Helgarpósturinn - 22.08.1980, Blaðsíða 25

h&lrjarpn<=rh irínn Föstudagur 22,ágúst 1980
25
Þór Jakobsson:
VD4/VN4
Umsjón: Jón Torfi Jónasson
Fjarhrif og
fjarlægð
Eins og boðað var i visindaþætti
Helgarpóstsins i siðustu viku
verður hér sagt litillega frá nýaf-
staðinni ráðstefnu um dulræn
efni. Frásögnin skiptist i tvennt
og kemur meirihlutinn i næsta
blaði.
islensku þjóðfélagi, en það væri
að öll málefnaumræöa væri þöguð
i hel á vfxl. ,,Ef Alþýöubanda-
lagið heyrir minnst á einhvern,
sem er fylgjandi her, þá er hann
landráðamaöur” sagöi hann, og
hélt áfram. „Ef Sjálfstæöismenn
heyra á einhverjum, sem kannski
er á móti stóriðju, þá er hann lika
landráðamaður. Ef Framsóknar-
menn heyra einhvern minnast á,
að minnka þurfi landbúnaðar-
framleiðsluna, þá er hann að
eyðileggja þjöðarsálina. Þetta
þýðir það i raun og veru, að fólk
talast ekki við, það hefur ekki
áhuga á sjónarmiðum hvors
annars. Ég held að þetta sé
meinið i islensku þjóöfélagi, þvl
það gerir þjóðfélagið algerlega
sterilt málefnalega séð, og það
þarf að vinna gegn þessu. Þaö
þarf að sannfæra vinstrimennum
aö menn geti alveg hugsað með
rökum til hægri og hægrimenn
um að menn geti hugsað með rök-
um til vinstri,” sagði Ernír
Snorrason.
Séra Sigurður Haukur Guðjóns-
son sagði hins vegar að það sem
fólki fyndist helst að, væri hvað
þvi gengi erfiðlega að ráða við
þetta, sem við köllum „kerfi”.
„011 félagsleg þjónusta verður
kerfisbundin” sagði hann, „og
verður kerfisbundnari eftir þvi
sem frá liður, og erfiöara og
erfiðara fyrir menn að átta sig á
hlutunum og fá þá til aö snúast.
Það er þetta sem fólk kvartar
aðallega undan, og svo lika hve
það er illa upplýst um réttindi
sin!’
Davið Scheving Thorsteinson
sagði, að sér þætti slæmt til þess
að vita, að I sliku gósenlandi sem
íslandi skyldi hafa tekist að
klúðra hlutunum, eins og raun
bæri vitni, og ætti hann þar við
verðbólguna, rýrnandi lifskjör og
landflótta.
„Þjóðfélagiö mætti nú vera
svolitið skynsamlegra að ýmsu
leyti. Það væri ekki vanþörf á að
taka aðeins til hendinni og kippa i
lag ýmsum heimskuvanköntum
og draga úr slóðaskap, eins og
þessari gegndarlausu sóun á
verðmætum og fólki. Þjóðfélagið
fer miklu verr með fólk en efni
standa til” sagði Ólafur Haukur
Simonarson rithöfundur um það,
sem honum finnst miöur fara.
Verðum að mjaka okkur
i 20. öldina
En hvað með leiöir til úrbóta,
hafa menn á reiðum höndum
lausnir á þeim vanköntum þjóöfé-
lagsins sem þeir benda á?
„Ég hef enga patentlausn.
Þetta þarf að gerast á ótal sviöum
ogafótal góðum mönnum,” sagöi
Ólafur Haukur.
Helga Gunnarsdóttir félagsráð-
gjafi sagöi það sina reynslu, aö
Jórunn Gunnarsdóttir: „Veröur
maður ekki að sætta sig við
margt?”
Ráðstefnan var haldin I háskól-
anum og var hún ársþing sam-
taka, sem kallast Parapsycho-
logical Association. Er hér um að
ræða félag visindamanna, sem
gerir strangar kröfur um upptöku
félaga, en þess er vænst, að þeir
fólk væri ekki meö ákveðnar
lausnir I huga. „Ég held, að fólk
finni fyrir geysilegri vanmáttar-
kennd,” sagöi hún. „Ég hitti ekki
oft fólk, sem finnst það i rauninni
geta haft einhver áhrif á þessa
þjóðfélagsþróun. Ég held að það
liggi mikil meinsemd i þvi, aö þaö
er búið að innræta fólki, aö það
geti ekki fengið viö neitt ráðið.”
