Helgarpósturinn - 30.11.1979, Blaðsíða 15

Helgarpósturinn - 30.11.1979, Blaðsíða 15
15 helgarpásturínn Föstuda9ur 3o nóvember 1979 Eftir stúdentspróf þvældist ég i útlöndum i' nokkur ár, bæöi Frakklandi og Bretlandi. Kom svo heim og kenndi um tima viö Ballettskóla Þjóöleikhússins. Fór i leikskóla viö sömu stofnun, lék og dansaði, sat á kaffihúsum, las fagurbókmenntir og gekk i svört- um nælonsokkum. Mjög ánægju- legur timi. Svo fór ég aö hlaöa niöur börnum, eins og gengur og gerist. Þá innritaöist ég i háskólann til þess aö hafa eitthvaö fyrir stafni, á meöan ég gætti barna og tók nokkur stig i ensku og frönsku. Svo þegar viö fluttum vestur ákvaö ég aö ljúka BA prófinu til þessaö Jón Baldvin þyrftiekki að ráöa réttindalausan kennara. Ég hafnaði gersamlega húsmóöurhlutverkinu. — Já, hvernig likaöi þér, borgarbarninu, á ísafirði? A ísiandi búa tvær þjðOir — Dvöl min þar var eitt samfellt ævintýri. Mjög spenn- andi timabil. Skólinn hafði meöbyr, og þaö var mikil stemmning 1 kringum starfiö. Þetta var stórkostlegt tækifæri. Þessi ár eru mér meira viröi en nokkur háskóli. Mér fannst ég læra svo margt. Ég lærði þaö meira aö segja, aö á fslandi búa tvær þjóöir. Mannlifiö vestur á fjöröum er svo gerólikt því, sem ég átti aö venjast. í fyrsta lagi hlýtur þetta magnaða landslág aö hafa áhrif á fdlk. Þessi snarbröttu fjöll, sem hanga yfir manni og byrgja sólarsýn i heila þrjá mánuöi ársins. Fólk, sem býr við sllkar aöstæöur, hlýtur að hugsa öðruvisi en hinir á flatlendinu. Þaö liggur í augum uppi. Og svo er þaö fiskurinn. Vestur á fjörð- um er fiskurinn upphaf og endir alls. Honum er mokað á land alveg án tillits til þess, hvort nægur mannskapur er I landi til að vinna úr honum. Þess vegna veröa allir að taka til hendi, bæði ungir og gamlir. Þeir, sem sitja heima eru að svikjast um. Menn fara að vinna um leiö og þeir geta staöiö I fæturna og hætta ekki fyrr en fingurnir eru orönir krepptir og bakiö bogiö. Þannig er lifið fyrir vestan, tómur þrældómur. Enda skaffa þeir bezt. — Var ekki sárt að segja skilið við leikhúsið? — Jú auövitað var þaö sárt, en margt fer ööru visi en ætlaö er. Enginn ræöur sinum næturstað. En satt aö segja, þá var lif iö fyrir vestan svo spennandi, aö ég gleymdi fljótlega fyrri draumum. Auk þess var þarft verk a ð kynda undir leiklistaráhuga nemenda menntaskólans. Mér gáfust tæki- færi til aö færa á sviö verk absurdistanna, sem ég hef sérstakan áhuga á, leika mér sem sagt viö ýmislegt, sem ég heföi aldrei haft tækifæri til hér syðra. Kennsla er þar aö auki ekki svo ýkja fjarri leikhúsinu. Hvaö er kennari annaö en leikari, sem verður aö halda athygli nemenda vakandi I fjörutlu og fimm minútur I senn? Ég man það núna, að égstóö alltaf viö kennsl- una, ég vandaöi klæöaburö minn og gætti þess að vera vel upplögö og skipulögð. t kennslu, alveg eins og á leiksviöi, gefur maöur hlut af sjálfum sér, opnar gáttir, sem eru lokaðar ella. — Þú varst skólameistari á Isafirði einn vetur. Hvernig gekk það? — Alveg eins og I sögu. Mjög dýrmæt reynsla. A þessu eina ári fékk ég loks uppreisn æru gagn- vart sjálfri mér. Ég varö loksins fullorðin. Ég sannaöi fyrir sjálfri mér, aö ég gæti eitthvað. Ég var alein með