Edelstein segir i
Morgunblaðinu, að „undra-
börn” séu yfirleitt árangur
óeðlilegrar tamningar likt og
beitt sé við páfagauka. Það séu
þvingaðir fram einhliða leikni-
hæfileikar i þjónustu hégóma-
girni og yfirborðsskapar að-
standenda. Og undrabörn
gleymist venjulega undrafljótt.
Erling Blöndal teljist hinsvegar
ekki til þessarar tegundar
viðundra, heldur séu hæfileikar
hans og kunnátta réttnefnd
undir, svosem einsog „hittni
vinstri handar, sem aldrei
skeikar.”
33 árum seinna
1 þessari fyrstu heimsókn lék
Erling Blöndal m.a. á Rokokó
tilbrigðin eftir Tsjækofski. Ekki
átti ég þess kost þá að heyra til
þessa jafnaldra mins, sem ég
skelfing óáheyrilegur svona I
fyrsta sinn. Af þvi ber hins-
vegar ekki að draga þann
lærdóm, að verkiö sé slæmt.
Minir likar þurfa einasta að
heyra svona nokkuö oftar en
einu sinni til að vera meö á
nótunum. Og svo mikla forvitni
vekur þessi konsert þrátt fyrir
allt, að manni veröur ofarlega i
huga að verða sér úti um plötu
með honum.
Erling lék svo fyrir okkur 1
Þjóðleikhúsinu á laugardaginn
verk eftir Schubert, Bach,
Debussy, Hans Werner Henze
og Bohuslav Martinu (ekki
martini einsog útvarpsþulur
sagði) með aðstoð Arna
Kristjánssonar, og bar þar
hvergi skuggann á.
Út vil ek
Það bar annars til tiðinda á
sinfóniutónleikunum, að hlut-
fallið milli hljómsveitar og

Eyrna lyst
t -J eftir Arna Björnsson
las um I blöðunum, enda stadd-
ur 200 km norðar i landinu. Og
auk þess harla óliklegt, að ég
hefði þá haft vit eða hug til þess
að kaupa mig inn á knéfiðlu-
gaul. En ég heyrði hann og sá
leika þessi sömu tilbrigði með
Sinfóniuhljómsveitinni um dag-
inn, og varla hefur honum farið
mikiö aftur. Þá hefur hann
a.m.k. verið undrasnjall fyrir 33
árum.
Hann lék lika sellókonsert
Lútóslafskis af mikilli snilld. En
best er aö segja það án nokk-
urrar hræsni, að sá konsert er
tónleikagesta riðlaðist ekki litið,
þegar eitt verk var eftir á efnis-
skránni, sinfónia nr. 7 eftir
Gunnar Bucht, f. 1927.
Það fjölgaöi heldur en ekki i
hljómsveitinni eftir Tsjækofski
tilbrigðin, þvi þessir nútima-
menn þurfa vist svo stórt
apparat til að láta heyra i sér.
Það höfðu þeir gömlu ekki, og
þó nær enginn Beethoven f
krafti.
A hinn bóginn varð striður
straumur útúr áheyrendasaln-
um þessi andartök, sem liðu
milli atriða. Og þaö voru ekki
annað, sem ber i sér ferskleik-
ann, enda hljómaði hann mest
(og best) i sannkölluðum lasta-
bælum, aðallegaá svæöi þvi er
kristnir kalla Bibliubelti Banda-
rlkjanna. Músikantarnir voru
sannkallaðir spilagosar sinnar
sveitar og svona álíka heims-
frægir og hann Gústi hérna i
Hruna. Utanhéraðs var jazzinn
frekar litt þekkt fyrirbæri — en
illa þokkaður, einkum hjá púri-
tónum og öðru siöavöndu fólki.