Helga var þá spurð að þvi hvað
hún teldi sjálf til ráða. ,,Ég held,
að það sé mjög mikilvægt!’ sagði
hún, ,,að fólk staldri aðeins við og
skoðihvaöaafl býr I þvi sjálfu, og
ekki sist ef það leitar samstööu
með ööru fólki, hætti að skamm-
ast sin fyrir að eiga viö örðug-
leika að etja, hvort sem það eru
fjárhagserfiöleikar, eða vanda-
mál af öðrum toga spunnin og
risi frekar upp til þess að vita
hvort það getur ekki haft einhver
áhrif á sitt nánasta umhverfi og
þjóðfélagið. Það er geysilegur
munur fyrir fólk að upplifa sam-
stöðu og komast að þvl, aö þaö er
ekki eitti’
Séra Sigurður Haukur Guðjóns-
son sagði, að ekki veitti af að
veita stjórnmálamönnunum að-
hald, og það ætti t.d. aö vera i
verkahring fjölmiðlamanna. „En
það merkilega er, að þó heyrist
hátt i fjölmiðlamönnum, þá virð-
istþaö vera auðveldasta ráðið hjá
hinum, að taka þá inn i hópinn og
fita þá aðeins. Þá þagna þeir yfir-
leitt,” sagði hann.
Eggert Kristinsson taldi nauð-
synlegt, að byggja upp islenskan
iðnaö, en ekki láta erlendar vörur
fylla markaðinn. Þá skapaði iðn-
aðurinn lika mikla atvinnu.
Davið Scheving Thorsteinson
sagði hins vegar, að sér fyndist að
við ættum að reyna að mjaka
okkur inn i 20. öldina áður en sú
21. rynni i garð, og sem dæmi um
19. aldar skipulag það, sem hann
teldi aö einhverju leyti rikja hér
enn, nefndi hann, að þaö væru enn
deildar meiningar um hvort nýta
ætti orkuna, sem falin væri i fall-
vötnum landsins. Sagði hann að
það væri beinlinis sagt i stjórnar-
sáttmálanum, að þaö væri ekki
gert, ef það þýddi aö það væri i
samvinnu við Utlendinga. „Þetta
erhiminhrópandi vitleysa” sagði
hann.
Eins og við var að búast, höfðu
menn ýmislegt Ut á þjóðfélags-
málin að setja. Enda hefði hiö
gagnstæöa komið nokkuð spánskt
fyrir sjónir. Þrátt fyrir allt viröist
samt fólk vera tiltölulega ánægt
með sinn hlut, og liklega mikiö til
I þvi hjá Erni Snorrasyni, þegar
hann segir, aö menn séu ekki
djúpt óánægðir, heldur sé það
miklu fremur á yfirboröinu. En
kannski gefur þessi litla könnun
alls ekki rétta mynd af ástandinu
eins og þaö er I dag. En eins og
máltækiö segir: batnandi mönn-
um er best að lifa.
Eggert Kristinsson: „Ekki
ánægður með þjóðfélagsmálin og
þá sérstaklega atvinnumálin.”
hafi akademiska reynslu og hafi
meö vísindalegum vinnubrögöum
lagt eitthvaö af mörkum til skiln-
ings á dulrænum fyrirbærum. Fé-
lagar eru á þriöja hundrað tals-
ins, búsettir viða um heim, og eru
nær allir þeirra starfandi viö há-
skóla eða visindastofnanir.
Trúgirni og þröngsýni
Þess var getið i fyrstu grein-
inni, að sumt fólk geri sig sekt um
helzt til mikla trúgirni i þessum
efnum, en á hinn bóginn getur
þröngsýni og ofstæki hlaupið með
'aðra i gönur og valdið þvi, að þeir
þverskallast við að trúa einu né
neinu um dulræn fyrirbæri. Er
hér sem viðar vandratað meðal-
hófið, en mikilvægast er að kynna
sér af kostgæfni þá vitneskju,
sem menn hafa aflaðsér og dæma
siðan.