heilan skóla, heimavist og min eigin börn. Enginn til að halla sér aö, þegar eitthvaö bjátaöiá. Ogþað tókst —held ég. Ég hefði gjarnan viljaö halda áfram á svipaðri braut. En — skólameistari sneri aftur. • — Brottför ykkar frá Isafiröi bar nokkuð brátt að. — Já, þvl miður kannski, En hins vegar má segja, að okkar timi hafi verið liöinn. Uppbygg- ingunni var lokiö, skólinn búinn aö festa rætur. Ég lofaöi Jóni I upphafi aö vera i fimm ár. Þau uröu átta. Mér fannst hlutirnir vera farnir aö endurtaka sig. Kannski var ég búin að fá mig fullsadda af Isafiröi, og isa- fjöröur oröinn fullsaddur af mér. Mér finnst núna, aö þetta hafi verið réttur timi til aö kveöja. — En hvernig var að koma aftur suður? Homum Deínl al ríkisjölunni — Það var nú hálfskritið, satt að segja. Þetta hús var allt I niðurniðslu, gluggalaust hér og þar, göt á veggjum og lofti, viö at- vinnulaus og peningalaus (höfum aldrei verið fyrirhyggjufólk). Fram aö þessu höföum viö veriö á rikisjötunni, launin lögö inn á banka með föstu millibili og til- tölulega áhyggjulaus. Við stóðum uppi eins og viö byrjuöum fyrir fimmtán árum, eða svo til. Og þetta hristi óneitanlega upp i manni. Þetta er I rauninni mjög hollt. Maður tekur allt til endur- skoðunar, breytir um lifsstil. I þessuhúsi var ég aftur komin inn i ni'tjándu öldina, og Vesturgatan hefur á sér alþjóðlegan blæ. Ég gleymi þvi stundum, að ég er bara I Reyk javik, Og s vo fór ég að svipastum eftir vinnu. Þvi að það kostarsittað gera við gömul hús, skal ég segja þér. — Leitaðirðu viða? Ellert sagöi aö tvær plágur heföu riöiö yfir þetta land: minkurinn og kommúnisminn Hef á tilfinningunni aö gagnrýnin sé kannski sprottin af persónu- legri andúö á mér. — Að sjálfsögöu reyndi ég að komast inn i leikhúsin, enda vildi ég þaö helzt. En þar eru margir kallaðir en fáir útvaldir. Og ég veit það núna, að lifið er ekki glatað, þó aö maður fái ekki aö leika. -Þú fékkst samt hlutverk i Prinsessunni á bauninni, sem kolféll. Var þaö ekki áfall fyrir þig? — Ekki fyrir mig persónulega. Mér fannst mjög gaman aö fá tækifæri til að vinna þarna innan dyra einu sinni enn. Hins vegar rann það mjög fljótlega upp fyrir mér, að verkið sjálft væri heldur rýrt, að það mundi aldrei ganga lengi. Þetta er náttúrlega oft hlut- skipti leikara margra mánaða vinna, sem er svo endanlega einskis virði út á við. Samnings- bundinn leikari hefur ekki rétt á aö velja og hafna, og þeir sem standa utan stofnunar verða að taka áhættuna. En biðin getur stundum orðiö býsna löng, og þvi miöur get ég ekki veitt mér þann munaö að blða eftir hlutverki. Ég er að byggja. — Þú sóttir um hitt og þetta, var þaö ekki? Sjónvarpið heillar llkl og leikhúsio — Jú, jú, ég gerði þaö I þeirri vissu, aö endanlega mundi ég fá eitthvaö. Sjónvarpiö hefur alltaf heillað mig á sama hátt og leikhúsiö, þ.e.a.s. innan dyra. Það hefur marga sömu eiginleika og leikhúsiö, spenna, kvlði, ljósa- dýrð. Ég sótti um barnatimann eiginlega af rælni,ánþess að hafa mótaö mér nokkrar skoðanir um þáttinn, og án þess að vita, hvort ég hefði nokkuö til að bera I starf- iö. Þaö kom mér þvi hálfpartinn á óvart, þegar ég var ráöin. Ég varö satt að segja hálfskelkuö. Ráöin fimmtánda sept. og