— Hvað um það — Kúil' jazzinn
hélt ótraúður áfram. Böndin
brilleruðu fyrir því, þó að kerl-
ingar krossuðu sig. I fremstu
viglinu voruTheOriginal Creole
Orchestra, þar sem kornett-
kappinn Fredie Keppard blés i
fyrsta horn á fullu. I original
Superior Orchestra spilaði Bunk
Johnson hvern mann uppúr
sokkunum eins og vera bar. Þó
að flestar hljómsveitir væru
skreittar sallafinum nöfnum,
sagði það ekki alla söguna, þvi
heitast brann auðvitað eldurinn
hjá þeim látlausa Joe Oliver. í
Creole Jazz Band sat kall með
Louis litla Armstrong á músik-
ölsku lærinu i kornettdúett. —
Kóngurinn var svo góður, aö
hann hafði efni á þvi að vera
litillætið sjálft.
Þegar Edison tókst að lokum
að gera grammófóninn gang-
færan I eitt skipti fyrir öll —
varö þess ekki alltof langt að
bíða, að King kallinn Joe Oliver
slægi til ogléki svona eins og 123
ópusa á einum rykk uppá grin
inn fy rir vin sinn Edison. Allt er
þetta mjög merkmúsik og sumt
af þvi, sem þá var gert klárt i
gúmml er með þvi' besta, sem
enn hefur verið sett, undir nál-
ina undir tegundarheitinu Jazz-
klassik. — Samt urðu aðrir til
þess að spila inná fyrstu jazz-
grammófónplötuna. (En frá þvi
verður skýrt I framhaldi).
Fáanlegar LP plötur með
meistaralegum kornettleik
King Olivers eru:
1. The Immortal King Oliver,
Milestone MLP 2006 (Riverside
Blues).
2. Joseph King Oliver’s Jazz
Band, EMI PMC 7032 (Dipper-
mouth Blues).
3. Joseph King Oliver and Hií
Dixie Syncopators, Decca DI
79246 (Sugarfoot stomp).
Frábærasta lag hverrarLP ei
merkt (innan sviga).
Tónlfetarfjeiagis:
CeIlosnilJinguri.nn
^1'1 y(.y.\on
fónleíkor
1 kvóld kl. 7 15 f r-o t
’1 Gamla Bíó.
p ^Ppself
pantanir sækist fyrir a
ar oðrum. ‘ 1 da§', annars seld-
eintómir plebbar, heldur mátti
jafnvel sjá heimsfræga
tónlistarmenn ryðja sér braut
með einbeitni Snorra Sturluson-
ar i svipnum. Hef ég ekki áður
orðið vitni að þviliku útstreymi
viö þessar aðstæður.
Það má hinsvegar vel vera,
sem ég heyrði þýskumælandi
mann segja um þessa sinfóniu á
leiöinni útúr húsinu á eftir, að
hún væri „mikill hávaði útaf
engu”.
Enn um þjóðsöng
„Vltt og breitt berst Helgar-
pósturinn.” Þannig upphefst
bréf, sem mér barst landsunnan
úr Vinarborg. Bréfritari hefur
verið þar nokkur ár við
tónlistarnám. Hann telur mér
hafa yfirsést ekki litiö i sam-
bandi við leitina að þjóðsöng.
Hiö eina sérislenska fyrirbæri,
sem við eigum i múslk, sé hinn
samstigi fimmundarsöngur.
Bæði vegna þess og ljóösins eigi
þjóðsöngur íslendinga
óumdeilanlega að vera tvi-
söngslagið „Island farsælda
frón”. Þetta er mjög athyglis-
verð tillaga.
Og úrþvi við erum að ræöa
þjóðsöngva og bréfið berst úr
Vinarborg og ég var siðast að
fjasa um Austurrikismanninn
Haydn, þá má hnýta þvi við, að
gamli austurriski þjóðsöngur-
inn er eftir Haydn, þ.e. keisara-
söngurinn við þennan yndislega
bernska texta:
Gott erhalte Franz
den Kaiser,
unsern guten Kaiseir,
Franz!
Haydn mun hafa fengið hug-
myndina aö þessu, þegar hann
var i London og kynntist „God
save the King”. Fannst honum
eðlilega, að sjálft ríabsborgar-
dæmið mætti ekki minna vera
en breska heimsveldiö að þessu
leyti.