Satt er það, að oft er örðugt að
henda reiður á þvi, sem virðist
gerast á dulrænan hátt og von, að
mönnum fallist hendur og telji
allar tilgátur um dulargáfur
o.þ.h. húmbúkk og vitleysu. Atvik
af sliku tagi eru sjaldgæf og óljós,
þekkingin er af skornum
skammti og tortryggni I garð
þeirra, sem telja sig sjá og skynja
meira og annaö en allur lýður,
þar af leiðandi ekki óeðlilegur.
Ekki bætir úr skák, að dulrænir
atburðir falla ekki vel i heims-
mynd vestrænnar menningar um
þessar mundir, þar sem náttúru-
visindin dæmdu sem kunnugt er
sálarhróið i útlegð fyrir nokkrum
mannsöldrum og hefur þaö ekki
átt afturkvæmt siðan.
Ýmislegt bendir nú til þess, aö
náttúruvisindin séu reiðubúin aö
taka svonefnd andleg öfl i sátt
aftur. I fyrsta lagi hafa rann-
sóknir á sögu visindanna, þróun
þeirra og eðli, sýnt fram á að vis-
indin eru ekki jafn óskeikul og al-
tæk og menn hafa viljað vera láta
— visindamenn á framfaraskeiði
geta oröið svo kappsfullir og
sigurvissir, að þeir kasta á glæ
ýmsum sannindum um leið og
þeirmeöréttu afsanna fyrri skoð-
anir á ööru eða auka þekkinguna
á annan hátt.
löðru lagi hafa ýmsar uppgötv-
anir I eölisfræöi og öðrum grein-
um þótt stinga svo I stúf við heil-
brigöa skynsemi, aö visindamenn
eru svo sem reiðubúnir að trúa
þvi ótrúlegasta, ef með þvi mætti
bregða birtu á gáturnar sem
glimter við. Frumskilyröið er þó,
að skýringin sé i tengslum við
viðurkennda visindalega þekk-
ingu.
Fyrir bragðiö er visindunum i
rauninni enn meiri vandi á hönd-
um: þótt hið ótrúlega, jafnvel hiö
fáránlega, reynist stundum satt
og rétt er ekki þar með sagt, að
náttúrunni sé trúandi til alls.
Margt af þvi, sem ótrúlegt þykir
reynist um siðir rangt með fullri
vissu.
Læt ég nú lokið þessum inn-
gangi og segi dálltið frá fyrr-
nefndri ráöstefnu. Mun ég greina
lauslega frá nokkrum erindanna,
en þau voru um 60 talsins og eru
sum þeirra prentuð i 400 blaö-
siöna bók, sem fundarmenn fengu
I hendur I upphafi fundahaldsins.
Fjarhrif
Margar tilraunir hafa verið
gerðar til aö kanna fjarhrif
manna á milli („hugarlestur”).
Til þess að geta komiö viö töl-
fræöilegum útreikningum, hefur
„sendandinn” t.d. haft fyrir
framan sig stokk spila og litið á
þau eitt af öðru, en „viötakand-
inn” skráö ágizkun sina jafn-
haröan. Fjöldi spilanna ákvarðar
áreiðanleik tilraunarinnar og er
hægt að reikna út likindin á þvi,
að eitthvaö annað en tilviljun sé
að verki, m.ö.o. likindin á þvi aö
fjarhrif — eða skyggni — sé með i
tíifli.
Auövitað eru allar hugsanlegar
varúðarráðstafanir haföar um
hönd til þess aö koma I veg fyrir
að viðtakandi komist meö eðlileg-
um hætti á snoöir um hvað send-
andi hefur i huga.
Reynt hefur verið að tengja vel-
gengnieða erfiöleika sendanda og
viötakanda I tilrauninni við ýmis
atriði, sem kynnu að hafa áhrif,
svo sem líöan þátttakenda, gagn-
kvæm afstaöa, skapferli og jafn-
vel bjartsýni og trú á eigin hæfni
og jákvæðan árangur I tilraun-
inni. Þannig er reynt að kanna
eðli dulrænnar skynjunar.