átti aö byrja tveimur dögum seinna. — Nú er bróöir þinn, Ellert Schram í útvarpsráöi. Kippti hann í spottann til þess aö þú kæmist aö hjá sjónvarpinu? — Þaö hef ég ekki hugmynd um, en finnst þaö aldeilis frá- leitt. Og hugsaðu þér, hvaö hann hefði tekið mikla áhættu meöþvi. Hannbæri óbeint ábyrgð á léleg- um barnatimum, núna þegar skammirnar dynja á mér. Enda þekki ég hann of vel til þess að ætla, að hann reyni að misnota aðstöðu sina á þann hátt. — Já, nú hefur þú orðið fyrir mikilli og oft óvæginni gagnrýni fyrir barnatimann. Hvaða áhrif hefur það á þig. — Ég tek auðvitað nærri mér alla gagnrýni. Og það er alveg eins og með leikhúsið. Það skiptir ekki máli, þó að þú leggir þig alla fram. Verkið kolfellur, ef það fell- ur ekki áhorfendum I geð. Auðvit- að verður skiptum stjórnanda, ef gagnrýnin verður mjög hávær. Ég er aðeins ráðin til þriggja mánaða I senn,svo að ef fólk vill ekki hafa mig, þá verð ég látin fara. Það traust ber ég til yfirmanna minna. Það er auðvitað mjög erfitt að falla öllum I geð. En fólk verður lika að athuga, að við erum Dvölin á Isafiröi var samfellt ævintýri. aðeins tvö með þennan þátt, Andrés Indriðason og ég. Okkur skortir ekki hugmyndir, heldur tima og mannafla. Það er verið aö biöja um teiknimyndir handa yngsta aldurshópnum, en þó að við pöntuöum myndir I dag, mundum viö ekki fá þær afgreiddar fyrr en einhverntlma á næsta ári. Við höfum aðeins einn morgun i stúdiói til þess að taka upp efni og tengja saman I þátt. Tilhneigingin verður auðvit- aö sú, að taka efni, sem er fljót- unnið. Manneskja, sem tekur aö sér að sjá um barnatíma, ætti auðvitaö að hafa ákveðinn aölög- unartima, safna hugmyndum, virkja fólk, skoöa erlend prógröm. Hins vegar hef ég á tilfinning- unni, aö gagnrýni á þáttinn sé kannski sprottin af persónulegri andúð á mér. Ég finn það af bréf- um og simhringingum. Ég hef ekki hugmynd um, hvernig ég hef eignast svona marga óvildar- menn. — Hvernigliðurþérframan við sjónvarpsvélarnar? Reyni ao vera irjálsley lyrir Iraman sjónvarpsvélarnar — Mjög vel. Ég er ekki hrædd, ég slappa alveg af og notast ekki við handrit. Ég reyni að vera frjálsleg og eðlileg, eins og ég á aö mér að vera. Kannski það fari I taugarnar á fólki. — Hvernig finnst þér, aö barnatimar eigi að vera i grund- vallaratriðum? — Ég vil gjarnan tengja þætt- ina þvl samfélagi, sem við búum i, vekja börn til meðvitundar. Ekki tala niöur til þeirra, heldur sem jafningja. Taka þau með I fullorðinsheiminn. — Nú starfarþú sem leiklistar- gagnrýnandi við dagblaö. Hvernig samræmist þaö bak- grunni þínum sem leikara. Kem- ur ekki til árekstra viö fyrr- verandi starfsfélaga? — Jú, auðvitað, verö ég aö taka þá áhættu. En ég teJ, að ef gagn- rýni er vel rökstudd, þá hefur enginn um neitt aö sakast. Hins vegar tekur þaö mig stundum sárt að þurfa aö vera alveg ærleg, og ég óska einskis frekar en aö geta alltaf talaö vel um alla. Auövitaö er þaö góður bakgrunnur fyrir gagnrýnanda aö verakunnugur i leikhúsinu og þekkja starfiö. Maöur hlýtur aö hafa meiriskilning á viðfangsefn- inu. A annaö ár hef ég nú sótt all- ar leiksýningar höfuðborgarinn- ar, og ég verð aö segja það, að það er sjaldan, sem maður sér lélegan leik, en