All’langt er siöan menn prófuðu
i fyrsta sinn, hvort fjarlægð skipti
máli og sannfæröust menn um að
fjarhrif ættu sér stað óháð fjar-
lægð milli þátttakenda.
önnur tegund fjarhrifatilrauna
er nú reynd á ný i auknum mæli,
en hún þótti stundum takast vel
hér fyrr á tið. Gallinn var sá, að
öröugt var að dæma um árangur-
inn á hlutlægan hátt. En nú hafa
ýmsar hlutlægar aðferðir komið
fram á sjónarsviðiö sem beita má
til að skera úr um ágæti „viðtök-
unnar” hjá þeim, sem reynir að
skynja með fjarhrifum. I þessum
tilraunum leitast hann við að
skynja og lýsa landslagi eöa stað,
sem sendandi annað hvort litur
eigin augum eða á mynd.
Róm kallar Detroit
A ráðstefnunni var sagt frá
svipaöri tilraun og tveir þekktir
dulsálfræðingar, eðlisfræði-
prófessorar við Stanfordháskóla I
Kaliforniu, höfðu reynt meö góð-
um árangri fyrir nokkrum árum.
Marilyn Schlitz og Elmar R.
Gruber gerðu grein fyrir tilraun
til að „senda” áhrif frá stað, sem
sendandi virti fyrir sér, og var
fjarlægöin á milli mikil, þvert yfir
Atlantshafið og vel þaö, en annar
þátttakenda var i Róm á Italiu og
hinn i Detroit i Bandarikjunum.
Istuttumáli vartilraunin fóigin
I þvi, að „sendandi” (A) og „við-
takandi” (B) komu sérsaman um
aðfreista gæfunnar tiltekinn tima
dagsins tiltekna 10 daga. A sett-
um tima valdi A sér stað á
óþekktum stað i Rómaborg, en
samtimisreyndi B aö sjá fyrir sér
umhverfi hans og lýsa einkennum
þess með teikningum og athuga-
semdum. Maður A skráði hjá sér
staöinn, lýsingu á honum og
reyndar éigin hugrenningum
meðan hann litaðist um.
Fimm menn báru siðan saman
lýsingarnar hver i sinu lagi án
þess að vita um upphaflega röö
þeirra og mynduðu sér skoðun um
hvaða tvær lýsingar ættu saman,
raunveruleg lýsing A i Rómaborg
oghugmynd (með fjarhrifum) B i
Detroit. Aö þessu loknu mátti
beita tölfræöilegum aöferðum til
aö meta likindin á þvi að niöur-
röðun dómaranna sé tilviljun ein.
Niöurstöður leiddu i ljós, að
fjarhrif virtust hafa átt sér staö
milli A og B. Verður nu reynt
frekar i þessa átt og séö hvort
endist.
Annað erindi um svipaö efni
var flutt af kennara við
Princetonháskóla I Bandarikj-
unum og fjallaði það um nýja aö-
ferð við samanburö á tveimur
myndröðum, á borö viö þær sem
að ofan gat, og þeim lýsingum
sem fylgja myndunum. ótal smá-
atriði eru talin með i samanburð-
inum og aöferðin á þann veg, að
unnt er á stærðfræöilegan hátt að
dæma um svipmót myndanna á
mun hlutlægari og vélrænni hátt
en mat dómaranna i tilraun
þeirra Schlitz og Gruber. Þannig
er með ýmsu móti keppst við að
gera rannsóknir I þessum fræðum
sem öörum áreiöanlegri og ná-
kvæmari.
I lokagreininni verður minnst á
erindi um hugmegin (psychokin-
esis), reimleika og svipi.
Bladberar óskast
í eftirtalin hverfi
Vesturbæ
Frostaskjól-Kaplaskjólsvegur.
Austurbæ
Efstasund-Skipasund.
í afleysingar
Austurbrún-Norðurbrún.
Seltjarnarnes
Vallarbraut.
Upplýsingar i sima 81866.
—helgarpásturinn._
Fjarhrifasending frá Róm tii Detroit