hins vegar virðist mér verkefnaval leikhúsanna oft heldur bágboriö og á skjön við tilveruna. Gagnrýnin beinist þvi oftar að verkefninu sjálfufremur en leiknum. — Nú hefur þú lýst þvi yfir opinberlega, að þú sért orðin fertug. Hvernig hefuröu fariö aö þvl að halda þér svona unglegri? — Það er erfitt að svara svona spurningu. Enda bendir það til þess, að ég sé orðin gömul. Er ég ekki bara eins og fertugri konu ber að lita út, hvorki ung né gömul? Kona um fertugtá ekkert að ganga um eins og fertug kona, heldur eins og hugurinn býður henni, kaupa ódýr táningaföt, spara málninguna, hlaupa þegar aðrir hlaupa, borða efhr beztu lyst, o.s.frv. o.s.frv. Spuröu pabba.hann er að verða sjötugur, en gæti slegið hverjum sem er við i flestum íþróttagreinum. Ef maður ætlar að vera ungur fram i andlátið, þá er um aö gera að vera alltaf ástfangin, það er min skoöun, og ég hvika ekki fá henni. — Einu sinni varstu kjörin... feguröarópollnlng — æ, minnsfu ekki ð pao — Æ, minnstu nú ekki á þau barnabrek. Ég var eins og hver annar bjáni og sá ekkert út fyrir naflann á mér á þeim árum. Mér þótt þetta auðvitaö mjög sniðugt — i nokkra daga, að minnsta kosti. Enseinna fékkégskömm á sjálfri mér fyrir tiltækið, fannst, og finnst enn fáránlegt að láta bera sig saman við aörar konur, rétt eins og á gripasýningu. Það ætti engin kona með snefil af sjálfsvirðingu að láta hafa sig i. En börnum fyrirgefst kannski allt. — Hvaö hefur þú um jafnréttis- baráttuna að segja? — Éger ein sjö systkina, og við stelpurnar vorum aldar upp á nákvæmlega sama hátt og strákarnir. Við áttum öll að menntast og vera fær um að sjá fyrir okkur sjálf. Og ég held mig enn við það. Ég gæti ekki hugsað mér að vera fjárhagslega háö einhverri annarri persónu. Kvenfólk hefur öll sömu tæki- færin og karlar, ef þaö þorir og nennir. Hins vegar hef ég ekki staðið migsem skyldii verkaskiptingu á heimilinu. Ég verö að viður- kenna, að ég vinn öll verkin — eða næstum öll. Ég nenni ekki að rifast um þaö, hver eigi aö þvo upp eftir matinn, hvaö þá aö ég mundi gera þaö aö skilnaðarsök, enda er ég miklu fljótari að gera það sjálf. Ég hef hvort eð er aldrei tekið hússtörfin hátíðlega. Ekki mátt vera að þvi. Og ef jafn- réttisbaráttan er spurning um það hver á að þvo upp hef ég stað- iö mig mjög illa i henni.” — Til að slá botninn i þetta. Ertu ánægö meö tilveruna? — Já,égermjög hamingjusöm manneskja, og þvi fremur sem ég verö eldri. En getur maöur veriö hamingjusamur, ef maöur hefur aldrei kynnzt óhamingjunni? Ég er i meira jafnvægi núna en fyrir tiu árum, ég kann betur aö meta llðandi stund, lifa i núinu. Alla vega tel ég sjálfri mér trú um það. Mér finnst gaman að búa i Reykjavík. Og sérstaklega viö Vesturgötuna. Hér er andrúms- loftið afslappaðra en viðast hvar annars staðar i bænum. Hér á ég marga vini, kaupmanninn á horn- inu, konurnar i mjólkurbúðinni, fisksalann, gömlu hjónin i næsta húsi og þjónana á Naustinu. Og á sólrikum sumardögum set ég bekkinn minn út á gangstéttina, og ég imynda mér, að ég sé ein- hvers staðar órafjarri, þar sem sólin er alltaf hátt á loffi og fólk hefur tima til að talast viö. Það er lifskúnstin.

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.